صنعت تولید لوازم خانگی ایران یکی از صنایع بزرگ کشور است که با گردش مالی 3.6 میلیارد دلاری محصولات متنوعی را تولید و روانه بازار میکند. براساس آمار موجود در سامانه انجمن تولیدکنندگان لوازم خانگی ایران، در حال حاضر حدود 70 برند تولیدکننده لوازم خانگی در قالب 400 واحد تولیدی کوچک و بزرگ در کشور انواع لوازم خانگی شامل یخچال، فریزر، اجاقگاز، ماشینلباسشویی، ماشین ظرفشویی، بخاری و چرخ خیاطی را تولید میکنند. به گفته دبیرکل انجمن لوازم خانگی، تولیدات داخلی ۷۰ درصد نیاز کشور را تامین میکنند و بهلحاظ کیفیت با سایر محصولات چین، کره، برزیل، ترکیه و آمریکا قابل رقابت است؛ مضاف بر اینکه لوازم خانگی ساخت ایران سالانه 300 میلیون دلار ارزآوری برای کشور بههمراه دارد.
گفتههای دبیرکل انجمن لوازم خانگی درمورد صنعت تولید لوازم خانگی در ایران در حالی مطرح میشود که براساس آمار و ارقام موجود، بازار ایران طی سالهای اخیر با افزایش بیحساب وکتاب محصولات دو برند معروف کرهای، یعنی «سامسونگ» و «الجی» مواجه شده و این دو برند توانستهاند سهم 65 درصدی از بازار ایران را به خود اختصاص دهند. برنامهریزی دقیق این شرکتها در کنار سهلانگاری و بیتوجهی دولت به صنعت لوازم خانگی کشور موجب شد صنعتگران کرهای بازار ایران را به دست گرفته و با ارائه محصولات متنوع و قابل رقابت با تولیدات ایرانی، سلیقه ایرانیان را به سمت خرید کالاهای کرهای سوق دهند. متاسفانه روند استقبال از برندهای کرهای نیز شرایط مساعدی برای صنعتگران کرهای فراهم کرد و موجب شد تولیدات ایرانی مخاطبان خود را از دست داده و اندک زمانی خط تولید برندهای معتبری مانند «ارج»، «آزمایش»، «پارس» و «فیلور» با سابقهای بیش از 50 سال تولید لوازم خانگی، متوقف و درنهایت تعطیل شود.
با افزایش استقبال ایرانیان از دو برند لوازم خانگی کرهای، شرکتهای «گلدیران» و «سامسرویس» اقدام به سرمایهگذاری و احداث خط تولید محصولات الجی و سامسونگ کرده و بهعنوان طرفهای همکار این دو شرکت کرهای مشغول به تولید و مونتاژ محصولات الجی و سامسونگ تحت لیسانس و استانداردهای آن شدند.
ایران تامینکننده 13 درصد نفت کرهجنوبی
پیشینه حضور برندهای کرهای در ایران به اوایل دهه 70 شمسی بازمیگردد، زمانی که دو برند سامسونگ و الجی با برنامهای بلندمدت وارد بازار ایران شدند و آهسته و پیوسته توانستند محصولات خود را جایگزین برندهای معتبر ژاپنی ازجمله سونی و پاناسونیک کنند. البته روابط دیپلماتیک بین ایران و کرهجنوبی در سال ۱۹۶۲ میلادی برقرار شد و در سال ۲۰۱۱ ارزش مبادلات تجاری دو کشور به ۱۷میلیارد دلار رسید. در دوران تحریم، سطح مبادلات تجاری دو کشور بهشدت کاهش یافت و به حدود 6 میلیارد دلار رسید. این روند ادامه داشت تا اینکه پس از امضای قرارداد برجام، کرهجنوبی برای ارتقای روابط تجاری خیز برداشت و رئیسجمهور وقت این کشور با یک هیات بلندپایه اقتصادی به ایران آمد. در سال ۹۶ با ۸۴۲ میلیون دلار تراز مثبت، کرهجنوبی چهارمین شریک تجاری در بخش صادرات و پنجمین در بخش واردات بود. روند مبادلات تجاری این دو کشور اما با روی کار آمدن ترامپ و اعلام خروج او از توافق هستهای با ایران، شکل و شمایل جدیدی به خود گرفت. کرهجنوبی همواره یکی از خریداران نفت فوقسبک ایران بوده است. این کشور که بهعنوان پنجمین خریدار بزرگ نفت جهان شناخته میشود عمدتا نفت فوقسبک ایران را که دارای کیفیت بسیار بالایی است و برای تولید محصولات شیمیایی بهکار میرود، خریداری میکند. براساس آمار گمرک کرهجنوبی، این کشور حدود 13 درصد از نفت مورد نیاز خود را از ایران وارد میکند.
کرهجنوبی اولین تحریمکننده ایران
ارتباط تجاری آمریکا با کرهجنوبی بر کسی پوشیده نیست. براساس آمار، کرهجنوبی در سال 2017 بیش از ۵۰ میلیارد دلار کالا از آمریکا وارد و نزدیک به ۶۹ میلیارد دلار کالا به آمریکا صادر کرده است. این ارقام و مقایسه آن با حجم تجارت میان ایران و کرهجنوبی نشان میدهد اگرچه ایران بازار مناسبی برای عرضه تولیدات صنعتگران کرهای محسوب میشود، اما ضرر قطع روابط با آمریکا برای کرهجنوبی بیش از منافع ادامه ارتباط تجاری با ایران است. همین امر سبب شد کرهجنوبی پس از اعمال تحریمهای آمریکا علیه ایران، در نخستین اقدام خود از یکسو خرید نفت از ایران را متوقف کند و از سوی دیگر در فکر خروج دو شرکت «الجی» و «سامسونگ» از ایران باشد.
ترفندهای کرهجنوبی در بازار ایران
نگاهی به بازار لوازم خانگی دو برند کرهای سامسونگ و الجی در ایران طی سالهای گذشته نشان میدهد این شرکتها معمولا برای فرار از پرداخت مالیات، قطعات محصولات خود را در زمانهای مختلف و از طریق گمرکهای متعدد وارد ایران کرده و به این ترتیب توانستهاند به جای پرداخت تعرفه 50 درصدی تنها با پرداخت 15 درصد تعرفه کالای خود را وارد ایران کرده و پس از مونتاژ در کشور، روانه بازار کنند. علاوهبر این، شرکتهای کرهای معمولا مناطق آزاد ایران را برای فعالیت و ثبت شرکتها انتخاب کردهاند و از این رو مشمول معافیتهای مالیاتی شدهاند.
نکته جالب توجه اینکه در طول سالهایی که الجی و سامسونگ محصولات خود را در بازار ایران عرضه میکنند، نقش تولیدات ایرانی در تکمیل و مونتاژ محصولات کرهای بسیار کمرنگ بوده تا جایی که تولیدکنندگان ایرانی تنها تولیدکننده فوم و کارتن بستهبندی محصولات کرهای بودهاند.
آینده بازار لوازم خانگی
وضعیت حال حاضر بازار لوازم خانگی کشور چند سوال را در ذهن ایجاد میکند؛ نخست آنکه درصورت خروج دو شرکت الجی و سامسونگ از ایران، خلأ موجود در بازار لوازم خانگی چگونه پر خواهد شد؟ آیا تولیدکنندگان داخلی توان تامین کل نیاز بازار داخل را خواهند داشت؟ آیا دولت برای سرپا ماندن صنعت لوازم خانگی کشور، برنامهریزی درستی دارد؟
آنچه مسلم است معمولا دولتمردان در کشورهای توسعهیافته سراسر دنیا، در زمان بحران اقتصادی و افزایش قیمت کالاهای خارجی، با حمایت از صنایع داخلی و تولید محصولات باکیفیت میکوشند صنایع داخلی را جایگزین کالاهای وارداتی کنند. این در حالی است که غفلت دولت و عدم حمایت از صنایع لوازم خانگی موجب شده در شرایط کنونی توان تولیدکنندگان لوازم خانگی کشور تحلیل رفته و این صنعت را در معرض ورشکستگی قرار داده است.
از ابتدای سال جاری و بهدنبال خروج ترامپ از برجام و اعمال تحریمهای دومرحلهای از ایران و به تبع آن بروز التهاب در بازار ارز، بازار لوازم خانگی کشور نیز دچار بحران و کالاهای موجود در بازار علاوهبر افزایش قیمت با کمبود شدیدی در بازار روبهرو شد. واردکنندگان، تولیدکنندگان و عرضهکنندگان لوازم خانگی هرکدام دلایلی را در توجیه افزایش قیمت لوازم خانگی مطرح کردند.
درواقع پس از آنکه لوازم خانگی در فهرست کالاهای ممنوعه وارداتی قرار گرفت، بار اصلی تامین لوازم خانگی بازار برعهده تولیدکنندگان داخلی افتاد، اما تولیدکنندگان نیز بهواسطه افزایش قیمت مواد اولیه و قطعات وارداتی، در تولید لوازم خانگی مورد نیاز بازار با مشکل مواجه شدند.
خیانت کرهایها به بازار لوازم خانگی ایران
حمیدرضا غزنوی، سخنگوی انجمن تولیدکنندگان لوازم خانگی در گفتوگو با «فرهیختگان» میگوید: «متاسفانه دو شرکت کرهای الجی و سامسونگ، بزرگترین خیانت را به بازار لوازم خانگی کشور کردهاند. چهارماه پیش از اعمال تحریمهای آمریکا، کرهجنوبی ایران را تحریم و پس از آن خرید نفت ایران را متوقف کرد. بازار ایران برای کرهجنوبی بزرگترین بازار پس از آمریکا قلمداد میشود و حتی در میان تولیدکنندگان و شرکتهای کرهای، ایران با عنوان «سرزمین فرصتها» شناخته میشود. بنابراین در شرایط کنونی که اقتصاد ایران با بحران دستوپنجه نرم میکند، فراهم کردن فرصت برای حضور شرکتهای کرهای در ایران، تولید داخلی را متلاشی میکند.»
وی معتقد است در حال حاضر تولیدکنندگان لوازم خانگی در ایران به جدیدترین و پیشرفتهترین تکنولوژیها و فناوریهای روز دنیا مجهز هستند، بهگونهای که توانایی رقابت با بهترین برندهای لوازم خانگی دنیا را دارند، اما چند مشکل اصلی در مسیر فعالیت صنعتگران ایرانی قرار دارد؛ نخست اینکه متاسفانه کارخانههای تولیدی لوازم خانگی ایران براساس مقیاس تولید فعالیت نمیکنند. برای مثال مقیاس تولید یک کارخانه یخچالسازی در ایران 700 هزار دستگاه در سال است. بهعبارت دیگر، یک کارخانه باید سالانه 700 هزار دستگاه یخچال تولید و به بازار عرضه کند اما براساس آمار موجود در 6 ماه نخست سال جاری، کل یخچال تولیدشده در کارخانههای فعال یخچالسازی کشور 450 هزار دستگاه بوده است. بدیهی است تا زمانی که مقیاس تولید کارخانههای کشور واقعی نباشد و تولیدکنندگان به تولید انبوه دست پیدا نکنند، این صنعت روزبهروز ضعیفتر میشود. به گفته غزنوی، در حال حاضر صنعت تولید لوازم خانگی بهطور میانگین با 26 درصد از ظرفیت خود نسبت به ظرفیت اسمی فعالیت میکند و دلیل عمده این امر نبود سرمایه در گردش است. براساس محاسبات انجامشده، سرمایه در گردش یک تولیدکننده در سال جاری نسبت به سال گذشته رقمی معادل 2400 درصد افزایش یافته است. در نتیجه اگر یک تولیدکننده سال گذشته با یکمیلیارد تومان قادر به اداره کارخانه تولیدی بود، امسال برای ادامه حیات خود نیاز به 24 میلیارد تومان دارد.
وی مشکل مهم دیگر صنایع لوازم خانگی را موضوع تقاضا عنوان میکند و میگوید: «متاسفانه دولت هیچ اقدامی برای تحریک تقاضا انجام نداده است. در همه کشورهای دنیا در شرایط بحران اقتصادی، دولتها منابع و تسهیلاتی را برای خرید ارزانقیمت تولیدات داخلی به مردم اختصاص میدهند بهگونهای که پول بهصورت مستقیم به تولیدکننده رسیده و در چرخه تولید هزینه میشود. این اقدام «تحریک تقاضای موثر مولد» نامید میشود که متاسفانه سیاستگذاری دولت در این زمینه بسیار ضعیف و ناکارآمد است.»