با دستور و ابلاغ رسمی بانک مرکزی بالاخره سیاست کاهش نرخ سود بانکی به 15 درصد از اوایل شهریور امسال اجرایی شد. به گفته مسئولان اقتصادی کشور، یکی از مهم ترین موضوعات قابل طرح برای دفاع از کاهش نرخ سود بانکی کمک به بخش تولید و رفع تنگنای کمبود اعتبارات است. گفت وگوی مفصل نوسان با کمیل طیبی، استاد گروه اقتصاد دانشگاه اصفهان به ابعاد مختلف این موضوع اختصاص دارد.

نوسان: طی چند سال گذشته موضوع کاهش نرخ سود بانکی مطرح بود و نهایتاً از یازدهم شهریور ماه اجرا شد؛ ارزیابی شما از اجرای دستوری این طرح سیستم بانکی ما چیست؟
کاهش یا افزایش سود بانکی عمدتاً متغیری است که در سیستم اقتصادی تعریف می شود و افزایش و یا کاهش آن اگر جنبه دستوری پیدا کند، خلاف شرایط بازار می شود. موقعیت بازار و اقتصاد باید کمک کند که نرخ سود بانکی کاهش یابد. در شرایطی که نرخ تورم در کشور افزایش و حتی به 40 درصد هم رسید هزینه پول افزایش یافته بود؛ بنابراین طبیعی بود که نرخ سود بانک ها زیاد شود؛ در آن شرایط نمی شد نرخ سود بانکی را به صورت دستوری کاهش داد تا هزینه های تولید کاهش یابد. اما اکنون که بانک مرکزی اصرار بر کاهش نرخ سود بانکی دارد چرا که نرخ تورم کاهش یافته و به ده درصد رسیده است؛ بنابراین این نرخ باید کاهش یابد اما با توجه به اینکه سیستم بانکی ما سیستم مستقلی نیست و فضای رقابتی بین بانک ها وجود دارد، نرخ سود بالا باعث رقابت بین بانک ها گردیده و به همین دلیل بانک ها برای کم شدن آن مقاومت می کردند.

نوسان: آیا شرایط فعلی را برای کاهش نرخ سود مهیا می دانید؟
با توجه به اینکه تورم کنترل شده، اصرار بانک مرکزی بر کاهش نرخ سود بانکی برای کاهش هزینه تولیداست و این کاهش در نهایت به منزله افزایش سرمایه گذاری است. یکی از ابزارهای خروج از رکود، کاهش نرخ سود و نرخ بهره بانکی است؛ چرا که وقتی سرمایه گذاری افزایش پیدا کند به رشد اقتصادی منجر می شود. در هر صورت کاهش نرخ سود، سیاست مطلوبی است، منوط به اینکه بانک ها بتوانند با هم همکاری کنند اما چون رکود وجود دارد، طبیعتاً گردش مالی کمتر اتفاق می افتد. با این حال بانک ها بیم این دارند که کاهش نرخ سود بانکی منجر به خروج سپرده های مردم از بانک ها شود و این سرمایه ها به سمت بازارهای دیگر همچون ارز و طلا برود؛ چیزی که این روزها شاهد افزایش نرخ طلا و دلار هستیم. اما به اعتقاد بنده این افزایش نرخ ارز و طلا موقتی است. برای این امر چند دلیل وجود دارد. به طور قطع اصرار بانک مرکزی نسبت به کاهش سود بانکی با اطلاع از شرایط بازار است بنابراین ابزارهای خنثی کردن افزایش نرخ ارز را مهیا کرده و عرضه بیشتر ارز را در بازار خواهیم داشت و یا حتی بازار طلا و سکه کنترل می شود. همچنین در دولت یازدهم نوسانات ارزی، سکه و طلا بسیار کم بوده؛ بنابراین خروج سپرده ها منجر به نوسانات در بازارهای ارزی و طلا همانند دولت دهم نمی شود و این آثار موقت است.

نوسان: به اعتقاد شما کاهش نرخ سود بانکی چه آسیب هایی به دنبال دارد و آیا ممکن است بانک ها رو به ورشکستی بروند؟
این آسیب ها بیشتر از ناحیه خارج شدن منابع از سیستم بانکی است و احتمال دارد تقاضا به سمت بازار خودرو، سکه و طلا برود. در هر صورت به دلیل رکود اقتصادی ما شاهد افزایش معوقات بانکی هستیم. البته دولت نیز به سیستم بانکی بدهکار است که آرام آرام در حال تأمین مالی بدهی خود از بخش های مختلفی چون مالیات و درآمدهای نفتی و ... است. به اعتقاد بنده مشکلات بانک ها را باید در جای دیگر همچون عدم ارتباط با دنیای خارج، روابط بانکی محدود با دنیا و ... جستجو کرد. مشکلات بانک های ما ساختاری است و اگر در این شرایط همکاری بین دولت و نظام بانکی ایجاد شود و تعیین سود بانکی براساس واقعیت های اقتصادی باشد تا حدودی می تواند به شرایط بحرانی سیستم بانکی کمک کند.

نوسان: در این شرایط برای ثبات بازار پولی دولت وعده یکسان سازی نرخ ارز را داد. تصور نمی کنید با واقعی شدن نرخ ارز و در حالی که نرخ سود سپرده ها کاهش یافته، شاهد کوچ سرمایه ها به بازار ارزی شویم؟
یکسان سازی به معنای اصلاح نظام ارزی در کشور است و این یکی از روش های اصلاح اقتصاد است تا زمینه های رانت از بین ببرد و مشوقی برای سرمایه گذاری و توسعه صادرات باشد. به اعتقاد بنده آثار منفی یکسان سازی نرخ ارز کوتاه مدت است. یک سری تصمیمات استراتژیک است و جنبه اقتصادی دارد که به دلیل تبعات اجتماعی نگرانی هایی نیز وجود دارد. حال در شرایطی که اوضاع نفتی بهبود یافته زمان آن رسیده که دولت وعده یکسان سازی نرخ ارز را پیاده کند.

نوسان: با این حال طی سال های گذشته و با وجود سیاست های وزارت اقتصاد در دولت یازدهم بازار سرمایه نتوانست خود را تکان دهد. آیا کاهش نرخ سود بانکی و یکسان سازی نرخ ارز بازار بورس را شکوفا می کند؟
تعیین نرخ تعادلی سود بانکی به همراه یکسان سازی نرخ ارز قطعاً به سرمایه گذاری و رشد تولید کمک می کند که در این شرایط صنعت و بخش های اقتصادی فعال تر شده و همبستگی بین رشد و تولید ایجاد و در نهایت منجر به رونق بازار سرمایه می شود. مثلاً واحدهای مختلف و حتی دولتی ها را باید به سمت خصوصی سازی واقعی هدایت کرد تا بازار سرمایه را تقویت کنند.

نوسان: به اعتقاد شما نرخ ارز واقعی چه رقمی خواهد داشت؟
نرخ ارز واقعی را بازار باید تعیین کند. وقتی چند نرخ وجود دارد، طبیعتاً نرخ واقعی بیشتر به سمت نرخ بازار نزدیک است. اگر یکسان سازی نرخ ارز شود، همین رقم کنونی خواهد بود و اگر ارز نرخ واقعی خود را پیدا و به رقم تعادلی برسد نابسامانی های بازار از بین می رود.

نوسان: اما به اعتقاد فعالان اقتصادی طی سالیان گذشته تسعیر نرخ ارز صورت نگرفته و رقم کنونی ارز از ارزش واقعی آن فاصله دارد؟
رقم دقیقی را برای نرخ ارز نمی توان گفت و شاید این عدد در محدوده چهار هزار تومان باشد؛ البته در نهایت، این عدد را بازار تعیین خواهد کرد. ما چون بازار سایه ای هم داریم نرخ واقعی ارز در بازار عرضه و تقاضا مشخص می شود. البته دولت و بانک مرکزی می توانند با اعمال محدودیتی، دالان ارزی ایجاد کنند. با این حال هر چه شناوری ارز بیشتر باشد به متعادل تر شدن بازار کمک می کند.

نوسان: در حالی که بانک مرکزی نرخ سود بانکی را در راستای حمایت از تولید کاهش داد، اما چرا نرخ بهره تسهیلات بانکی را که بیشتر مشکلات تولیدکنندگان ما از این ناحیه است، کاهش نداده؟
خود سیستم بانکی باید در کاهش نرخ بهره تسهیلات همکاری کند. وقتی صحبت از نرخ سود بانکی و نرخ تعادلی آن می شود باید هر دو موضوع کاهش نرخ سود بانکی و بهره تسهیلات را پیاده کنیم. اگر بانک مرکزی بخواهد در سیاست های پولی و بانکی خود موفق شود، نیازمند همکاری بانک هاست تا هر دو نرخ به حالت تعادلی برسد. البته به طور معمول نرخ سود تسهیلات، بیشتر از سود بانک هاست و این به نوعی هزینه حق العمل کاری بانک ها است. در نهایت اگر این اتفاق نیفتد سیاست های بانک مرکزی شکست می خورد.

نوسان: مدیر کل سازمان مالیاتی اخیراً اعلام کرد که در سال جاری حداقل 100 میلیون حساب بانکی به سازمان مالیاتی ارائه شود. آیا این اتفاق منجر به خروج سپرده ها از بانک ها و فرار مالیاتی و در نهایت رشد بازارهای کاذب نمی شود؟
طبیعی است که با ارسال اطلاعات بانکی به سازمان مالیاتی این اتفاقات خواهد افتاد و این به دلیل نبود فرهنگ مالیاتی و ابزارهای لازم برای اجرای دقیق نظام مالیاتی در کشور است؛ بنابراین با اجرای این مهم ممکن است فرار سرمایه و فرار مالیاتی ایجاد شود و اقتصاد زیرزمینی دوباره رشد کند. اما اگر یک نظام مکانیزه برای ثبت و رجیستر معاملات وجود داشته باشد، می توان از فرار مالیاتی جلوگیری کرد.

منبع: ماهنامه نوسان