[یزدان مرادی] پیش‌فروش هزاران دستگاه خودرو توسط شرکت‌های ایران‌خودرو و سایپا درحالی طی هفته‌های اخیر شتاب بیشتری به خود گرفته است که هنوز مشخص نیست «چرا همه متقاضیان باید «قبل از انجام قرعه‌کشی» نصف پول مورد نیاز خودروی‌شان را واریز کنند؟» آن‌طور که خودروسازها درباره طرح پیش‌فروش ٢٥هزار دستگاه خودرو به مناسبت عید فطر امسال توضیح داده‌اند، همه متقاضیان باید نصف پول مورد نیاز برای خودروی مورد نظرشان را پرداخت کنند و سپس منتظر قرعه‌کشی بمانند؛ اگر نام‌شان بیرون آمد، روند خرید طی می‌شود اما اگر شانس با آنها یار نبود، پول پرداختی‌شان یک هفته بعد از قرعه‌کشی به حساب‌شان واریز خواهد شد. مدیرعامل اسبق شرکت سایپا درباره دلیل دریافت پول از همه متقاضیان، قبل از انجام قرعه‌کشی به «شهروند» می‌گوید: «در طرح اخیر قرار است ٢٥هزار دستگاه خودرو بفروشند که پول آنچنان زیادی نمی‌شود. شاید [تصمیم‌گیرنده‌ها] قصد دارند به این شکل، جلوی تقاضای کاذب بازار را بگیرند اما من شخصا با این شیوه پیش‌فروش موافق نیستم.» به عبارت دیگر؛ با دریافت پول از همه متقاضیان، هم تقاضا و هم سرمایه به سمت فرآیند پیش‌فروش حرکت می‌کند و احتمال کنترل بازار خودرو و به‌تبع آن سایر بازارها بیشتر می‌شود. سعید مدنی ادامه می‌دهد: «دریافت پول قبل از قرعه‌کشی، وجهه مناسبی ندارد. به نظر من باید ابتدا قرعه‌کشی کنند، سپس نام هرکسی درآمد، پول را از خود او بگیرند. به این شکل شبهه‌ای درباره اینکه ممکن است پول‌های دریافتی کجا خرج شود، هم پیش نمی‌آید.» ایران‌خودرو اخیرا اعلام کرده پول‌های پرداخت‌شده توسط متقاضیان به حساب خودروسازها واریز نمی‌شود، با این حال نیاز به توضیح بیشتر توسط خودروسازها درباره علت دقیق چرایی دریافت پول قبل از قرعه‌کشی، می‌تواند به شفافیت بیشتر روند فروش کمک کند.
در هفته‌های اخیر، تعداد طرح‌های پیش‌فروش خودروسازها بیشتر شده و قرار است در طرح عید فطر ٢٥هزار دستگاه خودرو به فروش گذاشته شود. با توجه به کاهش ١٤درصدی تولید خودرو در سال ٩٨ و تداوم چالش‌های صنعت خودروسازی در سال‌جاری، فکر می‌کنید خودروسازها بتوانند تعهدات اخیر خود را به موقع عملی کنند؟
برای پاسخ به این سوال باید توجه کرد که ٢٥هزار دستگاه خودرو، تولید یک هفته خودروسازهای ایران است، بنابراین فکر نمی‌کنم در تحویل این تعداد با مشکل خاصی روبه‌رو شوند، ضمن اینکه ایران‌خودرو و ساپیا، تعهدات قبلی‌شان را هم تقریبا انجام داده‌اند. خودروسازهای ما ماهانه می‌توانند بیش از ٥٠هزار دستگاه خودرو تولید کنند، به همین دلیل احتمالا در تحویل خودروهای پیش‌فروش‌شده اخیر، مشکل آنچنانی نخواهند داشت.
خودروسازها پیش از شیوع ویروس کرونا هم اعلام کرده بودند که مشکلات مربوط به نقدینگی، ارز، تسهیلات و هزینه‌های مواد اولیه‌شان به‌طور کامل برطرف نشده است. اخیرا هم سخنگوی اصل ٩٠ مجلس گفته است که تعهدات عمل‌نشده خودروسازها حدود ٤٠٠هزار دستگاه خودرو است. با این شرایط آیا پیش‌فروش‌های جدید، بار تعهدات را روی دوش خودروسازها سنگین‌تر نمی‌کند؟
درست است که مشکلات پایه‌ای خودروسازها مانند بدهی، زیان انباشته و تسهیلات گذشته همچنان در جای خودش باقی است اما واقعیت این است که ایران‌خودرو و سایپا تولیدشان را متوقف نکرده‌اند و همچنان درحال فعالیت هستند. اگر کمک‌هایی مثل پرداخت تسهیلات تداوم داشته باشد، می‌توانند تعهدات خود را به موقع بدهند؛ ضمن اینکه پیش‌فروش ٢٥هزار دستگاه خودرو در طرح عید فطر، کمتر از ظرفیت تولیدشان است و تعهد سنگینی به حساب نمی‌آید. خودروسازها می‌توانند از طریق پیش‌فروش، بخشی از مشکلات نقدینگی خود را حل کنند و تولیدشان را افزایش دهند.
فرقی که پیش‌فروش‌های اخیر با گذشته دارد، علاوه‌بر قواعد جدید برای ثبت‌نام، به میان آمدن موضوع قرعه‌کشی است. اتخاذ این روش می‌تواند به خودروسازها کمک کند؟
معمولا قرعه‌کشی برای مواقعی است که ظرفیت تولید پایین‌تر از تقاضا باشد، مثل دوره انقلاب که برای خرید برخی کالاها باید از سیستم قرعه‌کشی استفاده می‌شد. اما اکنون ظرفیت خودروسازها جواب پیش‌فروش‌ها را می‌دهد و دولت هم سعی کرده با مکانیزم‌هایی مثل برقراری محدودیت سنی، داشتن گواهینامه و... جلوی هجوم نقدینگی به بازار را بگیرد.
مسأله‌ای که درباره قرعه‌کشی وجود دارد اینکه قرار است همه متقاضیان پول مورد نیاز را پرداخت کنند، بعد قرعه‌کشی انجام شود و نام هر کسی که بیرون نیامد، پول بعد از یک هفته به حسابش برگردانده شود. علت اتخاذ این روش چیست؟
شاید می‌خواهند به این شکل جلوی تقاضای کاذب را بگیرند، اما شخصا این شیوه را قبول ندارم، با قرعه‌کشی فرآیند پیش‌فروش ماشین شانسی می‌شود و مثلا از بین ٢میلیون متقاضی، ٢٥هزار نفر می‌توانند برنده شوند. به نظر من اینکه بخواهند بعد از قرعه‌کشی پول‌ها را پس بدهند، وجه مناسبی ندارد.
شما شیوه صحیح انجام فرآیند قرعه‌کشی را چطور می‌دانید؟
من روش کنونی پیش‌فروش را قبول ندارم؛ کار بهتر این است که ابتدا افراد ثبت‌نام کنند، سپس خودروسازها قرعه‌کشی را انجام دهند و هر کسی نامش بیرون آمد، ٥٠درصد پول را بدهد و وارد مرحله بعدی خرید خودرو شود تا این شبهه ایجاد نشود که اینها [خودروسازها]می‌خواهند پول مردم را جمع کنند و مثلا دو هفته هم پیش‌شان بماند. البته ٢٥هزار دستگاه خودرو رقمی نمی‌شود، چون احتمالا درخواست‌کننده زیاد نباشد.
دولت قواعدی مثل محدودیت سنی در ثبت‌نام، داشتن گواهینامه و ... در طرح‌های اخیر پیش‌فروش گذاشته تا جلوی هجوم نقدینگی را بگیرد. فکر می‌کنید به این شکل می‌توان جلوی درخواست‌های بالا را گرفت و از رانت برخی گروه‌ها در ثبت‌نام جلوگیری کرد؟
مسلما تأثیرگذار خواهد بود، اما تا زمانی که قیمت کارخانه و بازار با هم تفاوت داشته باشد، رانت هم وجود خواهد داشت. یکی از رانت‌ها که در گذشته شاهدش بودیم، از طریق مدت زمان محدود بازشدن سایت ثبت‌نام به وجود آمده بود، به این طریق که هر کسی به سیستم دسترسی داشت، می‌توانست سریع ثبت‌نام کند. الان اما این‌طور نیست، چون مدت ١٠ روز برای ثبت‌نام گذاشته شده تا خریدارهای واقعی بتوانند وارد شوند. این کار توانسته تا حدودی رانت را از بین ببرد. در مورد هجوم افراد برای خرید خودرو هم باید توجه داشت که مردم برای حفظ پول‌شان اقدام می‌کنند. البته با سیاست‌هایی مثل لزوم داشتن گواهینامه، نداشتن سابقه ثبت‌نام در طرح‌های پیش‌فروش و ... تا حدودی تقاضا کمتر می‌شود و افراد کمتری برای خرید هجوم می‌آورند.
پیش‌فروش‌ها چقدر بر قیمت بازار خودروها تأثیر خواهد گذاشت؟ آیا می‌تواند منجر به کاهش قیمت‌ها شود؟
با توجه به قواعد اخیر که دولت در پیش‌فروش‌ها اعمال کرده است، احتمالا تقاضا کمتر از قبل خواهد بود و به تبع آن قیمت هم خیلی اوج نخواهد گرفت. اما به‌هرحال نباید فراموش کنیم که مردم برای حفظ پول‌شان به سمت خرید کالاهای مختلف ازجمله خودرو حرکت می‌کنند.
پیش‌فروش خودرو یکی از برنامه‌های اصلی دولت برای کنترل بازار خودرو است. برای بهبود شرایط صنعت خودروسازی به چه راه‌های دیگری نیاز است؟
خودروسازها باید حاشیه سود خوب داشته باشند، باید سهام کارخانه‌های تولیدی خریده شود، نه محصول آنها. در ماه‌های اخیر، تمایل افراد برای خرید خودرو به دلیل اختلاف قیمت کارخانه با بازار است. دولت باید این اختلاف را به صفر برساند تا تقاضا کمتر شود.