یکی از شاخص‌ها و ملاک‌های توسعه و شکوفایی هر کشور، به عرصه عمرانی بر می‌گردد. در واقع خروجی یک اقتصاد پویا و موفق را می‌توان در پروژه‌هایی مشاهده کرد که برای بهره برداری در اختیار عموم مردم قرار گرفته است. در واقع برای درک درست از وضعیت اقتصادی و اینکه تا چه اندازه در وضعیت مطلوب یا بحرانی قرار دارد باید وضعیت پروژه‌های عمرانی در کشور را مورد بررسی قرار داد. حال آنکه اوضاع ناخوش احوال عمرانی در کشور سال‌هاست چوب لای چرخ توسعه گذاشته است.
چندی پیش، محمد باقر نوبخت، رئیس سازمان برنامه و بوجه، گفته بود: « تکمیل تمامی پروژه‌های نیمه تمام کشور نیازمند 400 تا 500 هزار میلیارد تومان اعتبار است که به تبع تامین آن در توان دولت نیست.»
به گفته رئیس سازمان برنامه و بودجه، «با وارد کردن مردم(بخش خصوصی) به موضوع سازندگی کشور می‌توان گام‌های سازنده‌ای در مسیر تکمیل این پروژه‌ها برداشت و ما نیز بنا نداریم بخش خصوصی را در زیان شریک کنیم و طرح‌های ناکارآمد و مساله دار را واگذار کنیم و می‌باید در جریان واگذاری طرح های نیمه تمام،منافع مشروع و قانونی بخش خصوصی به طور کامل برآورده شود.»
در چنین شرایطی راهکار کارشناسان اقتصادی، اولویت بندی پروژه‌ها برای بهره برداری، پرهیز از کلنگ زنیِ طرح‌های بیشتر تا زمان به ثمر نشستن پروژه‌های پیشین و البته اتخاذ تدابیر موثر به منظور تکمیل طرح های گذشته، است؛ نکته‌ای که نمی توان به سادگی از آن گذشت.
همچنین که واگذاری پروژه های نیمه تمام به بخش خصوصی از نمونه راهکارهایی است که به اعتقاد برخی کارشناسان، تدبیری مناسب برای عبور از این چالش به شمار می‌رود، راهکاری که فارغ از نتیجه بخش بودن آن در بهره برداری از پروژه، مُسبب حصول دستاوردهای دیگری است که توسعه فرصت‌های شغلی از نمونه‌های آن به شمار می رود.
در خصوص واگذاری پروژه های نیمه تمام به بخش خصوصی،دو پیشنهاد کلی مطرح است، برخی صاحب نظران اقتصادی می‌گویند از تسهیلات بانکیِ صندوق توسعه ملی برای تکمیل طرح ها ، به عنوان مولفه‌ای تشویقی و حمایتی از بخش خصوصی، راهکاری مناسب برای ترغیب فعالان این بخش در راستای قبول ایفای نقش در پروژه های نیمه تمام است و برخی دیگر معتقدند، ارائه تضمین به سرمایه گذاران خارجی تدبیر سازنده دیگری برای حصول نتیجه در این عرصه به شمار می رود.
بودجه برای عمران چه کرد؟
نگاهی به بودجه دولت در سال 97 حکایت از آن دارد در حالی که بودجه یارانه‌ها نسبت به سال گذشته افزایش پیدا کرده اما بودجه پروژه‌های عمرانی نسبت به سال گذشته کاهش پیدا کرده است.
بر اساس این گزارش، سهم بودجه عمرانی در لایحه بودجه سال 97 ، ۱۱ هزار میلیارد تومان در مقایسه با بودجه سال 96 کاهش پیدا کرده است. نگاهی گذرا به همین رقم کافی است تا کارشناسانی از جمله محمد قلی یوسفی بر این باور باشند اراده‌ای برای توسعه عمرانی در کشور وجود ندارد. این کارشناس صنعتی در گفت‌و‌گو با «همدلی» در این باره می‌گوید: « بسیاری از پروژه‌های عمرانی در کشور بدون توجیه اقتصادی و کار کارشناسی ایجاد شده و در برخی موارد هزینه فرصت ایجاد کرده‌اند.»
در لایحه بودجه ۹۷،‌ حدود ۶۰ هزار میلیارد تومان برای طرح‌های عمرانی پیش‌بینی شده بود. دولت سال گذشته ۶۲ هزار و ۷۰۰ میلیارد تومان برای طرح‌های عمرانی پیش بینی کرده بود که مجلس این رقم را به ۷۱ هزار میلیارد تومان افزایش داد.
بودجه طی سال‌های گذشته در قالب‌های بودجه عمرانی و جاری ارائه شده که بودجه جاری همواره روبه رشد بوده و هزینه‌هایی که برای اداره امور جاری پرداخت شده از رشد چشمگیری برخوردار بوده، اما در کنار آن بودجه عمرانی کاهش داشته است. حالا بسیاری از تحلیلگران اقتصادی بر این باورهستند که کشور بسیار گران اداره می‌شود؛ یعنی فعالیت‌هایی که در قالب هزینه‌های جاری انجام می‌شود فعالیت‌های گرانی است و در حوزه دستگاه‌های اجرایی، وزارت خانه‌ها و شرکت‌های دولتی هزینه‌های اتفاق افتاده گران است.
همه این اتفاق‌ها موجب شده است که در حال حاضر و به گواه آمارهای رسمی 76 هزار پروژه نیمه تمام عمرانی به ارزش 700 هزار میلیارد تومان در کشور وجود داشته باشد. پروژه‌هایی که یک گوشه مانده‌اند و به زخم‌های کهنه اقتصاد ایران تبدیل شده‌اند.
آنطور که کارشناسان و دست‌اندرکاران اقتصادی می‌گویند، بهره‌برداری از تمام بودجه‌‌های عمرانی نیمه‌تمام در کشور، بودجه سنگین خاص خود را می‌طلبد، در این میان واگذاری این طرح‌ها به بخش خصوصی راهکاری است که به زعم بسیاری از کارشناسان و سیاست‌گذاران، ثمرات متعددی را در پی خواهد داشت.
البته منظور نظر طرح ها و پروژه‌هایی است که به بهره برداری رسیده در غیر اینصورت کلنگ زنی و عدم اتمام پروژه‌ها و درگیر شدن آن دولت‌ها در دوره‌های متعدد زمانی، نه تنها شاخص مناسبی برای توسعه و آبادنی وعمران به شمار نمی‌رود، بلکه نمودی از بی برنامگی و اقتصادی ضعیف است که در اصلی ترین و مهمترین طرح ها،که قاعدتا پروژه‌های عمرانی کشور است، مستاصل و ناتوان شده است.
بدون تردید، با توجه به مشکلات مالی دولت،تامین اعتبارات لازم برای بهره برداری از پروژه های مذکور بسیار سخت و دشوار است و از سوی دیگر راکد گذاشتن آن تا زمان حصول گشایش‌های مالی و اقتصادیِ لازم نیز، باعث تحمیل هزینه‌هایی از نظر نگهداری و استهلاک بناها در پروژه‌های نیمه تمام خواهد شد.
مهمترین نکته‌ای که در خصوص نیمه‌کاره ماندن پروژه‌های عمرانی باید به آن توجه شود آن است که باید افزایش هزینه‌ها رد پی بالا رفتن تورم و گرانی مصالح است. اتفاقی که به گفته دست‌اندرکاران یکی از دلایل نصفه ماندن پروژه‌‌هایی است که حالا به یکی از دست‌اندازهای اقتصاد در کشور تبدیل شده است. وجود پروژه‌های نیمه تمام بخصوص در حوزه آبی کشور حواشی بسییری را ایجاد کرده است.
تکمیل طرح‌های نیمه‌تمام آبی ۵۰ سال زمان می‌خواهد!
حالا دیروز مدیرعامل شرکت مدیریت منابع آب ایران به ایسنا گفته است : براساس محاسبات صورت گرفته اگر شرایط تامین منابع مالی در حوزه آب به روال فعلی باشد، ۵۰ سال زمان برای اتمام این طرح ها نیاز است.
محمد حاج رسولی‌ها با بیان اینکه طرح‌های نیمه‌تمام بخش آب کشور به ۱۰۰ هزار میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد، اظهار کرد: «برای امسال تنها ۲۰۰۰ میلیارد تومان برای انجام طرح‌های نیمه‌تمام لحاظ شده است که اگر این میزان را به بخش‌های مجزای سد و شبکه تقسیم کنیم ۵۰ سال طول می‌کشد که این طرح ها تمام شود.»
به گفته او، از میان ۱۱۵۷ شهر ایران ۳۳۴ شهر با جمعیتی بالغ بر ۳۴ میلیون نفر با مشکلات کم آبی مواجه هستند. به همین دلیل دولت در هفته‌های اخیر حدود ۱۰۲۰ میلیارد تومان به منظور اجرای ۱۱۹۵ پروژه در ۲۸۰ شهر برای کاهش تنش آبی اختصاص داده است.
تبیین پروژه‌های متعدد در دولت دهم برای وزارت نیرو این دولت را با مشکلات زیادی روبرو کرد به طوری که اکنون وزارت نیرو با حجم وسیعی از پروژه‌های اجرا نشده که هر کدام به میلیاردها تومان سرمایه نیاز دارد مواجه شده و تا سال ۱۳۹۵ پیش بینی می‌شد که دست کم ۱۷ سال تا خلاصی از این ماجرا زمان لازم باشد اما اکنون بر اساس آخرین براورد های صورت گرفته وطبیعتا افزایش تعدد پروژه ها این عدد به ۵۰ سال افزایش یافته است.
حرف آخر...
پروژهای عمرانی نیمه‌تمام هر کدام سرمایه‌هایی هستند که حالا تلی از خاک شده‌اند. اینکه برآورد شده ارزش این پروژها رقمی در حدود 700 هزار میلیارد تومان است دیگر جای هیچ تحلیل و تفسیری نمی‌ماند جز آنکه بپرسیم سرنوشت عمران در کشور به کدام مسیر ختم خواهد شد؟