واژه تازه‌ای است، درست مثل خودش که تحولی در نظام بانکداری ایجاد کرده است. اصولا در برابر هر پدیده نوظهوری دو دیدگاه به وجود می‌آید، «فین‌تک‌ها» هم از این قاعده بیرون نبودند؛ عده‌ای آنها را تهدید می‌شمارند و عده‌ای هم معتقدند بانکداری در دنیای دیجیتالی بدون آنها معنایی ندارد. «فین‌تک» از تخلیص و ترکیب دو واژه «Financial technology» به معنای فناوری‌های مالی استخراج شده است و به شرکت‌هایی اشاره دارد که با کاربرد تکنولوژی تلاش می‌کنند خدمات مالی را کارآمدتر کنند. مرکز ملی تحقیقات دیجیتال (National Digital Research Centre) در دوبلین ایرلند فین‌تک را این‌گونه تعریف می‌کند: نوآوری در خدمات مالی؛ این عنوان برای نامیدن گستره وسیعی از اپلیکیشن‌های فناورانه به کار می‌رود که در بخش زیادی از ابتدا تا انتهای زنجیره ارزش محصولات مصرفی کاربرد دارند؛ همین‌طور تازه‌واردانی که بازیگران فعلی را به رقابت فراخوانده‌اند و نیز برای نامیدن پارادایم‌های جدیدی مانند بیت‌کوین استفاده می‌شود. فین‌تک یکی از علاقه‌مندی‌های جدید سرمایه‌گذاران است و تبدیل به یکی از زمینه‌های مورد توجه کارآفرینان برای راه‌اندازی کسب‌وکارهای خلاقانه شده است. اینکه چه عنصری باعث شده پدیده‌ای به‌نام «فین‌تک» راهی در بین کسب‌وکارهای نوپای مالی بیابد، پاسخش مشتری است. امروزه دیگر مشتری حوصله انتظارکشیدن برای آماده‌شدن بانک برای ارائه سرویس موردنظرش را ندارد. در نتیجه برای ارائه‌کننده خدمات چاره‌ای جز تطبیق با این تکنولوژی‌ها وجود ندارد. به عبارت دیگر خدمات و نیازهایی وجود دارد که سرویس‌دهنده توانایی ارائه آن خدمات را ندارد و همین مسئله خود باعث ایجاد یک خلأ می‌شود. خلائی که این‌روزها عمدتا به وسیله شرکت‌های «فین‌تک» پر می‌شود. گسترش این فناوری‌ها روند خیره‌کننده‌ای به خود گرفته است به نحوی که سرمایه‌گذاری جهانی در این حوزه از ٩٣٠ میلیون دلار در سال ٢٠٠٨ به بیشتر از ١٢ میلیارد دلار در سال ٢٠١٤ رسید. روند رشد «فین‌تک‌ها» در سال ٢٠١٥ با شدت بسیار ادامه داشت به‌طوری‌که در این سال ٤٧ میلیارد دلار در این حوزه سرمایه‌گذاری شد؛ البته برخی از اتفاقات سیاسی مانند رأی مثبت بریتانیایی‌ها به برگزیت، نتایج انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا و دیگر عوامل باعث شد در سال ٢٠١٦ این روند روبه‌رشد متوقف شود و با اطمینان‌نداشتن سرمایه‌گذاران، کل سرمایه‌گذاری جهانی در فین‌تک‌ها کاهش یافت. گزارش جهانی ٢٠١٧ فین‌تک‌ها نشان می‌دهد در سال ٢٠١٦ کل بودجه این حوزه با ٤٧ درصد کاهش به ٢٥ میلیارد دلار رسیده است. اما آیا این پدیده نوظهور می‌تواند سیستم بانکی را تحت‌تأثیر خود قرار دهد؟ بنا بر پیش‌بینی مؤسسه‌ای در آمریکا تا سال ۲۰۲۰ بیش از ۲۵ درصد بانکداری جهانی به وسیله استارتآپهای فین‌تک انجام خواهند شد. این روند همین حالا هم آغاز شده است و استارتآپهای فین‌تک بسیاری هستند که دارایی‌شان بیشتر از برخی بانک‌های سنتی است. یکی از معروف‌ترین این استارت‌آپ‌ها
«Pay Pal» است که به‌تنهایی به اندازه هشت بانک قدرتمند آمریکایی دارایی دارد و توانسته از طریق تسهیل انتقال پول به اقصا نقاط جهان طرفداران بسیاری بیابد. همچنین مطالعه دیگری که در سال ٢٠١٦ انجام شده است به ما نشان می‌دهد که عوامل چهارگانه افزایش انتظارات مشتریان، وجود منابع ریسک‌پذیر (VC)، کاهش موانع ورود و نیز افزایش نوآوری‌های تکنولوژیک در رشد و توسعه «فین‌تک»ها مؤثر بوده‌اند. به نوعی که درحال‌حاضر به طور متوسط ٥٠ درصد از مشتریان بانک‌ها در جهان، حداقل از یک محصول «فین‌تک»ها استفاده می‌کنند. با اینکه «فین‌تک‌ها» در ایران نوظهورند اما در سال‌های اخیر به آنها توجه خاصی شده است. علی کرمانشاه معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی در ششمین همایش سالانه بانکداری الکترونیک و نظام‌های پرداخت گفت: «ظهور پدیده فین‌تک‌ها ازجمله مصادیق و روندهای ایجاد تغییر در صنعت بانکی است». بااین‌حال هنوز برخی بانک‌ها در این حوزه فعال و حامی و برخی دیگر منفعل هستند. یکی از دلایل استقبال‌نکردن از «فین‌تک‌ها» آن است که هرگونه تغییر در نظام بانکی برای بانک‌های کشور دشوار است. بانک‌ها برای اینکه بتوانند تکنولوژی جدیدی را به ساختار خود اضافه کنند، باید مسیر بوروکراتیک پیچیده‌ای را طی کنند. علاوه بر این از اقتصاد غیرآزاد و مشکلات نگرشی و فرهنگی هم به‌عنوان سایر عوامل عدم استقبال بانک‌های ایرانی نام برده می‌شود. در کنار تمام این موانع موجود به‌نظر می‌رسد که استقبال از «فین‌تک» برای بانک‌ها مثمرثمر باشد چراکه هزینه تولید و توسعه محصولات و سرویس‌های جدید برای بانک بالاست و به نفع بانک است تا از سرویس‌های خدماتی «فین‌تک‌ها» استفاده کند. یکی از بزرگ‌ترین فرصت‌ها برای رشد فین‌تک‌ها در ایران فراوانی موبایل‌های هوشمند از یک سو و افزایش ضریب نفوذ اینترنت از سوی دیگر است. آمارها نشان می‌دهد تعداد کاربران اینترنت در ایران رو به افزایش است به طوری که از ٢٣ میلیون نفر در سال ٢٠٠٨ به ٥٦,٧ میلیون نفر در ٢٠١٦ افزایش یافته است، معنای دیگر این رقم یعنی رشد حدودا دو‌ونیم‌برابری! اگر نظام بانکی ایران پدیده تازه‌وارد «فین‌تک‌ها» را جدی بگیرد و با نگاه واقع‌گرایانه به این نوزاد بنگرد، قطعا خواهد توانست آنچه را امروز در قالب یک تهدید و برهم‌زننده نظم موجود در بخش‌های مختلف نظام مالی و پولی اعم از پرداخت‌های خرد، انتقال وجه، وام، مقایسه و فروش آنلاین انواع بیمه‌نامه‌ها، افزایش سرمایه و مدیریت دارایی و... را تبدیل به یک فرصت کند.
احمد فرهادی . کارشناس اقتصادی/ شرق