نرخ تورم کل کشور و همچنین نرخ تورم ماهانه و نقطه‌به‌نقطه دهک‌های مختلف درآمدی کشور که هرماه از سوی بانک مرکزی و مرکز آمار ایران منتشر می‌شود، این‌بار حکایت از عمیق‌تر شدن شکاف تورمی در شهریورماه سال جاری نسبت به ماه پیش از آن (مردادماه) دارد. براساس اعلام بانک مرکزی، نرخ تورم در دوازده ماه منتهی به شهریورماه 97 نسبت به دوازده ماه منتهی به شهریورماه 96 معادل 13.5درصد بوده است. این ارقام در حالی منتشر شده که براساس آمار بانک مرکزی، نرخ تورم دهک‌های مختلف هزینه‌ای در شهریورماه سال جاری در مقایسه با ماه قبل (مردادماه) تا 8.4 درصد افزایش یافته و نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه تمامی ۱۰ دهک هزینه‌ای نیز در این ماه بیش از ۲۴ درصد بوده است. براساس این آمار، نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه شهریورماه در کل کشور 25.7 درصد بوده که در مقایسه با نرخ تورم پایان مردادماه (19.3درصد)، 6.4 درصد افزایش یافته است.
آمار منتشرشده همچنین نشان میدهد که نرخ تورم در تمام دهک‌های هزینه‌ای در شهریورماه امسال، از مرز ۲۰ درصد عبور کرده است. بر این اساس، نرخ تورم دهک دهم با افزایش 8.4 درصدی نسبت به مردادماه به 29.6 درصد در شهریورماه رسیده و در صدر جدول نرخ تورم قرار گرفته است. اما کمترین میزان نرخ تورم نیز مربوط به دهک اول بوده که با افزایش 6.1 درصدی نسبت به ماه قبل (مردادماه)، 24.1 درصد اعلام شده است.
بررسی نرخ تورم سایر دهک‌های درآمدی نیز نشان میدهد نرخ تورم نقطه‌ای در دو دهک هزینه‌ای چهار و پنج، 25.5 درصد بوده که در این دو گروه نسبت به ماه قبل ۶ تا 6.1 درصد افزایش داشته است. علاوه‌بر این، تورم نقطه‌به‌نقطه در دهک هشتم 26.8 درصد ارزیابی شده که در مقایسه با ماه قبل 6/6 درصد رشد داشته است.
نکته قابل توجه در آمار منتشرشده، افزایش نرخ تورم در بخش خوراکیها، آشامیدنی‌ها و دخانیات برای 10 دهک درآمدی است به‌نحوی که نرخ تورم کل کشور در این بخش 36.1 درصد اعلام شده که در مقایسه با نرخ تورم در مردادماه که 26.3 درصد بوده، 9.8 درصد افزایش داشته است. این در حالی است که دهک درآمدی اول در بخش خوراکیها و آشامیدنی‌ها با تورم 32.8 درصد، کمترین میزان تورم نقطه‌به‌نقطه را داشته و دهک ششم با 35.9 درصد، بیشترین نرخ تورم را در این بخش تجربه کرده است.
سبد مصرفی خانوارها کوچک‌تر شد
مهم‌ترین دستاورد افزایش نرخ تورم در شهریورماه نسبت به مردادماه، کوچک‌تر شدن سبد مصرفی خانوارها به‌ویژه در دهک‌های پایین درآمدی است؛ چراکه درآمد اغلب خانوارهایی که در دهک‌های پایین قرار دارند، کمتر از سایر دهک‌هاست، از این رو بیشترین حجم سبد مصرفی آنها را کالاهای اولیه مورد نیاز زندگی یعنی خوراکیها و آشامیدنی‌ها تشکیل میدهد، لذا درآمد این قشر کفاف هزینه‌های دیگر زندگی شامل تفریح و سرگرمی را نمی‌دهد. آمار نشان میدهد که سهم خوراکیها، آشامیدنی‌ها و دخانیات در سبد مصرفی خانوار دهک اول 43.3 درصد است در حالی که دهک دهم تنها سهم 17.2 درصدی از خوراکیها و آشامیدنی‌ها دارد. بدیهی است که هرگاه نرخ تورم خوراکیها و آشامیدنی‌ها افزایش یابد، تبعات ناشی از آن متوجه دهک‌های پایین درآمدی می‌شود. البته زمانی که نرخ تورم کالاهای غیرخوراکی و خدمات افزایش پیدا می‌کند، دهک‌های بالا متحمل سنگینی تورم این بخش می‌شوند. اما براساس آمار شهریورماه، نرخ تورم کالاهای خوراکی و آشامیدنی از تورم غیرخوراکی و خدمات بیشتر بوده است. بدیهی است که وقتی شکاف تورمی کالاهای خوراکی و آشامیدنی میان دهک‌های بالا و پایین عمیق می‌شود، تورم کالاهای غیرخوراکی و خدمات میان دهک‌ها عمق بیشتری پیدا می‌کند. این در حالی است که مرور آمار نرخ تورم در یکی، دو سال اخیر نشان میدهد تاکنون شکاف تورمی میان دهک اول و دهم بیشتر از یک‌درصد نبوده است، اما در شهریورماه امسال اختلاف تورم ماهانه‌دهک اول و دهم به 2.7 درصد رسید.
سرنوشت تورم
سامانه بانک مرکزی در بخش آمار و داده‌های خود نرخ تورم و شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی را نیزماهانه اعلام می‌کند. نگاهی به آمار ارائه‌شده در این بخش نشان میدهد که شاخص بهای کالا و خدمات مصرفی مناطق شهری در پایان شهریورماه امسال 141.9 واحد برآورد شده، این در حالی است که شاخص مذکور در پایان سال 96 رقمی معادل 109 واحد بوده است. یک محاسبه کوتاه از تفاوت دو شاخص ذکرشده نشان میدهد که نرخ تورم از ابتدای سال 97 تا پایان شهریورماه حدود ۲۴ درصد بوده است. البته محاسبه دقیق تورم سالانه براساس درصد تغییر متوسط شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی در دوازده ماه منتهی به اسفند محاسبه می‌شود و با توجه به اینکه محاسبه نرخ تورم سال 97 نیز باید در پایان اسفندماه اعلام شود، اما اگر رشد شاخص قیمت‌ها براساس 6 ماه اول سال در نظر گرفته شود، می‌توان تورم سال ۹۷ را رقمی حدود 30 درصد حدس زد.
دلایل شکاف تورمی میان دهک‌ها
کارشناسان اقتصادی دلایل مختلفی را در افزایش نرخ تورم و ایجاد شکاف تورمی میان دهک‌های ده‌گانه درآمدی دخیل می‌دانند. یکی از دلایل بروز چنین تفاوتی را می‌توان در نوع کالاهای مصرفی سبد خانوارها عنوان کرد. از آنجاکه معمولا کالاهای وارداتی سهم بیشتری در سبد خوراکی دهک‌های بالای هزینه‌ای دارند لذا نرخ ارز که از ابتدای سال جاری تا پایان شهریور افزایش چشمگیری داشته و موجب افزایش قیمت کالاهای خارجی نسبت به کالاهای تولید داخل شده، بر آمار نرخ تورم این دهک‌ها تاثیر گذاشته و نرخ تورم کالاهای خوراکی را در دهک‌های بالا به هفت درصد افزایش داده است. از سوی دیگر شکاف تورمی ایجادشده در بخش کالاهای غیرخوراکی و خدمات نیز عمق بیشتری پیدا کرده است که به‌نظر می‌رسد دلیل اصلی این امر، استفاده دهک‌های اول درآمدی از کالاهای لوکس و وارداتی باشد. بر این اساس، افزایش نرخ ارز تاثیر بسیار زیادی بر محاسبه تورم کالاهای غیرخوراکی و خدمات این دهک گذاشته است. در این میان، انتظارات تورمی یکی دیگر از دلایل افزایش نرخ تورم در شهریورماه بوده است. درواقع زمانی که مردم با مشاهده بی‌ثباتی قیمت‌ها در بازار، براساس تجربیات گذشته خود پیش‌بینی می‌کنند که در آینده نزدیک قیمت‌ها افزایش خواهد یافت در نتیجه میزان هزینه و خرید‌های خود را افزایش می‌دهند. علاوه‌بر این، تولید‌کنندگان و فروشندگان نیز به امید افزایش قیمت‌ها در آینده، از فروش و عرضه کالاهای خود اجتناب می‌کنند. بدیهی است که دستاورد چنین رفتارهایی بر عرضه و تقاضا در بازار تاثیر مستقیم خواهد داشت و موجب افزایش تورم می‌شود.