داستانِ حصارکشی بر سی‌وسه پل اصفهان با سقوط کودکی دو ساله از ۲۰ مهر سال گذشته آغاز و به مرور این آن‌قدر جدی شد تا شورای فنی، اداره کل میراث فرهنگی استان، با برگزاری جلساتی در نهایت ۳۰ دی سال گذشته، طرح نهائی نصبِ حفاظ بر روی دهانه‌های این پل تاریخی را تصویب کرد. فریدون اللهیاری، مدیرکل میراث فرهنگی استان اصفهان، آن را ضرورتی برای حفظ جان مردم به عنوان یک اصل مسلم قلمداد کرد و سرانجام نخستین طرح‌ها برای حصارکشی دهانه‌ی پل‌های تاریخی اصفهان به میراث فرهنگی ارائه شد و حتی در نخستین اقدام با بستن یکی از دهانه‌ها با چوب، این پروژه کلید خورد. به نظر می رسد ، «موقت بودن» سازه‌های نصب شده است تنها دلخوشی است تا نسل آینده بتوانند تصمیم دیگری به مقتضای روز جایگزین آن کند.
عرصه ای برای تردد
می گویند؛ سی‌وسه‌پل، جایی است که «عبور» را با «مکث‌ها»ی کوتاه‌مدت همراه می‌کند، «رفتن» به طور دائم و «ماندن»های لحظه‌ای و موقت.
سی‌وسه پل مبنای توسعه‌ی شهر اصفهان در دوره‌ی صفویه بود و رابطی که دولت‌خانه‌ی صفوی و چهارباغ عباسی را به چهارباغ بالا، باغ هزارجریب و محله‌ی جلفا وصل می‌کرد. در دوره‌ی پهلوی این پل واسط میان شهر، یعنی محلات مسکونی و خیابان‌های اصلی با محدوده‌ی صنعتی آن بود؛ یعنی جایی که کارخانه‌هایی پیرامون محور چهارباغ بالا ساخته شد. تعطیلی، تخریب و انتقال کارخانه‌ها در دهه‌های اخیر نتوانست خللی به موقعیت سی‌وسه‌پل وارد کند؛ زیرا محوری که پل بر آن واقع است یعنی محور چهارباغ، که متشکل از چهارباغ پایین و چهارباغ عباسی در شمال زاینده‌رود و چهارباغ بالا در جنوب آن است، هنوز از مهم‌ترین محورهای شمالی – جنوبی اصفهان به شمار می‌رود و اولین خط متروی اصفهان هم از آن عبور می کند.
به دلیل این موقعیت ویژه، سی و سه پل، عرصه تردد است؛ ترددی که نه مثل عبور سواره آن قدر سریع است که فرصتی برای «ماندن» نداشته باشد و نه آن قدر آهسته و به دور از عجله است که تجربه‌ی عبور را به مکث‌های مدام و مشارکت در تجربه‌های جمعی شهری تبدیل کند. چانکه ساناز تولائیان می نویسد: منع عبور وسائل نقلیه موتوری از روی پل‌های تاریخی اقدامی بود که سبب شد تا این پل‌ها، در دوره‌ای که حمل‌ونقل و جابه‌جایی با وسائل نقلیه موتوری تعریف می‌شود، محلی برای تردد پیاده باشند. پیاده‌روی درنگ بیشتر به همراه دارد و درنگ خود زمینه‌ای است برای آنکه فعالیت‌های دیگری نیز در حاشیه‌ی رفت‌وآمد شکل بگیرد.
آنچه در حاشیه‌ی تردد روی می‌دهد یعنی «ماندن»، «مکث»، «تجمع»، «همراه شدن با افراد غریبه» و «برقراری تعامل» پل‌های تاریخی اصفهان را فراتر از یک معبر به عرصه‌ای شهری تبدیل کرده است. مردم از روی پل‌ها رد می‌شوند، در دهانه‌ها تجمع می‌کنند، حرف می‌زنند و آواز می‌خوانند و نوعی از تعاملات شهری را شکل می‌دهند که در «تردد» و «مکث» تعریف می‌شود.
همه دنیا این کار را می‌کنند
معاون میراث فرهنگی اصفهان در خصوص نصب حفاظ برای سی و سه پل می گوید: در اینکه باید حفاظ گذاشت؛ هیچ بحثی نیست. این موضوع قطعی است؛ اما چون یک اثر تاریخی است و حساسیت‌هایی در مورد آن وجود دارد. بنابراین ما با همکاری شهرداری و سازمان بهسازی و نوسازی یک نمونه اجرا کردیم تا بررسی کنیم و بازخوردها را بگیریم. این نرده‌ها مورد تایید قرار نگرفتند و قرار شد در شورای فنی دوباره مسئله بررسی شود و نمونه‌های دیگری اجرا کنیم تا هر کدام با شرایط پل و از نظر منظر متناسب بود، اجرا کنیم.
ناصر طاهری ادامه داد: بین کارشناسان اختلاف نظر وجود دارد. برخی می‌گویند باید کاملا مشخص باشد که حفاظ الحاقی است و در معماری پل وجود نداشته؛ بعضی هم می گویند باید متریال همخوان باشد که این خطر را دارد که در درازمدت به جزوی از تاریخ پل تبدیل شود. بنابراین باید در شورای فنی بررسی شود. نظر شورای فنی، بر گذاشتن حفاظ است. همه جای دنیا این کار را می‌کنند. شما یک اثر تاریخی در یک کشور به من نشان بدهید که پرتگاهی داشته باشد؛ اما حفاظ نداشته باشد.
او اعضای شورای فنی را گروهی از همکاران خود با تخصص‌های مختلف معماری، شهرسازی، حقوقی، باستان شناسی، مرمت آثار، موزه دار معرفی می کند و می گوید: مفتول فلزی، نرده های استیل و شیشه از جمله مصالح دیگری هستند که گمانه زنی درباره استفاده از آنها وجود دارد.
ایمنی در کنار اصالت
محمدحسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی برای بررسی فرآیند اجرائی شدن این طرح به سی‌وسه پل اصفهان آمد تا به عنوان معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری حرف آخر را درا ین زمینه بیان کند.
محمدحسن طالبیان می‌گوید: از یک سو باید ایمنی پل فراهم شود و از سوی دیگر اصالت آن را باید حفظ کرد، تا کنون نیز بخشی از کار را انجام داده‌اند؛ در واقع مهم این بود که به بدنه پل آسیبی وارد نشود. وی با بیان این که کفِ پل در دهه ۴۰ مرمت و ساماندهی شده و به دنبال انجام یکسری مرمت‌ها از همان دوره روی این اثر تاریخی، تاکید می‌کند: در حال حاضر هیچ مداخله‌ای در بخش‌های تاریخی پل رخ نداده و تلاش می‌کنند هر کاری که برای آن انجام می‌شود، برگشت‌پذیر باشد تا هرگاه ایده بهتری بود راحت‌تر مداخلات قبلی باز شود،می‌توان گفت موضوعات مختلفی را برای این طرح در نظر گرفته‌اند.
معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، با اشاره بر اینکه نکات فنی در اجرا طرح بستن دهانه‌های سی‌وسه پل وجود داشت که بررسی فرآیند کار به مسئولان این پروژه بر رعایت آنها تاکید کردیم، اظهار می‌کند: در این نکات فنی استحکام،پایشِ تصاویر از بیرون و داخل، کارگاه، معرفی کارگاه، مستندسازی آنها و موارد دیگری مورد تأکید و بحث قرار گرفت.
طالبیان، اظهار می‌کند: براساس بررسی‌های انجام شده، اکنون باید مسائل فنی و اقداماتی که تا این زمان انجام شده را ببینند و مدت زمانِ بیشتری فرصت دهند تا بررسی‌های دقیق دیگر از دید کارشناسان بیرونی و داخلی انجام شود و پس از اطمینان از کار، پروژه را ادامه دهند. به گفته وی، برای اجرایی شدن طرح بستن دهانه‌های سی‌وسه پل، در ساده‌ترین و بی‌مداخله‌ترین حالت ممکن از میله‌ای فلزی و چند رشته سیم‌بوکسل استفاده می‌شود که در پشت ستون‌های پل قرار می‌گیرد تا کمتر در نمای بدنه سی‌وسه پل خودنمائی کند.
حصارها یک طرح موقتند!
احمد منتظر، معمار برجسته اصفهانی، طراح این حصارهای سی و سه پل است. او معتقد است که نمونه اجرا شده بسیار ضعیف است و باید کشسانی بیشتری داشته و سیم‌ها کاملا کشیده و ترینگ باشند. این همان مشکلی است که علی فصیحی، مدیر پایش پل‌های تاریخی استان اصفهان، نیز تایید کرده و اعتقاد دارد که اگر اینطور نباشد، جلوه خوبی ندارد و وظیفه حفاظت را نیز به خوبی انجام نمی‌دهد.
احمد منتظر، ادامه می دهد: این حصارها بالاترین امکان برگشت پذیری را دارد. نباید از یاد ببریم این طرح، یک طرح موقت است و ممکن است با جاری شدن دائمی رودخانه زاینده رود برداشته شود.
علی فصیحی، نیز به تیغه‌های کشیده شده بر روی اتاقک‌های سی‌وسه پل که به زودی برداشته خواهد شد و بعد از مرمت این اتاق‌ها با نصب درهای چوبی تبدیل به محل اطلاع‌رسانی گردشگران می‌شود اشاره دارد و می‌گوید به همین ترتیب ممکن است نسل بعدی میراثی‌ها تصمیم بگیرند این حصارها را برداشته و از تکنولوژی دیگری استفاده کنند.
به نظر می رسد علی‌رغم میل باطنی، استفاده از حصار در مکان هایی مانند سی و سه پل گریزناپذیر است. اما این حفاظ‌ها باید به‌گونه‌ای طراحی شوند که هم از نظر زیبایی‌شناختی با بناهای تاریخی سازگاری داشته باشند و هم برای نصب کمترین آسیب را متوجه آن بنا کند. در این میان بسیاری از منتقدان به این طرح اعتقاد دارند که راه‌حل مناسب برای دستیابی به بهترین نوع حصار برای این اثر ارزشمند، برگزاری یک رقابت طراحی صنعتی، از بین برترین طراحان دنیا، برای ارائه بهترین طرح‌های سازگار با ویژگی های سی‌وسه‌پل است. برگزاری چنین رقابتی بی شک بار مسئولیت اجرای این این طرح حساس را از دوش نهادهای شهری نیز برخواهد داشت.
هفته نامه نوسان