تجربه تحریم‌های قبلی به ما نشان داد که بسیاری از کشورهایی که با ایران رابطه اقتصادی و تجاری داشتند بعد از تحریم به تعهدات خود پایبند نبودند و بلافاصله با شروع تحریم ایران را ترک کردند.علت این موضوع در ضعف قراردادهای دوجانبه است که در آن این موارد دیده نشده یا علت‌های دیگری دارد؟
قراردادها ممکن است از نظر حقوقی مشکلاتی داشته باشد اما مهم‌ترین مشکل مربوط به منافع مشترک بین ایران و بقیه کشورها است. مثلاً اگر ما قراردادی تجاری با آلمان ببندیم که در آن سرمایه‌گذاری مشترک انجام شود در زمان تحریم، آن کشور به‌خاطر حفظ منافع خودش حاضر است براحتی زیر تعهداتش بزند.
متأسفانه در بیشتر قراردادها و روابط اقتصادی تجاری ما با کشورهای دیگر به‌دنبال تعریف منافع مشترک نبودیم.ارتباطات تجاری ما موقتی و معمولاً به‌خاطر رفع نیازهای آنی است در زمان تحریم یا غیر تحریم به‌دنبال رابطه ای مستمر و پایدار چه در واردات و چه در صادرات نبوده‌ایم. کشور ما چند دهه تحریم بود و آرامش و ثبات در اقتصاد نداریم. در این شرایط تصمیم به ترک تعهدها برای کشورهای دیگر راحت‌تر است.
چرا ایران نتوانسته در طول سالیان برای خود شرکای تجاری مطمئنی داشته باشد که در زمان تحریم، زمان شکوفایی و زمان غیرتحریم بتواند مراودات دائمی با این کشورها برقرار کند؟
مراودات دائم در تجارت خارجی الزامات زیادی دارد که مهم‌ترین آن داشتن روابط سیاسی محکم با کشورهای هدف است. نباید محوریت روابط سیاسی صرفاً موضوعات اقتصادی باشد اگر اساس و محور روابط دیپلماسی و سیاسی ما با کشورهای دیگر بیشتر به منظور روابط اقتصادی باشد در زمان تحریم یا هر مانع دیگری کشور طرف رابطه با تکیه بر مشکلات اقتصادی تصمیم به ترک کشور می‌گیرد اما روابط سیاسی و بین‌المللی استوار مانع از این اقدام کشورهای دیگر خواهد بود. مسأله دیگر فقدان دیپلماسی اقتصادی برنامه محور در روابط ما با کشورهای دیگر است. رابطه اقتصادی باید همراه با دیپلماسی و رابطه سیاسی باشد.
شما معتقدید بستن قراردادهایی دوجانبه که پشتوانه‌های محکم اقتصادی و سیاسی و حقوقی داشته باشد در حفظ شرکای تجاری مؤثر است.
بله. قطعاً. یکی از رویکردهای مهم در عبور از تحریم‌های اقتصادی، انتخاب شـرکای تجـاری بـا توجـه بـه علایق، نیازها، روابط اقتصادی و سیاسی و رفتار کشورها در شرایط تحریم است. در ایـن خصوص، بازبینی در روابط تجاری با کشورها در شکل و محتوا به ایجاد انگیـزه‌های مثبـت و منفی و تغییر در رفتار تجاری کشورها در عرصه بین‌المللی منجر می‌شود.
مثلاً در طرح توسعه چابهار فشار کشورهای ذی نفع باعث شد امریکا این منطقه را از تحریم معاف کند. آیا ایران نیاز به روابط اینچنینی دارد که وارد کردن کشورهای دیگر و ذی نفع بودن آنها مانعی برای تحریم باشد؟
بله. اینجا همان موضوعی که در پاسخ به سؤال اول گفتم مطرح می‌شود. اگر در نوع مراودات منافع دوجانبه یا چند جانبه مطرح باشد کشورهای دیگر حاضر نیستند به‌خاطر تحریم یک کشور منافع و سرمایه‌گذاری خود را به خطر بیندازند. در زمان تحریم ریسک سرمایه‌گذاری و تجارت بالا است بنابراین ما باید با اجرای برنامه‌ها و اهدافی ریسک‌پذیری سرمایه‌گذاری را در کشور پایین بیاوریم و به این ترتیب اعتماد شریک تجاری خود را جلب کنیم. همچنین باید قدرت چانه زنی ایران را در مذاکرات اقتصادی افزایش دهیم و با به کار بردن ابزارهایی سایر کشورها را به نادیده گرفتن تحـریم‌ها تشـویق کنیم.
نداشتن شرکای دائمی قوی و مطمئن تجاری چه تأثیری بر تولیدات ما گذاشته و لاغر شدن بدنه تولید چه میزان در از دست دادن قدرت رقابت در منطقه و جهان مؤثر است؟
در سال‌های گذشته محدودیت‌های صادراتی و وارداتی، موجب ضعیف شدن تولید شده است. در نتیجه تحریم هزینه مبادلات بـرای ایـران بشدت بالا رفته است و این مبادلات با پیچیدگی و سختی بیشتری انجام می‌شـود. تحـریم‌ها موجب ترس شرکت‌هایی که با ایران همکاری اقتصادی دارند می‌شود و شرکت‌هایی که تصمیم به همکاری با ایران دارند از این اقدام صرف نظر می‌کنند. افزایش قیمت کالاها، موانع برای صادرات نفت و تبادلات پولی و مالی از آثار دیگر تحریم‌ها است. بخش کشاورزی و تولید از حوزه‌های بسیار حساس است که تولید آن با امنیت غذایی مردم در ارتباط است و در زمان تحریم تأمین مواد غذایی اهمیت زیادی پیدا می‌کند.
برای حفظ روابط تجاری در زمان تحریم راهکارها چیست؟
برای رهایی از این مشکلات دولت باید بخش خصوصی را در روابط سیاسی –اقتصادی خود وارد کند. در کشور ما دولت‌ها بخش خصوصی را کمتر در کنار خود می‌بینند. دولت باید منافع کشور را در کنار بخش خصوصی قوی ببیند. در سال‌های گذشته دولت میداندار اقتصاد بود اما باید متوجه باشیم میدانداری دولت به تنهایی هزینه‌های زیادی بر کشور تحمیل می‌کند. پیشنهاد فعالان بخش خصوصی این است که باید نهادی در ایران به‌طور مستمر اقدامات امریکا در اعمال تحریم‌ها را رصد کند و بخش خصوصی نیز می‌تواند با پیشنهادهای خود نقش مؤثری در مقابله با تحریم‌ها ایفا کند.