ا
نتشار مقاله به زبان‌های خارجی در ژورنال‌های خارج از کشور یکی از موضوعات چالش‌برانگیز یکی دو سال اخیر بوده است. منتقدان معتقدند چاپ مقاله در ژورنال‌های خارجی دو آفت بزرگ را برای فضای علمی کشور در پی دارد؛ اول شناسایی محققان کشور در حوزه‌های علمی و دوم در اختیار قرار دادن «رایگان» تحقیقات چندساله یک محقق به یک کشور دیگر. البته موافقان نیز استدلال‌های قابل‌تاملی در دفاع از مقاله‌های خارجی دارند، اما در این میان بسیاری از اساتید و صاحب‌نظران دانشگاهی هستند که چاپ مقالات دانشجویان در ژورنال‌های داخلی را مقدمه ارتباط دانشگاه با محیط اجتماعی در قامت یک دانشگاه حل مساله می‌دانند؛ مساله‌ای که اخیرا در شکل جدیدی مطرح شده است؛ «هر دانشجوی دکتری که می‌خواهد از رساله خود دفاع کند، باید مقاله مستخرج از تز خود را در مجله دانشگاه آزاد اسلامی چاپ کند.» این جملاتی است که چند روز پیش دکتر محمدمهدی طهرانچی، رئیس این دانشگاه در جلسه امضای تفاهمنامه همکاری با پایگاه استنادی علوم جهان اسلام ISC مطرح کرد، بنابراین از این پس دانشجویان دکتری دانشگاه آزاد اسلامی ملزم خواهند بود مقاله خود را در مجله این دانشگاه چاپ کنند. تصمیمی که مسئولان دانشگاه گرفته‌اند، اهداف و مزایای زیادی را به دنبال خواهد داشت. در واقع دانشگاه می‌خواهد یک «نظام درون دانشگاهی دانش» را با چاپ مقالات در ژورنال‌های خود شکل دهد. دانشگاه آزاد اسلامی 387 مجله علمی در حوزه‌های علوم انسانی، پزشکی، علوم پایه، کشاورزی، علوم مهندسی و... دارد که حالا دانشجویان باید قبل از جلسه دفاع خود یکی از مقالات خود را در این ژورنال‌ها چاپ کنند.
ماجرا چیست؟
بخشنامه صادرشده از سوی دانشگاه آزاد اسلامی در شهریورماه سال 96 به دانشجویان دکتری این اجازه را داده بود که به جای پذیرش و چاپ مقاله در مجلات جی‌سی‌آر، در مجلات اسکوپوس دست به چاپ مقاله بزنند. براساس این بخشنامه، دانشجویان تمام رشته‌های علوم انسانی و هنر باید دو مقاله Q4 یا دو مقاله علمی - پژوهشی داشته باشند. همچنین دانشجویان تمام رشته‌های فنی- مهندسی و علوم پایه نیز باید یک مقاله Q1 به همراه یک مقاله Q4 یا دو مقاله Q2 یا دو مقاله Q3 داشته باشند. طبق ماده 24 این بخشنامه، دانشجو پس از تدوین رساله و تایید استاد راهنما به شرط کفایت دستاوردهای علمی و پذیرش / چاپ مقالات مستخرج در حضور هیات داوران از رساله خود دفاع کند که البته تعداد مقالات لازم برای انجام دفاع از رساله و فارغ‌التحصیلی دانشجو نیز مشخص شده است. دانشجویان غیرعلوم انسانی باید یا یک مقاله نمایه‌شده بین‌المللی با رده Q1 و یک مقاله علمی و پژهشی (مستخرج از رساله) مورد تایید وزارتخانه‌های علوم و بهداشت، یا دو مقاله نمایه‌شده بین‌المللی با رده Q2 یا دو مقاله نمایه‌شده بین‌المللی با رده Q3 و یک مقاله علمی و پژوهشی (مستخرج از رساله) مورد تایید وزارتخانه‌های علوم و بهداشت داشته باشند. دانشجویان علوم انسانی و هنر نیز باید دو مقاله علمی - پژوهشی (مستخرج از رساله) مورد تایید وزارتخانه‌های علوم و بهداشت داشته باشند، البته این دانشجویان در صورت ارائه مقالات حائز شرایط یکی از بندهای الف، ب و ج نیز می‌توانند از رساله خود دفاع کنند. این بخشنامه تبصره‌هایی نیز دارد که براساس تبصره 3 مقاله نمایه‌شده بین‌المللی با رده Q4 قابل جایگزینی با مقاله علمی- پژوهشی (مستخرج از رساله) مورد تایید وزارتخانه‌های علوم و بهداشت است. همچنین در صورت ارائه گاهی پذیرش / چاپ یک مقاله ISI یا مقاله علمی - پژوهشی وزارتخانه‌های علوم و بهداشت مستخرج از رساله دانشجو می‌تواند از رساله خود دفاع کند.
ایجاد شبکه مجلات ملی در دانشگاه آزاد اسلامی
چاپ دو مقاله در مجلات خارجی همان موضوعی است که دکتر طهرانچی از آن انتقاد کرد و با طرح این سوال که دلیل آنکه به دانشجویان دکتری گفته می‌شود مقالات خود را باید در دو ژورنال خارجی به چاپ برسانند چیست؟ دو حالت را برای چنین قانونی متصور شد؛ اول اطمینان از استاندارد بودن پژوهش و دوم ارائه مقاله در عرصه بین‌المللی. موضوع الزام دانشجویان دوره دکتری به چاپ مقاله در مجلات خارجی منجر شد که مسئولان این دانشگاه تصمیم جدیدی بگیرند و برای انتشار مقالات دانشجویان دکتری در مجلات معتبر این دانشگاه برنامه‌ریزی کنند. قرار است سازوکار جدیدی در این دانشگاه برای دفاع از رساله دکتری انجام شود؛ دانشگاه آزاد اسلامی می‌خواهد پس از 37 سال فعالیت خود و بیش از دو دهه که کشور در تحصیلات تکمیلی فعال بوده، یک کار نیمه‌تمام را به اتمام برساند. ایجاد یک «شبکه مجلات علمی» همان کار نیمه‌تمامی است که دکتر طهرانچی نوید انجام آن را داد؛ شبکه‌ای که جزء شبکه ملی محسوب می‌شود. از این پس هر دانشجوی دکتری که می‌خواهد از رساله خود دفاع کند، باید مقاله مستخرج از تز خود را در مجله دانشگاه آزاد اسلامی چاپ کند تا دانشگاه نظام دوگانه تایید ملی نیز داشته باشد.
شکل‌گیری نظام درون دانشگاهی دانش در دانشگاه
بابک نگاهداری، رئیس پژوهشگاه و شبکه آزمایشگاهی دانشگاه آزاد اسلامی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» از علت این تصمیم در دانشگاه سخن می‌گوید. به گفته او، دانشگاه می‌خواهد بر محتواهای پایان‌نامه‌های کارشده توسط دانشجویان دکتری تخصصی خود، نظارت و کنترل کیفی داشته باشد؛ نظارتی که از طریق هیات تحریریه‌ها و داور‌های ژورنال‌های دانشگاه انجام خواهد گرفت.
نگاهداری می‌گوید: «دانشگاه در حقیقت می‌خواهد نظام دانش داخلی دانشگاه آزاد اسلامی را با ژورنال‌های خود شکل دهد که در سطح کشور به آن «نظام ملی دانش» می‌گویند. ما می‌خواهیم «نظام درون دانشگاهی دانش» در دانشگاه آزاد اسلامی را با چاپ مقالات در ژورنال‌های خود دانشگاه شکل دهیم. نظارت و کنترل کیفیت کارهای پایان‌نامه‌های دانشجویان نیز از طریق هیات تحریریه و داور‌های ژورنال‌های داخلی انجام می‌شود.»
بنابراین به گفته او از این به بعد چاپ یکی از مقالات دانشجویان دکتری در ژورنال‌های دانشگاه آزاد اسلامی یک الزام برای دانشجویان این دانشگاه است. سازوکار چاپ مقالات در ژورنال‌های دانشگاه آزاد اسلامی نیز همان سازوکار مرسوم در تمام دنیا خواهد بود.
رئیس پژوهشگاه و شبکه آزمایشگاهی دانشگاه آزاد اسلامی تاکید می‌کند: «تاکیدمان این است که چاپ مقاله در ژورنال‌های دانشگاه آزاد اسلامی قبل از جلسه دفاع صورت گیرد، اما برخی موارد استثنا نیز وجود دارد.»
به گفته نگاهداری، پیش از این هم دانشجویان این دانشگاه مقالات خود را در ژورنال‌های دانشگاه آزاد اسلامی چاپ می‌کردند، اما الان به‌عنوان یک الزام برای دانشجویان دکتری خواهد بود که قرار است برای دانشجویان دوره ارشد نیز تسری پیدا کند، اما فعلا مختص دانشجویان دکتری است.
خودداوری دانشجویان و ارتقای مجلات دانشگاه
سید محمودرضا آقامیری، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی استان تهران و تهران مرکزی نیز در گفت‌وگو با «فرهیختگان» از اهداف چنین تصمیمی سخن گفت. به گفته او، دانشگاه دو هدف را دنبال می‌کند که اولین هدف ارتقای مجلات دانشگاه است. او می‌گوید: «وقتی مقالات خوبی که نتیجه کار کردن اساتید و دانشجویان است در مجلات دانشگاه چاپ شود، طبیعتا باعث ارتقای این ژورنال‌ها نیز خواهد بود.»
آقامیری از دومین هدف نیز صحبت به میان آورد: «دوم اینکه دانشجویان دکتری نیز محک زده می‌شوند. وقتی یک مقاله برای داوری ارسال می‌شود، ما یک «خودداوری» نیز خواهیم داشت که این خودداوری باعث می‌شود دانشجو هر مطلبی را ننویسد، بلکه ابتدا تحقیق و پژوهش کند؛ یعنی دانشگاه آزاد اسلامی قدمی را برمی‌دارد که به واسطه این قدم، هم مجلات خود را ارتقا خواهد داد و هم دانشجویان خود را محک می‌زند تا قبل از جلسه دفاع یک خودداوری داشته باشند.»
حضور 387 ژورنال در دانشگاه آزاد اسلامی
دانشگاه آزاد اسلامی 387 ژورنال دارد که پژوهشگاه و شبکه آزمایشگاهی دانشگاه آزاد اسلامی کلیت مقاله و معاونت‌های موضوعی محتوای آن را پیگیری و بررسی می‌کنند. مجموعه مجلات دانشگاه آزاد اسلامی، مجموعه مجلاتی خواهند بود که با عملکرد خود اعتبار خلق می‌کنند. در این گزارش 10 مجله معتبر دانشگاه آزاد اسلامی را از بین 387 مجله انتخاب و معرفی کرده‌ایم.