طلا و دلار و تمام ارزهای رایج بازار ایران در نخستین روز هفته در سراشیبی افتادند. آن هم درست زمانی که اخبار سیاسی روزهای اخیر منفی بود و از افزایش تحریم‌های ایران و همین‌طور اعمال محدودیت‌های شدید بر آسمان ایران گزارش می‌داد.
با این حال فعالان بازار طلا و ارز می‌گویند ریشه کاهش قیمت طلا و دلار به خبر روز پنجشنبه برمیگردد. بانک مرکزی در این روز از سازوکار جدیدی در بازار پول کشور با عنوان «عملیات بازار باز» خبر داد و دیروز در فرابورس ایران نخستین معامله بازار باز ثبت شد. این اتفاق باعث شد چهارراه فردوسی و بازار زرگران تهران به اقدام تازه برج لاجوردی میرداماد روی خوش نشان بدهد. همین موضوع موجب شده است که بسیاری از مردم که مفهوم این تصمیم‌گیری پیچیده و کلان بانک مرکزی را متوجه نشده‌اند، از رسانه‌ها بپرسند که آیا این عملیات بانک مرکزی علاوه بر کاهش میزان تورم موجب کاهش قیمت طلا و دلار هم می‌شود یا تأثیر این اتفاق بر سود سپرده‌های بانکی چه خواهد بود؟
کارشناسان بازارهای مالی در پاسخ به این پرسش معتقدند گرچه عملیات بازار باز می‌تواند به شرط اجرای درست، باعث تقویت ارزش ریال شود اما تأثیر آن بر بازار دلار چشمگیر نخواهد بود و البته طلا هم که در بازار ایران متأثر از قیمت دلار است و تغییرات قیمت دلار می‌تواند سرنوشت این بازار را مشخص کند. آنها اعتقاد دارند بیشترین تأثیر این اقدام بانک مرکزی روی میزان سپرده‌های بانکی خواهد بود و بانک مرکزی با این سازوکار تسلط بیشتری روی سودهای بانکی خواهد داشت. شاید به همین دلیل نخستین و مهم‌ترین سیگنال بازارهای مالی به این اتفاق روز شنبه، جهش دوباره شاخص بورس بود که با ثبت رشد ١٠هزار و ٥١٦ واحدی به عدد بی‌سابقه ٤٠٩هزار و ٩٦٢ واحد رسید و درواقع جریان پول را از بانک‌ها و بازارهای واسطهای مانند طلا و دلار به نفع بورس تقویت کرد.
کاهش قیمت طلا و دلار در نخستین عملیات بازار باز
عبدالناصر همتی، رئیس بانک مرکزی سازوکاری جدید را در بازار پولی کشور به اجرا گذاشت. سازوکاری که از ابتدای مدیریتش بر بانک مرکزی قول داده بود که آن را اجرایی کند. همتی معتقد است که با این سازو کار انضباط بیشتری بر بازار پولی کشور حاکم می‌شود و با آن می‌توان جریان پول در شبکه بانکی را بهتر مدیریت کرد و در نتیجه با کاهش نقدینگی، تورم بهتر مدیریت می‌شود. در همین زمینه افسانه اروجی، معاون بازار فرابورس ایران از آغاز عملیات بازار باز برای نخستین بار در بازار سرمایه کشور خبر داد و گفت: «معامله تعداد ١٠ هزاربرگه اسناد خزانه اسلامی در این بازار بین بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و یکی از بانک‌های دارای مجوز و به منظور تأمین کمبود نقدینگی آن بانک انجام شد.» او به مهر توضیح داد: «بانک مرکزی در راستای اعمال سیاست‌های خود، اگر قصد تزریق پول در اقتصاد را داشته باشد، اقدام به خرید اوراق مالی اسلامی می‌کند و اگر بخواهد پول را جمع‌آوری کند، اقدام به فروش این اوراق در سطح بانک‌ها می‌کند.»
این اتفاق می‌تواند بانک مرکزی را به کنترل جریان پول مسلط کند. در همین زمینه بازارهای ارز و طلا به این اقدام بانک مرکزی واکنش مثبت نشان دادند و دلار که از نرخ ١٣هزار و ١٠٠ تومان عبور کرده بود به نرخ ١٣هزار تومان عقب نشینی کرد و قیمت هر گرم طلای ١٨ عیار هم بیشتر از یک‌درصد کاهش قیمت را تجربه کرد و به گرمی ٤٩٣هزار تومان رسید.
در همین زمینه قیمت هر قطعه سکه طلا هم حدود ٣٠هزار تومان در یک روز عقب‌نشینی کرد و به ٤میلیون و ٨٣٧هزار تومان رسید. با این حال برخی کارشناسان بازار طلا و ارز معتقدند عملیات بازار باز نمی‌تواند تأثیر قابل توجهی روی قیمت طلا و دلار بگذارد. میثم رادپور کارشناس بازار ارز به «شهروند» توضیح می‌دهد: «در اقتصاد همه بازارها به یکدیگر بستگی دارند. عملیات بازار باز بهترین راه کنترل و اعمال سیاست‌های پولی است که می‌تواند اجرا شود و هدف آن کنترل میزان بهره و ذخایر مازاد بانک‌هاست، چراکه بانک مرکزی هرگاه بخواهد میزان بهره را بالا ببرد، اوراق می‌فروشد و ذخایر بانک‌ها کاهش پیدا می‌کند. عکس این کار را هم وقتی انجام می‌دهد که بخواهد میزان بهره را پایین‌بیاورد، بنابراین اوراق می‌خرد و پول به اقتصاد تزریق می‌کند و در نتیجه بهره بانکی کاهش پیدا می‌کند.»
بازار باز روی دلار تأثیر زیادی ندارد
بازار ارزی ما همواره بازاری محدود و بسته است و نمی‌توان انتظارداشت که چنین عملیاتی هم جواب بدهد. این موضوع را میثم رادپور درباره تأثیر عملیات بازار باز روی بازار ارز می‌گوید و توضیح می‌دهد: «در اقتصاد سالم که بانک مرکزی بخواهد پول تزریق و اضافه برداشت‌ها را جبران کند، عملیات بازار باز جواب‌می‌دهد و تبادلات بانک مرکزی با نظام بانکی را طبق اتفاقات بازار به سرانجام می‌رساند. با این حال، در نظام اقتصادی ما که این همه گسست جدی و ساختار مسأله‌دار دارد، این عملیات تأثیر مثبتی نمی‌تواند حتی در بازار ارز بگذارد.»
او ادامه می‌دهد: «واقعیت اینجاست که حال بازار ارز ما بد است، اما اگر عملیات بازار ارز بتواند تأثیر مثبتی روی بازار ارز بگذارد، این تأثیر مثبت تقویت ریال در مقابل دلار است. تاکنون بانک مرکزی با مداخلات دستوری اقدام به تعیین نرخ ارز و کاهش یا افزایش آن می‌کرد، اما نقطه امیدوار‌کننده این است که در عملیات بازار باز، این خود بازار است که با توجه به متغیرها نرخ ارز را تعیین می‌کند، با این حال نمی‌توان گفت که این عملیات تاثیر قابل توجهی روی بازار ارز خواهد داشت، اما می‌توان امیدوار بود که با این عملیات نرخ واقعی ارز در بازار تعیین خواهد شد.»
طلا در آرامش
محمد کشتی‌آرای، رئیس اتحادیه طلا و جواهر کشور هم اعتقاد دارد که عملیات بازار باز روی بازار طلا تأثیر چشمگیری ندارد. او به «شهروند» توضیح می‌دهد که بازار طلا در ایران متأثر از قیمت دلار است و اگر این سازوکار تأثیر قابل توجهی روی بهای دلار نگذارد، در بازار طلا هم اتفاق شگفت‌انگیزی رخ نمی‌دهد. او همچنین تاکید می‌کند که قیمت جهانی طلا از شروع سال ٢٠٢٠ میلادی کاهشی بوده و به جز اخبار تنش در خاورمیانه عامل دیگری روی قیمت جهانی طلا تأثیر خاصی نگذاشته است.
کشتی‌آرای نوسان قیمت طلا در بازار جهان را در ١٠ روز اخیر فقط ٢ تا ٣ دلار می‌داند و می‌گوید با مجموع این ارزیابی‌ها اگر اتفاق سیاسی این بازار را تحت‌تأثیر قرار ندهد، بهای طلا شوک دیگری را تا پایان سال تجربه نخواهد کرد.
