پروانه ها دوباره در آسمان اصفهان به پرواز درآمدند و قراراست برای همیشه در این شهر باقی بمانند. اما حالا هفت سال از روزی که مدیر اجرایی بیست و پنجمین جشنواره بین‌المللی کودک و نوجوان اعلام کرد: «سالن سوره اصفهان، مختص اکران فیلم‌های کودک و نوجوان می‌شود و بعد از برگزاری جشنواره نیز به مرکزی برای تولید فیلم‌های کودک در ایران خواهد شد» گذشته و علیرغم چانه‌زنی‌های بسیار برای میزبانی از این جشنواره، هنوز هیچ اقدامی برای تأسیس یا تجهیز یک سالن ویژه اکران فیلم‌های سینمای کودک و نوجوان در شهر صورت نگرفته است. اما سهم کودکان از جشنواره بین المللی فیلم کودک و نوجوان تا چه اندازه است؟
جشنواره و دایره بسته مخاطبان
«در سالنی که فیلم ما اکران شد نه کودکان امروز حضور داشتند نه کودکان دیروز. جشنواره کودک، برای کودک نیست. حتی سانس جشنواره کودک هم باید مختص کودک باشد. یعنی وقتی می‌گوییم کودک ساعت 9 شب باید بخوابد، نمی‌توانیم ساعت 11 برای او فیلم اکران کنیم» این جمله‌های امیر مشهدی عباس، کارگردان فیلم «دوچ» است و تکرار آن شاید یادآوری برای پاسخ به این سؤال بنیادین باشد که به‌راستی جشنواره کودک، جایی برای کودک است؟ و اگر نیست، سهم کودکان از این جشنواره چیست؟
به تعریف جشنواره برگردیم: «محلی برای رقابت بین فیلم‌سازانی که در مورد کودکان و نوجوانان فیلم می‌سازند.» همین یک جمله برای تعیین تکلیف سهم کودکان و نوجوانان از جشنواره کودک و نوجوان کافی است. در جشنواره کودک و نوجوان فیلم‌هایی که توسط آدم‌بزرگ‌ها در مورد این دو قشر جامعه ساخته‌شده، باید موردبررسی قرار بگیرد و بهترین آن، جایزه‌هایی را دریافت کند. اگر بخت با کارگردان یار باشد و فیلمش در چرخه اکران عمومی قرار بگیرد آن‌وقت، تعداد بی‌شماری از مخاطبان اصلی فیلم در سراسر کشور، می‌توانند به سینما بروند و از فیلمی که به نام آن‌ها ساخته‌شده لذت ببرند یا نبرند.
ایجاد بخش‌هایی مثل خبرنگاران نوجوان، داوران نوجوان، استفاده از بازیگران کودک و نوجوان، درگیر کردن کودکان کار و توان‌خواه و اجرای برنامه‌های شاد در حاشیه جشنواره فیلم کودک و نوجوان نیز، گام‌هایی پسندیده است که به‌منظور مشارکت هر چه بیشتر قشر هدف این جشنواره برداشته‌شده اما تا زمانی که سالنی برای اکران فیلم‌های کودک و نوجوان وجود نداشته باشد، دایره بهره‌مندی کودکان و نوجوانان از فیلم‌هایی که برای آن‌ها ساخته‌شده و خرج‌هایی که به نام آن‌ها می‌شود، محدود به همان دایره بسته دست‌اندرکاران جشنواره است و اندک تماشاگران کودک و نوجوان آن.
امتیازات صوری
فریدون خسروی، نویسنده و فیلم‌ساز در همین رابطه به "نوسان" گفت: اتفاقات عظیم فرهنگی مثل جشنواره‌ها، به لحاظ صوری امتیازاتی را برای شهر برگزارکننده به ارمغان می‌آورند که شامل پرورش بخشی از استعدادها و دیده شدن آن شهر در کشور و جهان است اما اگر همه همت‌ها مصروف به همان ظاهر شود، منجر به ایجاد تأثیری عمیق نخواهد شد. مشخص نیست که به‌اندازه کافی فیلم برای کودک و نوجوان در کشور ساخته می‌شود یا خیر و معلوم نیست جشنواره فیلم کودک و نوجوان در جذب این فیلم‌ها و دیگر آثار خوب سینمای کودک جهان، موفق است یا نه، اما چگونگی شرکت دادن کودکان و نوجوانان در این جشنواره مهم است و باید مشخص باشد.
وی با اشاره به نقش مهم آموزش‌وپرورش در همراهی با جشنواره فیلم کودک و نوجوان اظهار کرد: وقتی جشنواره در دل مدرسه‌ها برود و کودکان و نوجوانان را با زبان سینما آشنا کند، می‌توان به اثربخشی آن در گستره‌ای وسیع امیدوار بود وگرنه صرف پخش مدرسه‌ای آن دسته از فیلم‌هایی که تجربه فیلم‌سازان جوان به شمار می‌رود و به دلیل بودجه کم، عمدتاً ساخت ضعیفی دارد آن‌هم برای کودکان و نوجوانان باهوش این نسل، جز زده شدن آن‌ها از سینما و جشنواره فیلم کودک و نوجوان حاصلی ندارد. ساخت فیلم‌های زیاد با هزینه کم، به‌منظور بالا بردن آمار، توجهی به ریخت و شکل ظاهری جشنواره است و چیزی بر غنای درونی این جریان نمی‌افزاید. از دیگر توجهات صوری نیز می‌توان به این اشاره کرد که شهری به دلیل زیبایی‌هایی خود به‌عنوان میزبان یک رویداد معرفی می‌شود و سرمایه آن را تأمین می‌کند اما در شکل اجرایی و سیاست گزاری های آن سهمی ندارد.
زیربنا، زیربنا، زیربنا
این فیلم‌ساز در ادامه، اهمیت توجه به زیربنا را یادآور شد و گفت: از خودمان بپرسیم سالن تئاتر شهر تهران به چه منظوری ایجاد شد تا بفهمیم اگر آن اتفاق عظیم فراموش‌شده، آثار آن هنوز پابرجاست. هنر، زمانی مثل یک چشمه جوشان جاری می‌شود که پتانسیلی برای آن وجود داشته باشد و اقتصاد آن موردتوجه قرار بگیرد. اصفهان، سالن تخصصی حرفه‌ای سینما و تئاتر کودک ندارد و تا زمانی که جشنواره‌ای به اسم کودک و نوجوان داشته باشد اما سالن آن را نداشته باشد، قافیه را باخته است. اگر مدیران، فقط مدتی بتوانند بر حمایت‌های مستقیم از هنر و هنرمند چشم ببندند و بودجه خود را صرف ایجاد کتابخانه، تماشاخانه و سالن‌های تخصصی تئاتر و سینما برای کودکان و نوجوانان کنند؛ ما نتایج بهتری را خواهیم دید و دیگر چنین نیست که مدتی هیاهویی برپا شود، بچه‌ها چند روزی جیغی بزنند، تعدادی هنرپیشه بیایند و بروند و بعد هم ما بمانیم و خشکی و تمام.
همه‌ساله، مل مل، خاله شادونه، خاله گلی، عمو پورنگ و دیگر شخصیت‌های نام‌آشنا برای کودکان، در حاشیه جشنواره فیلم کودک و نوجوان به اصفهان می‌آیند و برنامه اجرا می‌کنند. برنامه‌هایی که از شبکه‌های مختلف پخش می‌شود و البته، هزینه‌بر است.
علیرضا خانی، کارگردان تئاتر کودک اصفهان با اشاره به همین مسئله به "نوسان" می‌گوید: برنامه‌ریزی‌های درست در تهران موجب شده که مردم، تالار هنر را به‌عنوان مرکز ویژه تئاتر کودک بشناسند و به تماشای نمایش‌های آن بنشینند به همین جهت شخصیت‌های این نمایش‌ها نیز برای کودکان شناخته‌شده‌اند و به‌خوبی با آن‌ها ارتباط برقرار می‌کنند. اگر همین اتفاق در تئاتر کودک اصفهان می‌افتاد، نمی‌توانستیم از شخصیت‌هایی که در طول سال به کودکانمان شناسانده بودیم، در حین برگزاری جشنواره کودک و نوجوان بهره ببریم و در هزینه‌ها صرفه‌جویی کنیم؟ فقدان سالن ویژه تئاتر کودک، موجب سرگردانی گروه‌های نمایشی فعال این حوزه در سالن‌های مختلف شده، درحالی‌که می‌توان با تجهیز یک سالن، به‌راحتی همه آن‌ها را دورهم جمع کرد و در فرصتی مثل ایام برگزاری جشنواره به‌جای بنرهایی که در سراسر شهر علم می‌شود، از خلاقیت این گروه‌های نمایشی در مناطق مختلف اصفهان برای معرفی بهتر جشنواره به همگان بهره برد.
به نظر می رسد، اکنون‌که به گفته معاون شهرسازی و معماری شهردار اصفهان، «مرکز بین‌المللی شهر دوستدار کودک» با هدف کلان ارتقای کیفیت زندگی کودکان و نوجوانان در شهر استقراریافته و پس از کشمکش‌های فراوان، افتخار میزبانی دائمی جشنواره بین‌المللی فیلم کودک و نوجوان به اصفهان عطا شده، وقت آن است که به ایجاد زیربناهایی مثل سالن اختصاصی برای سینما و تئاتر کودک و نوجوان در شهر نیز توجه شود چرا که اگر روزی به هر دلیلی جشن و جشنواره ای در اصفهان نباشد، آن سالن، پابرجا خواهد بود. در غیر این صورت، به قول غلامرضا رمضانی، کارگردان فیلم "ضربه فنی"، جشنواره فیلم کودک و نوجوان بیشتر شبیه به یک مهمانی و کارناوال سالانه است که به بهانه آن به اصفهان می آییم و بعد هم برمی گردیم.
سمیرا قاسمی/ هفته نامه نوسان