کشورهای توسعه‌یافته سال‌ها پیش به اهمیت و ضرورت کاهش مصرف‌گرایی در کشورشان واقف شده و در جهت ترغیب و تشویق شهروندان خود سیاستگذاری‌های مختلفی را در دستورکار خود قرار داده‌اند. این سیاستگذاری‌ها چه در بخش خدمات و چه در بخش مصرف کالا، به‌گونه‌ای بوده که علاوه‌بر فرهنگ‌سازی و کاهش مصرف‌گرایی، به رشد اقتصادی و توسعه صنعتی کشورها منجر شده است. این در حالی است که طبق آمار موجود که نشان میدهد ایران یکی از مصرفگراترین کشورها است، سیاستگذاری دولتها طی سالهای اخیر نتوانسته تاثیری بر میزان مصرف کالا و خدمات در کشور داشته باشد؛ چراکه طبق آمار، رشد سالانه مصرف کالا و خدمات در کشور در شرایطی که اقتصاد ایران در گیرودار تحریم‌های شدید اقتصادی است، هزینه‌های بسیار سنگینی را بر اقتصاد کشور تحمیل می‌کند.
هدررفت 4 هزار میلیارد تومان آب
طبق آمار موجود هر ایرانی در روز به‌طور متوسط 208 لیتر آب مصرف می‌کند؛ این در حالی است که میانگین مصرف جهانی آب حدود 80 لیتر برآورد شده است. به‌عبارت دیگر، هر ایرانی روزانه 128 لیتر و سالانه 47 هزار لیتر آب بیش از نیاز خود و برای مصارف غیرضروری مصرف می‌کند. این میزان مصرف مازاد سالانه چهارهزار میلیارد تومان هزینه بر دولت تحمیل می‌کند. در میان کشورهای دنیا، آمریکا رکورددار مصرف آب است به‌طوری که سرانه مصرف آب هر نفر در روز نشان میدهد هر آمریکایی روزانه بیش از 400 لیتر آب مصرف می‌کند؛ در حالی که آلمان با سرانه مصرف 107 لیتر آب برای هر فرد در روز، دارای کمترین سرانه مصرف آب در میان کشورهای جهان است. نکته حائز اهمیت اینکه در حالی سالانه دولت متحمل هزینه‌های سنگینی برای تولید آب مورد نیاز مصرف شهروندان می‌شود که آب شرب در ایران علاوه‌بر مصرف آشامیدنی به مصارف دیگری مانند شست‌وشو می‌رسد. این در حالی است که در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته، الگوی شهرسازی به‌گونه‌ای طراحی شده که لوله‌کشی آب شرب مصرفی ساختمان‌های مسکونی از آب مورد استفاده برای شست‌وشو مجزاست. در کشوری مانند آلمان، میزان مصرف آب تابع شرایط اقتصادی، اجتماعی و محیطی است. بعد خانوار، میانگین دما و میزان بارندگی از عوامل اثرگذار بر مصرف آب محسوب می‌شوند. در آلمان آب‌بهای دریافتی پوشش‌دهنده هزینه‌هاست ودرصد افزایش یا کاهش آب‌بها وابسته به هزینه‌های تولید، استحصال و سیستم توزیع است.
افزایش 2.5برابری مصرف برق در کشور
براساس آمار منتشرشده از سوی بانک جهانی، ایران حدود چهار برابر میانگین جهانی انواع انرژی را مصرف می‌کند و طبق آمارهای رسمی، ایران بعد از آمریکا و روسیه در رتبه سوم مصرف برق در دنیا قرار دارد. به‌رغم اینکه طی سالهای اخیر و به‌واسطه افزایش سطح آگاهی عمومی جامعه، مردم تا حدودی به این باور رسیده‌اند که برای جلوگیری از هدررفت انرژی باید الگوی مصرف جدید و بهینه‌ای را در پیش بگیرند، اما همچنان مصرف انرژی در ایران چندین‌برابر میانگین جهانی است. براساس آمار موجود، ایران جزء 20 کشور پرمصرف برق دنیا محسوب می‌شود و براساس محاسبات انجام‌شده، سالانه 118 هزار میلیارد تومان صرف مصرف مازاد برق در ایران می‌شود. به‌عبارت دیگر، در حال حاضر سالانه دوهزار کیلووات ساعت برق، مازاد بر نیاز، در کشور مصرف می‌شود. در نتیجه اگر هزینه تمام‌شده تولید هر کیلووات ساعت برق در کشور حدود 720 تومان محاسبه شود، سالانه 118 هزار میلیارد تومان از منابع کشور برای مصرف مازاد برق به هدر می‌رود. با وجود این به‌نظر می‌رسد طی سالهای اخیر، سیاستگذاری دولتها برای پیاده‌سازی یک الگوی مصرف مناسب نیز کارایی لازم را نداشته است. تجربه جهانی و سیاستگذاری کشورهای توسعه‌یافته در کاهش مصرف و به تبع آن هزینه‌های تولید برق، نشان میدهد برای مثال در نظام تعرفه‌گذاری برق در آمریکا از روش پلکانی افزایشی استفاده شده است. با پیروی از این الگو و افزایش ناگهانی تعرفه برای پرمصرف‌ها، امکان تحقق اهداف اصلی قانون هدفمندکردن یارانه‌ها که همانا کاهش مصرف انرژی و عدالت در توزیع یارانه‌هاست، فراهم می‌شود. البته طی سالهای گذشته نظام تعرفه‌گذاری پلکانی افزایشی در ایران اجرا شده است، اما آمار مصرف برق به‌ویژه در بخش خانگی، نشان میدهد مصرف برق در کشور در پایان اسفندماه سال 97 نسبت به مدت مشابه سال قبل از آن، 2.5 برابر افزایش یافته است.
سوخت 11 هزار میلیارد تومان هزینه مازاد گاز
براساس آمار ارائه‌شده از سوی شرکت ملی گاز ایران، متوسط مصرف گاز در ایران سه‌برابر متوسط جهانی و حدود 18 برابر کشور ژاپن و سرانه مصرف گاز هر ایرانی 10 برابر مردم کشورهای اروپایی است. از این رو مصرف گاز در کشور به‌اندازه کل مصرف نفت در اروپاست. براساس مطالعاتی که انجمن نفت انجام داده، اگر این روند ادامه پیدا کند تا سال 1404 روزانه 520 میلیارد مترمکعب گاز در ایران مصرف می‌شود. آمار به دست آمده نشان میدهد سرانه مصرف سالانه گاز هر فرد در ایران 1700 مترمکعب و در جهان 600 مترمکعب است. به‌عبارت دیگر، هر فرد سالانه 900 مترمکعب گاز مازاد بر نیاز و بیش از میانگین جهانی آن مصرف می‌کند. درواقع سالانه 73 میلیارد مترمکعب گاز در کشور بیش از نیاز مصرف می‌شود. حال اگر قیمت تمام‌شده تولید هر مترمکعب گاز براساس نرخ فوب خلیج‌فارس معادل 130 تومان هزینه برای دولت دربر داشته باشد، سالانه بیش از 11 هزار میلیارد تومان برای مصرف مازاد کشور هزینه می‌شود.
بنزین رکورددار مصرف در ایران
ایران یکی از رکوردداران مصرف بنزین در جهان است. براساس اعلام منابع آماری، در ایران هر نفر ۱۰ برابر یک شهروند ترکیه‌ای و سه‌برابر یک شهروند چینی بنزین مصرف می‌کند. طبق اعلام دولت، ایرانی‌ها در هر ساعت سه‌میلیون و ۷۹۰ هزار لیتر و روزانه 91 میلیون لیتر بنزین مصرف می‌کنند. این میزان مصرف در برخی ایام سال به 95 میلیون لیتر نیز افزایش یافته است. درواقع میزان مصرف بنزین در ایران تقریبا ۶ برابر میانگین مصرف بنزین در جهان است. اگر میانگین مصرف بنزین در جهان را از میزان مصرف این سوخت در ایران کم کنیم، این نتیجه حاصل می‌شود که روزانه بین 70 تا 80 میلیون لیتر بنزین مازاد بر نیاز کشور مصرف می‌شود. داده‌‌های آماری گویای این نکته است که قیمت تمام‌شده تولید بنزین در کشور 6 هزار و 500 تومان برآورد می‌شود، این در حالی است که قیمت بنزین در حال حاضر با قیمت هزار تومان به‌ازای هر لیتر به دست مصرف‌کننده می‌رسد. بنابراین دولت سالانه 189 هزار میلیارد تومان برای تولید بنزین مازاد بر مصرف کشور هزینه می‌کند. بدیهی است یکی از دلایل افزایش مصرف بنزین بیش از میانگین جهانی در کشور، قیمت بسیار پایین این سوخت است؛ موضوعی که به‌تازگی مورد مناقشه میان دولت و مجلس بود تا با افزایش قیمت بنزین، سرانه مصرف کاهش پیدا کند. نکته جالب توجه اینکه در کشور پرجمعیتی مانند چین با جمعیتی افزون بر یک‌میلیارد و 386 میلیون نفر (طبق آمار سال 2017) حدود 468 میلیون لیتر بنزین در روز مصرف می‌شود. به‌عبارتی، در هر شبانه‌روز به‌ازای هر نفر 0.34 لیتر بنزین در چین مصرف می‌شود. در کشور ترکیه نیز که جمعیتی افزون بر 80 میلیون نفر را در خود جای داده، روزانه هشت‌میلیون و 268هزار لیتر بنزین مصرف می‌شود. درواقع در هر شبانه‌روز به‌ازای هر نفر 0.1 لیتر بنزین در ترکیه مصرف می‌شود.
ایران؛ کشور هزینه‌های مازاد
اگرچه بررسی مصرف‌گرایی و مصرف بیش از نیاز کالاها و خدمات ذکرشده در ایران در این گزارش خلاصه نمی‌شود و براساس آمار ارائه‌شده از سوی نهادهای مختلف، ایرانی‌ها یکی از مصرفگراترین مردم جهان هستند، اما بررسی همین چند مورد اندک نیز به‌خوبی نشان میدهد که سالانه چه هزینه‌های سنگینی صرف مصارف غیرضروری و بیش از نیاز در کشور می‌شود. طبق جدول مندرج در این گزارش، مصرف برخی مواد غذایی در ایران نیز با میانگین مصرف آنها در جهان فاصله بسیار زیادی دارد. برای مثال در حالی که میانگین سرانه مصرف شکر در جهان برای هر فرد سالانه پنج کیلوگرم است، این میزان در ایران بین 21 تا 24 کیلوگرم برآورد شده است که مازاد مصرف این ماده خوراکی، سالانه چهارهزار میلیارد تومان هزینه برای تامین آن در کشور نیاز دارد. نان نیز اگرچه قوت غالب ایرانی‌ها محسوب می‌شود و طبیعتا مصرف آن در مقایسه با کشورهای دیگر بیشتر است، اما براساس آمار جهانی، میانگین سرانه مصرف هر فرد 25 کیلوگرم نان در سال است در حالی که این رقم در ایران به‌ازای هر فرد 160 کیلوگرم برآورد شده است. نکته قابل‌توجه اینکه بیش از 10 درصد نان مورد استفاده خانوارهای ایرانی، دورریز می‌شود؛ یعنی هر فرد سالانه 16 کیلوگرم نان را بدون مصرف دورریز می‌کند. حال اگر میزان مصرف مازاد نان در ایران در قیمت تمام‌شده یک قرص نان ضرب شود، نشان میدهد سالانه چهارهزار میلیارد تومان برای مصرف مازاد و دورریز نان در کشور هزینه می‌شود.