طلا، فلز ارزشمند و دوست داشتنی در همه جهان این روزها حال و روز خوبی در بازار ایران ندارد. افزایش بی رحمانه قیمت ها باعث شده تا هم مشتریانش از دست بروند و هم فروشندگانش تا قبل از ضرر کردن بساط شان را جمع کنند و کاسبی دیگری راه بیندازند. محمد کشتی آرای عضو هیات رئیسه اتحادیه طلا فروش های تهران ٥٨ سال است که در صنعت طلا و جواهرات فعالیت می کند و معتقد است که شرایط امروز سخت ترین شرایطی است که بازار طلا به خود دیده است. افزایش قیمت لحظه ای طلا باعث شده تا نه طلافروشان مایل به فروش زیورآلات طلایی شان باشند و نه اصلا مثل سابق مشتری وجود دارد. او می گوید الان تنها مشتریان طلا عروس و داماد ها هستند و حالا اغلب مشتریان قدیمی طلا فروشی ها به خرید بدلیجات روی آورده اند. با این حال طلا همان فلز ارزشمند دوست داشتنی از معدود چیزهایی است که هیچگاه ارزشش را از دست نمی دهد و در هر شرایطی همراه با افزایش تورم بالا و بالاتر می‌رود. در این گفت و گو با محمد کشتی آرای درباره قیمت و بازار طلا در ماه های اخیر صحبت کردیم و او از برنامه جدید صنف طلافروشان برای تولید طلاهای ارزان تر خبر داد.
آقای کشتی‌آرای، شما نفر نخست صنف طلا و جواهر هستید. چند سال است که در این صنعت فعالیت می‌کنید؟
من ٥٧ سال است که در این صنعت فعالیت می‌کنم، یعنی از ١٠سالگی به دلیل اینکه هم شغل برادرم طلاسازی و طلافروشی بود و هم پدرم کارش نزدیک به این کار بود، وارد این حرفه شدم.
طلاسازی و طلافروشی یکی از مشاغل پردرآمد و جذاب است. این حرفه برای یک کودک ١٠ساله چه جذابیتی داشت؟ با درس و مدرسه چه می‌کردید؟
نخستین کاری که در این حرفه انجام دادم ساخت طلا بود و تولید زیورآلاتی از جنس طلا برای من جذاب بود، برای همین هم اوایل تا کار را خوب یاد بگیرم یک مقدار از درسم عقب افتادم، اما خیلی زود جبرانش کردم و هم‌زمان با کار درسم را هم ادامه دادم. سال ١٣٤٩ هم وارد دانشگاه شدم و سال ١٣٥٣ لیسانسم را گرفتم.
در چه رشته‌ای تحصیل کردید؟
من دو تا لیسانس دارم. نخستین رشته‌ای که در دانشگاه خواندم، حسابرسی بود و بعد هم در چند رشته دانشگاهی باز هم درس خواندم و مدارک دیگری گرفتم.
آقای کشتی‌آرای گفتید که در کودکی کارتان طلاسازی بود. نخستین چیزی که با طلا ساختید را به خاطر دارید؟
بله، یک قطعه زنجیر طلا بود که سرهم‌کردم و وقتی طلاها را به هم جوش دادم با سوهان سابیدمش و یک شکل قشنگی پیدا کرد.
طلاسازی در زمان قدیم چه فرقی با امروز داشت؟
حدود ٥٠ سال پیش نه تکنولوژی و نه ابزار و وسایل امروز وجود داشت. در هر شهری یک بازاری وجود داشت به نام بازار زرگرها که الان هم البته در بسیاری از شهرها هنوز وجود دارد، اما در آن زمان تعداد کسانی که این شغل را داشتند، خیلی کم بود.
دوران کودکی و نوجوانی شما برمی‌گردد به دهه ٣٠ و ٤٠. آن زمان طلا در بازار چقدر قیمت داشت؟
در آن دوران هنوز طلای ١٨ عیار وجود نداشت و طلاها ١٧ یا ١٤ عیار بودند. شاید باورتان نشود، ولی آن زمان یک گرم طلا با مزد ساختش ٦٠ ریال قیمت داشت! مثلا حدود سال‌های ١٣٤٣ یک کیلو طلای شمش ٢٤ عیار، ٧ هزارتومان بود.
در قدیم الگوی مصرف مردم از طلا چه شکلی بود؟
آن زمان تنوع کاری مثل امروز نبود و مدل‌های طلا خیلی محدود بودند. قدیمی‌ها واجب می‌دانستند که یک خانم حتما یک قطعه طلا مثل النگو یا گردنبند داشته باشد. در واقع طلا یک نوع اطمینان خاطر برای زنان بود و داشتن طلا برای خانواده‌ها یک نوع پس‌انداز به حساب می‌آمد، حتی دوره‌ای مد شده بود که خانم‌ها یک دندان طلا هم داشته باشند.
الان مردم بیشتر طلاهایی را می‌پسندند که جواهر هم در آن به کار رفته باشد. قدیم‌ها جواهر هم طرفدار داشت؟
جواهر برای طبقه اشرافی جامعه بود، در واقع بین دهه‌های ٢٠ تا ٥٠ استفاده از جواهرآلات مثل الماس و زمرد خیلی مرسوم نبود و فقط افراد متمول این نوع طلا و جواهرات را می‌خریدند.
چه اتفاقی افتاد که در دهه‌های اخیر جواهر جنبه عمومی پیدا کرده و دیگر مخصوص قشر خاصی از جامعه نیست؟
به هر حال سطح درآمد عمومی مردم بالا رفت و با گسترش وسایل ارتباط جمعی، فیلم‌ها، نمایشگاه‌ها و گالری‌ها سلیقه مردم هم تغییر پیدا کرد. با توجه به اینکه از دهه ٦٠ به بعد قشر جوان در کشور بیشتر شدند و طبیعتا سلیقه این قشر به‌روزتر و متفاوت با نسل‌های قدیمی است، به همین دلیل جواهر جنبه عمومی پیدا کرد.
آقای کشتی‌آرای معروف است که خانم‌ها عاشق طلا و جواهرات هستند. شما که سال‌ها در این حرفه تجربه دارید، فکر می کنید چرا یک خانم به طلا علاقه‌مند است؟
اولا استفاده از طلا برای آقایان حرام است، چراکه طلا بر گلبول‌های سفید مرد تاثیر منفی می‌گذارد، درصورتی که طلا در گلبول‌های سفید یک زن اثر مثبت می‌گذارد، بنابراین این نخستین نکته‌ای است که باعث شده خانم‌ها مشتری طلا باشند. موضوع دیگری که وجود دارد این است که طلا برای زنان در سراسر دنیا به‌خصوص جوامع شرقی جنبه سرمایه‌ای دارد و به یک زن اعتمادبه‌نفس می‌دهد.
در چه کشورهایی طلا بیشتر مورد استفاده مردم است؟
براساس آمار ١١درصد طلاهای دنیای زیورآلات خانم‌های هندوستان است، البته شاید این درصد به خاطر جمعیت زیاد این کشور باشد، اما به هر حال زنان هندی علاقه زیادی به طلا دارند. در جوامع اروپایی زنان بیشتر دوست دارند یک قطعه جواهر مثل الماس یا زمرد و یاقوت داشته باشند.
فقط طلاست که می‌ماند
آقای کشتی‌آرای، طلا به دلیل ذات ارزشمندی که دارد یک زیور و حتی کالای ارزشمند به حساب می‌آید، اما در سال‌های اخیر با افزایش قیمتی که پیدا کرده باعث می‌شود حتی داشتن یک قطعه از آن هم برای عده‌ای حتی به یک آرزو تبدیل شود. این گرانی چه اتفاقی را در بازار طلا رقم زده است؟
گرانی طلا طبیعتا مصرف طلا را پایین آورده است. مردم قدرت خرید برای طلا را ندارند و در نتیجه الان عده زیادی از خانم‌ها مجبور شده‌اند از بدلیجات به عنوان زیورآلات استفاده کنند، بنابراین طلافروش‌ها هم به نسبت قدیم بازارشان را از دست داده‌اند. در هر برهه‌ای که شرایط اقتصادی قیمت‌ها را جابه‌جا می‌کند، عده‌ای از مردم از گرانی ضرر می‌کنند و عده دیگری سود می‌برند. با گران‌شدن طلا هم این تصور وجود دارد که طلافروش‌ها ضرر نکرده‌اند. اتفاقا صنف طلافروش‌ها اصلا از گرانی طلا خوشحال نیستند، چراکه این صنف با پویا بودن خرید و فروش به حیاتش ادامه می‌دهد. ممکن است بالا رفتن قیمت‌ها باعث افزایش سرمایه یک طلا فروش شود، اما وقتی مردم قدرت خرید نداشته باشند، سرمایه می‌خوابد و درآمدی کسب نمی‌شود!
آقای کشتی‌آرای در همین دوران گرانی‌ها که هر روز به نسبت روز قبل قیمت طلا و سکه و ارز بالا می‌رود، عده‌ای از مردم تصمیم گرفتند سرمایه‌های ریالی‌شان را به طلا تبدیل کنند. اما واقعیت این است که این روزها طلافروشی‌ها هم به این دلیل که ممکن است فردا قیمت طلایشان بالاتر برود، رغبتی برای فروش ندارند و حتی خیلی‌ها به مشتری طلا یا سکه نمی‌فروشند.
بله، این اتفاق افتاده و همین امروز هم این موضوع را داشتیم. وقتی طلا در حال افزایش و نوسان قیمت است، طلافروش‌ها کمی با احتیاط خرید و فروش می‌کنند.
این موضوع برای صنف شما تخلف محسوب نمی‌شود؟
اگر احتکار نباشد تخلف نیست. ببینید این موضوع طبیعی است چرا که یک طلافروش هم سرمایه‌اش را در بازار می‌گذارد و اگر طلا را امروز با یک قیمت می‌فروشد باید بتواند به همان قیمت بخرد و جایش را پر کند. اما وقتی هر روز قیمت‌ها بالاتر می‌رود مجبور است با احتیاط این کار را انجام دهد. از یک طرف دیگر به ماجرا نگاه کنید؛ گاهی اوقات هم در سال‌های اخیر قیمت طلا رو به کاهش بود و مردم هم نمی‌رفتند طلا بخرند یا طلایشان را بفروشند! بنابراین این بازار برای طلافروش و مشتری دوطرفه است و همان کاری را که طلافروش در زمان بالا‌رفتن قیمت‌ها می‌کند، خریدار هم در زمان کاهش قیمت‌ها این فکر را می‌کند. به هر حال در هر داد و ستدی هم فروشنده باید حواسش جمع باشد و هم خریدار.
اگر در این گرانی طلا بخریم ضرر نمی‌کنیم؟
ببینید! الان استفاده از طلا دو جنبه پیدا کرده است؛ یکی جنبه سرمایه‌گذاری است و دیگری جنبه اجبار برای مصرف مثل عروس و دامادها. بنابراین کسی که مجبور است برای مراسم یا ازدواجش طلا بخرد که تکلیفش مشخص است و باید بخرد! اما کسی که به خرید طلا به شکل سرمایه‌گذاری و سوددهی نگاه می‌کند چطور؟ در شرایط فعلی باید طلا بخرد یا خیر؟ تجربه من و حتی تمام اقتصاددان‌ها این است که هیچ‌وقت تا الان دیده نشده قیمت طلا آنقدر پایین بیاید که خریداری از خرید آن ضرر کند. ممکن است در دوره‌هایی قیمت طلا مقداری کاهش پیدا کرده باشد، اما اولا این کاهش مقطعی بوده و دوما آنقدر چشمگیر نبوده است. بنابراین مطمئن‌ترین چیزی که می‌توان روی آن سرمایه‌گذاری کرد، طلاست و فقط طلاست که می‌ماند. (با خنده)
شما که همه زندگی‌تان در دنیای طلا و جواهرات گذشته است تا به‌حال در دوره‌ای ضرر نکرده‌اید؟
راستش نه. البته معمولا هیچ طلافروشی ضرر نمی‌کند. وقتی همه سرمایه یک نفر طلا باشد بالا رفتن یا پایین آمدن قیمت باعث ضرر نمی‌شود. درآمد طلافروش از تعداد معاملاتی است که انجام می‌دهد، بنابراین شاید در دوره‌ای درآمد کاهش پیدا کند اما سرمایه همیشه به نسبت تورم و گرانی سر جای خودش باقی می‌ماند.
هیچ‌وقت یک طلافروش ورشکست نمی‌شود؟
اگر مالش را بخورند چرا! (با خنده) ببینید! کسانی ورشکست می‌شوند که هزینه‌شان از درآمدشان بالاتر باشد. منظورم این است که ورشکستگی در هر صنفی می‌تواند وجود داشته باشد. طلافروش می‌داند که وقتی یک قطعه طلا را می‌فروشد همان موقع باید یک قطعه طلای دیگر به سرمایه‌اش اضافه کند.
چالش نوسان قیمت طلا در مدت اخیر باعث ورشکستگی طلافروشی نشده است؟
ورشکستگی مطلق به‌ندرت اتفاق می‌افتد، اما به هر حال اتفاق افتاده؛ مثلا یک طلافروشی طلا را فروخته بود و چون روز بعد قیمت طلا بالا رفت نتوانست سرمایه‌اش را به همان مقدار جایگزین کند و بنابراین عقب افتاد. اما به جای ورشکستگی باید این موضوع را عنوان کنم که الان به دلیل افزایش قیمت طلا و از رونق افتادن بازار طلافروشی‌ها واحدهای صنفی زیادی یا تعطیل کرده‌اند یا رو به تعطیلی هستند.
فقط مشتریان اجباری طلا باقی مانده‌اند
آقای کشتی‌آرای، سرمایه‌دارها و کارخانه‌دارها معمولا ذخیره بانکی‌شان را به ارز تبدیل می‌کنند؟ طلافروش‌ها سرمایه‌شان ارزی است یا ریالی؟
هر کسی هر شغلی که دارد طلا یا ارز ابزارش است. کسانی که در صنف طلا و جواهر هستند سرمایه‌شان به ریال نیست بلکه سرمایه‌شان به طلاست. یعنی طلاساز یا طلافروش میزان سرمایه‌اش ١٠ یا ١٥ کیلو طلاست، اما ممکن است تاجر یا سرمایه‌دار سرمایه‌اش به ارز باشد.
با این گرانی الان، مشتریان طلافروشی‌ها چه کسانی هستند؟
بیشترین مشتریان طلا و جواهر فقط عروس و دامادها هستند که به دلیل آداب و رسوم مراسم‌شان مجبور می‌شوند طلا بخرند. ما به آنها مشتریان اجباری می‌گوییم.
به‌طور کلی خانم‌های مسن بیشتر طلا می‌خرند یا جوان‌ترها؟
ببینید! نسل قدیمی ارزش طلا را بیشتر از نسل جدید می‌داند. من به خانم‌های جوان توصیه می‌کنم به جای اینکه پولشان را صرف خرید بدلیجات کنند، همان مقدار را بدهند و یک طلای سبک و کوچک بگیرند، چرا که طلا هیچ‌وقت ارزشش را از دست نمی‌دهد و تورم بر آن اثر نمی‌گذارد. فقط طلاست که از تورم دور می‌ماند و چون همپای ارزش هر چیزی بالا می‌رود همیشه پول خواهد بود.
بالا رفتن قیمت طلا تاثیری در کیفیت و ساخت آن ندارد؟ منظورم این است که طلاسازها برای اینکه طلا را با قیمت کمتری برای فروش بگذارند، طلا را بی‌کیفیت‌تر نمی‌سازند؟
ببینید! الان کیفیت ساخت طلاهایی که در ایران وجود دارد دست کمی از طلاهای خارجی ندارد. شاید یک زمانی به دلیل نبود تکنولوژی، زیورآلاتی که در ایران ساخته می‌شد، چندان چنگی به دل نمی‌زد اما الان همه ابزارها و تکنولوژی‌های ساخت طلا در کشور به‌روز شده است، بنابراین با داشتن این تکنولوژی تنوع کاری زیاد شده ضمن اینکه خوشبختانه هنرمندان جوان زیادی در سال‌های اخیر به طراحی طلا و جواهر روی آورده‌اند. نکته دیگر این است که قانون استاندارد ساخت طلا در کشور ما طلای ١٨ عیار است. بر اساس این قانون، تولید طلای زیر ١٨ عیار ممنوع است و همه طلاهای کشور ١٨ عیار به بالاست. (٢٤ عیار طلای خالص است) مثلا در یزد طلا ٢٠ عیار دارد یا طلاهای شهرهای جنوبی کشور ٢١ تا٢٢ عیار است.
در عیار طلا تقلب صورت نمی‌گیرد؟
خیر، سازمان ملی استاندارد و اتحادیه‌های طلا و جواهر در سراسر کشور عیار طلاها را کنترل می‌کنند.
به نظر شما چه فکری باید برای گرانی طلا کرد؟
ببینید! بحث افزایش قیمت طلا که دست صنف ما نیست، اما برنامه‌ای داریم تا همه مردم بتوانند از طلا استفاده کنند. تصمیم داریم طلاهای ظریف و سبک‌تری تولید کنیم که مزد ساخت و قیمت‌شان کمتر باشد تا کسانی که دلشان می‌خواهد یک قطعه طلا داشته باشند قدرت خریدش را پیدا کنند.