مریم لطفی: سال‌هاست که از شناخت این بیماری می‌گذرد اما هنوز نام ایدز همراه است با ناامنی و هراس و ناآگاهی. نمونه‌اش ماجرایی که همین دو ماه پیش در شهرستان لردگان اتفاق افتاد و تبدیل شد به یک بحران بزرگ در کشور. ماجرایی که طی آن و بنابر روایت‌های مختلف ۲۸ نفر از اهالی روستای چنار محمودی به ویروس اچ‌آی‌وی مبتلا شدند و البته که خود روستایی‌ها شمار مبتلایان را خیلی بیشتر از این تعداد خواندند. قصه‌ی تلخی که گرچه دیگر مانند قبل سر و صدایی از آن به گوش نمی‌رسد اما درد و رنج آن برای مبتلایان و خانواده‌هایشان همچنان پابرجاست. البته به گفته‌ی متخصصان، اچ‌آی‌وی یک بیماری قابل کنترل است؛ البته در صورت تشخیص زودهنگام. دیروز یکی از مسئولان وزارت بهداشت آمار و ارقامی از مبتلایان به ویروس اچ‌آی‌وی در ایران ارائه داد و گفت: «۶۵ درصد موارد مبتلا از وضعیت خود آگاه نیستند». این درحالی است که دقیقا سال گذشته برای اولین بار اعلام شد که تست‌های خودارزیابی ویروس اچ‌آی‌وی در داروخانه‌ها توزیع می‌شود؛ یک سالی از این خبر گذشته اما مدیرعامل انجمن ایدز ایران به «سازندگی» خبر داد که این تست‌ها اساسا در داروخانه‌ها توزیع نشد! البته که به گفته‌ی او توزیع این تست‌ها بدون مشاوره امری بسیار مخاطره‌آمیز بود.
فردا، ۱۰ آذر ماه روز جهانی ایدز است و هر سال به بهانه‌ی این روز برنامه‌های مختلفی در سراسر دنیا برای آگاهی‌بخشی در رابطه با این بیماری برگزار می‌شود؛ در ایران هم. به ویژه اینکه با بحران شهرستان لردگان که دو ماه پیش در استان چهارمحال و بختیاری به راه افتاد، حساسیت‌های مردمی به این بیماری هم رنگ و روی بیشتری گرفت.
آنطور که دیروز رئیس اداره ایدز و کنترل بیماری‌های آمیزشی وزارت بهداشت به ایسنا گفت، تاکنون ۴۰ هزار و ۵۷۳ نفر از مبتلایان به این بیماری در ایران ثبت شده است؛ پروین افسر کازرونی، در اینباره گفته: «از این تعداد، ۶۰.۱ درصد به دلیل اعتیاد تزریقی و ۲۲.۲ به دلیل رابطه جنسی پرخطر به این بیماری مبتلا شده‌اند؛ در این میان سهم زنان ۱۸ درصد و سهم مردان ۸۲ درصد بود است. ۵۰ درصد کل موارد شناخته شده در زمان تشخیص در گروه سنی ۲۰ تا ۳۵ سال بوده‌اند». او به موارد جدید تشخیص داده شده ایدز در شش ماهه نخست سال هم اشاره کرد: «حدود هزار نفر در شش ماهه نخست سال جاری تشخیص داده شده‌اند. این آمار بیانگر آن است که در موارد تشخیصی جدید ۳۱درصد زن و ۶۹ درصد مردان هستند. از این تعداد ۴۶.۴ به دلیل رابطه جنسی پرخطر و ۲۲ درصد به دلیل اعتیاد تزریقی به ایدز مبتلا شده‌اند». به‌گفته‌ی رئیس اداره ایدز و کنترل بیماری‌های آمیزشی وزارت بهداشت، تخمین زده می‌شود که حدود ۶۰ هزار مبتلای زنده به این بیماری در ایران وجود دارد؛ «درحال حاضر ۲۱ هزار و ۶۳۵ مورد آنها تشخیص داده شده‌اند. این آمار نشان می‌دهد ۶۵ درصد موارد مبتلا از وضعیت خود آگاه نیستند و تشخیص داده نشده و تحت مراقبت و درمان نیستند و به این ترتیب ویروس از فرد مبتلا به همسر و فرزندش منتقل شده و موارد افزایش می‌یابد. چالشی که اکنون ما با آن روبه‌رو هستیم، تفاوت میان میزان تخمین ما از افراد مبتلا به اچ‌آی‌وی و کسانی است که برای دریافت خدمات درمانی مراجعه می‌کنند».
كیت تست خودارزیابی ایدز چه شد؟
سال گذشته و همزمان با روز جهانی ایدز بود که معاون بهداشت وزیر بهداشت خبر داد كیت تست خودارزیابی ایدز به‌زودی در داروخانه‌ها ارائه می‌شود. موضوعی که در عین اهمیت با انتقاد جدی برخی از متخصصان همراه بود، چون به گفته‌ی آنها تشخیص این بیماری بدون مشاوره و حمایت‌های روانی فرد مبتلا و خانواده‌ی او دردی دوا نکرده و می‌تواند بحران‌های زیادی به وجود آورد.
حمیدرضا شاعری، مدیرعامل انجمن ایدز ایران در اینباره به «سازندگی» میگوید: «در همه جای دنیا به مناسبت روز جهانی ایدز، یک سری سیاست‌های نمایشی به‌راه می‌افتد، شعارهایی که بیشتر جنبه‌ی تبلیغات و عوام‌فریبی دارد. سیاست‌هایی در جهت برانگیختن حساسیت آدم‌ها در رابطه با برخی موضوعات. تست‌های خودارزیابی و اتوبوس ایدز در ایران هم با همین رویکرد انجام شد. اما تبعات این داستان در ماجرای لردگان خودش را نشان داد؛ مسئولان دیدند مجموعه‌ای که خودش کار انجام آزمایش و مشاوره را به عهده دارد، از عهده‌ی این کار برنمی‌آید و به این نتیجه رسیدند که تست‌های خودارزیابی به هیچ وجه نمی‌تواند جوابگوی نیاز بیماران و افرادی که به دنبال وضعیت اچ‌آی‌وی‌شان هستند، باشد. برای همین اساسا این تست‌ها در داروخانه‌ها توزیع نشد».
او میگوید: «من سال گذشته و امسال به چند شهرستان بزرگ مراجعه کردم، مثل همدان، کرمانشاه، همدان، شیراز، اصفهان، قزوین و رشت. متوجه شدم که اصلا در داروخانه‌هایشان تست اچ‌آی‌وی نیست، حتی موسسات تجهیزات پزشکی هم این تست‌ها را با محدودیت زیادی دارند؛ در تهران هم همینطور است. این به این دلیل است که سیاست‌های وزارت بهداشت رویکرد تجاری دارد و دیدگاه علمی در سیاست‌گذاری‌هایشان جایگاهی ندارد؛ درواقع چیزی که مورد توجه قرار نمیگیرد، نیازسنجی است. ما ۱۵ سال پیش در انجمن ایدز با تست‌های سریع، آزمایش ایدز انجام می‌دادیم و وزارت بهداشت مخالف این داستان بود. ده سال بعد خودشان به این نتیجه رسیدند که این تست‌ها خوب است، البته تست‌های سریعی که خودشان وارد می‌کنند، نه چیزی که در استانداردهای جهانی دارد».
او در توضیح بیشتری میگوید: «براساس تست‌های سریع یا رپید تست‌هایی که وارد ایران می‌شود، نمونه‌گیری از خون انجام می‌شود درحالیکه رپید تست‌هایی وجود دارد که با نمونه‌های بزاقی انجام می‌شود و حساسیت بسیار بالاتری دارد، اما این تست‌ها به ایران وارد کشور نمی‌شود».
پای لنگ مشاره‌ی ایدز در ایران
یکی از انتقادات جدی حمیدرضا شاعری، مدیرعامل انجمن ایدز ایران این است که ساختار مشاوره و آزمایش اچ‌آی‌وی در کشور ما هنوز شکل نگرفته، او در اینباره به «سازندگی» میگوید: «ماجرایی که در لردگان اتفاق افتاد به این دلیل بود که آزمایش و هر رویکردی در زمینه‌ی اچ‌آی‌وی، از شناسایی بیمار گرفته تا درمان دارویی و کنترل و حمایت باید همراه با مشاوره و حمایت‌های روان‌شناختی باشد. موضوعی که در ایران وجود ندارد؛ ما در پاسخ به پدیده‌ی ایدز، افراد متخصص را تربیت نکرده‌ایم و اصلا به دنبال این داستان نیستیم. نتیجه‌اش این می‌شود که با انجام آزمایش اچ‌آی‌وی بدون مشاوره، با بحرانی مانند روستای چنار محمودی در لردگان مواجه می‌شویم. چندی پیش به مراکز درمان اعتیاد کل کشور دستور دادند که آزمایش آچ‌ای‌وی را انجام دهند و همان کیت‌هایی را که قرار بود در داروخانه‌ها توزیع شود، در اختیار آنها قرار دادند. من از همان ابتدا با این مسئله مخالفت کردم. هشدار دادم که انجام این آزمایش بدون مشاوره می‌تواند خطرآفرین باشد. اتفاقی که در لردگان افتاد یکی از آنها بود، اما چه‌بسا مواردی پیش می‌آید که به دلیل انجام آزمایش اچ‌آی‌وی در مجموعه‌ای که به صورت استاندارد برای این کار فراهم نشده، می‌تواند خطرآفرین باشد و کسی که به انجام این آزمایش اقدام می‌کند، خودش به این ویروس مبتلا شود».
او راهکاری دارد: «در چنین شرایطی باید سیستمی مانند انجمن ایدز یا افرادی که دلسوز هستند، با وزارت بهداشت وارد تعامل شوند و رسانه‌ها هم به این تعامل کنند تا ساختاری شکل بگیرد که در آن مشاوره و آزمایش اچ‌آی‌وی به صورت علمی و استاندارد انجام شود؛ مانند همه‌جای دنیا. در کل جهان سیاست مقابله با اچ‌آی‌وی به هیچ وجه دولتی نیست، چیزی که در کشور ما اشتباه است این است که سیاست‌های ما در قبال ایدز دولتی است، درحالیکه افرادی که در خطر این بیماری هستند، دولت‌گریزند! بنابراین مشکل اساسی نه‌تنها در این زمنیه، بلکه در درمان و پیگیری و مراقبت و حمایت از مبتلایان، سیاست‌های تک‌قطبی وزارت بهداشت است. سیاست‌هایی که مانع ورود ان‌جی‌اوها و سازمان‌های مردم‌نهاد به این قضیه می‌شود. این مسئله، مشکل اساسی ماست».
لردگان به حال خودش رها شد
محمودی، یکی از اهالی روستای چنارمحمودی شهرستان لردگان است. کسی که در بلوای بیماری ایدز این شهرستان، ۹ نفر از اعضای خانواد ه اش به ویروس ا چ آ ی وی مبتلا شدند. بعد از گذشت دو ماه از این اتفاق و وعد ه و وعیدهای مسئولان به «سازندگی » میگوید: «هما ن موقع چند نفر از مسئولان آمدند و چندتا عکس گرفتند، اما هیچ کاری نکردند. قرار بود برایمان درمانگاه بزنند، اما فقط قولش را دادند و هی چکاری نکردند. اداره بهزیستی آمد، خانه ای اجاره کرد و مدتی خدمات داد. اما هیچ اقدام دائمی تا به حال ندیده ایم. فقط کلینیک تخصصی در شهرستان لردگان برپا شد. همان هم قرار بود در چنارمحمودی باشد که نشد. فقط چند دکتر چند هفت های آمدند، ماندند و قر ص هایی به آنها که مبتلا بودند دادند، اما بعدش رفتند که رفتند ». او می گوید: «تنها اتفاقی که م یافتد این است که مبتلایان م یروند لردگان و قر صهایشان را رایگان می گیرند، قر صها را که مرتب می خورند حالشان بهتر است. مردم بیرون روستا با ما بدرفتاری می کنند. حتی توی روستا هم هنوز خیل یها مشکل دارند. چند مورد داریم که زن مبتلا شده و شوهرش می خواهد او را طلاق بدهد، البته برعکسش هم هست. قبلا جوری بود که مردم روستاهای کناری حر فهای بدی می زدند، ما هم سرمان را می انداختیم پایین و خجالت می کشیدیم. اما الان مردم روستای ما جوابشان را می دهند و حداقل جلوی روی خودمان جرئت ندارند حرف بدی بزنند. اما پشت سرمان چرا! دو سه نفر هم در روستا فوت کردند. بعضی ها می گویند اینها مریض بودند، بعضی ها می گویند نبودند! مشخص نشد ماجرا چه بود. به هر حال درمورد این بیماری هیچ دکتری در روستا نداریم