ریحانه سجادی/ از زمان معارفه چهاردهمین استاندار اصفهان تا امروز، هنوز یکسال نگذشته است. محسن مهرعلیزاده از همان موقع، همانند دیگر استانداران نصف جهان در چشم اندازی چهارساله وعده های بزرگی برای حل معضل آب این استان، به ویژه احیا و جاری شدن زاینده رود را داد. اما با اجرای قانون منع بکارگیری بازنشستگان در دستگاه های دولتی ورق برگشت و مهرعلیزاده نیز رفتنی شد. با این وجود او ساکت نماندو از حدود دو ماه قبل، زمزمه طرحی پرسر و صدا را برای جاری ساختن دوباره زاینده رود سر داد. طرحی که بسیاری معتقدند با رفتن مهرعلیزاده پرونده آن نیز همانند بسیاری از طرح های نجات زاینده رود، برای همیشه بسته خواهد شد.
آقای استاندار، در واپسین روزهای مدیریتش در اصفهان، نگران نصف جهان است؛ او با بیان اینکه خشک شدن لایه های زیرزمینی، هشداری جدی از فرونشست زمین در شهر و استان اصفهان است، می گوید: "اگر پلي تاريخي و با عظمت که تمام سرمايه این شهر است بشكند، آيا چيزي از اصفهان و آثارش مي ماند". او در بیان وخامت اوضاع یک گام به جلوتر نیز می گذارد و می گوید: "سرمايه گذاران ما در حال مهاجرت و بردن سرمايه هایشان به شمال کشور و یا گرجستان هستند، آیا نباید برای جلوگیری از خروج سرمایهگذاران از این استان تدبیر کنیم" و در نهایت تاکید می کند، شرط آباد بودن اصفهان، اول لطف خدا و دوم تدبير درست ماست.
مهرعلیزاده، از اصفهان رفتنی است و تا چند روز آینده دیگر استاندار اصفهان نخواهد بود؛ با این وجود هفته گذشته در جلسه ای با موضوع تشریح طرحهای هفتگانه احیای حوضه آبریز زایندهرود، خطاب به مدیران روابط عمومی دستگاههای اجرایی استان تاکید کرد که چه من باشم، چه نباشم اين طرح بايد در اصفهان اجرا شود، چرا که به نفع مردم اصفهان است.
سخن مخالفان
طرح احیای حوضه آبریز زایندهرود که اواخر تابستان امسال از سوی استاندار اصفهان با عنوان بازچرخانی آب در زاینده رود مطرح شد؛ طرحی که از همان ابتدا با حرف و حدیث های بسیار همراه شد تا جایی که علاوه بر برخی نمایندگان مجلس که به دلایل سیاسی مقابل این طرح جبهه گرفتند؛ بسیاری از فعالان زیست محیطی و میراث فرهنگی نیز با بیان دلایلی، مخالفت صریح خود با این طرح را اعلام کردند.
به اعتقاد استاد منابع طبیعی دانشگاه صنعتی اصفهان، در این طرح که نیازمند 500 میلیارد تومان اعتبار است، مسئولان و تصمیم گیران باید "دو دو تا چهارتا" کنند و تمام جوانب آن را بررسی و به بوته نقد بسپارند؛ مثلا باید پرسید که آیا اجرای ضامن بقای همیشگی زاینده رود خواهد بود؟؛ نمای شهر زشت نمیشود؟؛ پلهای تاریخی آسیب نمیبینند؟ و لولهگذاری چگونه باید اجرا شود؟ مهدی بصیری اضافه می کند: در محدودهای که قرار است لوله گذاری در زایندهرود انجام شود، آب شرب مصرفی بیشتر از 60 میلیون مترمکعب است و اگر آب در کف زایندهرود جاری شود به طور قطع صورت مساله خشکی این رودخانه پاک خواهد شد. پیش از این نیز دانیالی مدیرکل محیط زیست استان اصفهان تاکید کرده بود که طرح بازچرخانی آب در زاینده رود مجوز زیست محیطی ندارد.
با این وجود به دنبال مخالفت های بسیار، بعد از مدت کوتاهی که این طرح مسکوت ماند، مهرعلیزاده تاکید بر اجرای طرح کرد و به یکباره نام آن به "احیای حوضه آبریز زایندهرود با محوریت اجرای هفت طرح" تغییر نام یافت؛ تا جایی که در برخی جلسات رسمی مشاور این طرح نیز اقدام به واکاوی جزییات آن کرد و حتی با قاطعیت گفت که از ابتدا هیچ گاه بحث بازچرخانی آب در زاینده رود مطرح نبوده و نیست و قرار هم نیست لوله ای از زاینده رود عبور کند و تنها در محدوده 42 کیلومتری سد چم آسمان تا سد نکوآباد سه لوله به طول 126 کیلومتر برای آبیاری باغات و اراضی این منطقه احداث خواهد شد و بقیه آب در رودخانه جاری خواهد شد.
طرح بازچرخانی، انعطافپذیر است
محمدعلی شجاعی، معاون هماهنگی امور اقتصادی و توسعه منابع استاندار اصفهان نیز در نشست اخیرش با مدیران روابط عمومی استان، تاکید کرد: "معضل اصفهان تعطیلی پروژه های آب آن است، اما باید توجه داشت که طرح احیای زایندهرود با همراهی مردم و کارشناسان استان قابل اجرا خواهد بود؛ البته این طرح انتقاد میطلبد و نه مخالفت. تمام مردم حق مطالعه، بررسی و انتقاد به این برنامه را دارند، اما توقف و مخالفت با کلیت این طرح، ظلم به کشاورزان اصفهان است و حق مردم را تضییع خواهد کرد". به اعتقاد او، طرح بازچرخانی زایندهرود انعطافپذیر است، اما مخالفت کامل با این طرح کافی نیست، بلکه نیازمند نقد و ارائه راهکار است. ایراداتی در حوزههای میراث فرهنگی و محیط زیست به این طرح وارد شده که آن هم نیازمند ارائه راهکار است، البته استاندار اصفهان به عنوان نماینده عالی دولت ضوابط میراث فرهنگی و محیط زیستی اجرای طرح را لحاظ کرده است.
آب در سرلوحه کار
از سوی دیگر امیر کریمی دستیار ویژه مهرعلیزاده نیز با این ادعا که استاندار اصفهان طی 9 ماه گذشته موضوع آب را سرلوحه کار خود قرار داده است، تصریح کرد: طرحهای هفتگانه احياي حوضه آبريز زایندهرود ماه ها و روزهای بسیاری بررسی و مطالعه شده است، اما برخی بدون مطالعه طرح، تنها مخالف اجرای آن هستند. دستیار ویژه مهرعلیزاده معتقد است: متاسفانه خشکی زاینده رود و بی آبی رودخانه برای عده ای نان می آورد؛ به همین دلیل مخالف آن هستند؛ اما مردم امروز می دانند راه نجات اصفهان چیست و به طور قطع طرحهای هفتگانه احياي حوضه آبريز زایندهرود یادگاری از مهرعلیزاده برای اصفهانی ها خواهد بود.
طرح حتما اجرا می شود
استاندار اصفهان با اشاره به اینکه این طرح هفت ماده ای با عنوان "احیا زاینده رود، نجات گاوخونی و بقای اصفهان" حتما اجرایی خواهد شد، گفت: 20 تا 30 طرح سنگین پشت طرح هفتگانه احیای زاینده رود است، البته برخی در جایگاه های مختلف و با شعار "زاینده رود من کو" و سوءاستفاده های تبلیغاتی به دنبال جلوگیری از اجرای این طرح هستند.
مهرعلیزاده با تاکید بر اینکه اگر میخواهیم حیات جامعه ادامه پیدا کند باید حرکت کنیم و حرف مردم را بشنویم، تاکید کرد: انتقاد خیلی خوب است، اما نفس انجام حرکت بسیار مهمتر است، دوست دارم در استان اصفهان حرفهایی را بشنوم که از منطق برخوردار باشد و دوست ندارم مدیریت استان در ابعاد مختلف محکوم به بیعرضگی شود و مهر این موضوع بر پیشانی استان اصفهان کوبیده شود. با تاکید استاندار اصفهان تمام ملزومات کار طرحهای پروژه هفتگانه احیای زاینده رود فراهم شده است و قراردادها بسته و بودجه آن از محل سازگاری با کمآبی تأمین شده است و هیچ نگرانی برای اجرای پروژه وجود ندارد. در یک کلام تنها راه برونرفت اصفهان از بحرانی که مردم نگران آن هستند اجرای این طرح است.
او پیش بینی کرد: برخی از پروژهها کمتر از یک سال انجام میشود؛ اما پروژه لولهگذاری که از سد چم آسمان تا نکوآباد به مسافت حدود ۴۲ کیلومتر است، حداکثر دو سال به طول می انجامد. در مجموع این طرح، طرح مطالعه شده و دقیقی است که متکی بر دهها طرح مطالعاتی است که قبلاً در استان مطرح شده و باید جمعآوری و به صورت یک پبسته معرفی می شد.
به گفته مهرعلیزاده، با اجرایی شدن پروژه هفتگانه، ۱۵۰ میلیون مترمکعب آب تأمین میشود. همچنین طرح بهشتآباد که تقریباً منتفی شده تلقی میشد، با صحبتهای انجام گرفته به جایی می رسد و امیدوار هستیم حداقل در طول چهار سال و نیم آینده به اتمام برسد. همچنین خط انتقالی خواهیم داشت که آب شیرین را از بندرعباس منتقل کند که اجرای آن نیز چهار سال طول میکشد، اما طبق پیشبینیهای صورت گرفته امیدواریم از یک سال آینده، آب به شکل همیشگی در زاینده رود جاری باشد.
ظاهرا برنامه ریزی ها انجام شده و طرح های هفتگانه در دستور کار استاندار فعلی و آینده اصفهان قرار دارد؛ با این اوصاف باید دید آیا جانشین مهرعلیزاده هم راستا با این طرح پر سرو صدا حرکت خواهد کرد و تا یک سال دیگر زاینده رود پرآب می شود و یا اصفهان، همچنان در کش و قوس های تصمیم گیری، به دنبال طرح دیگری برای احیای این حوضه و رودخانه خود خواهد بود.
هفت راه نجات
استان اصفهان به خصوص در یک دهه اخیر به دلیل کمبود و توزیع ناعادلانه آب از سراب تا پایاب در معرض مشکلات جدی قرار گرفته است. براین اساس به گفته استاندار اصفهان پس از یک سال مطالعه و بررسی و گزارش های کارشناسان، فهرستی از پروژه های هفتگانه به هم پیوسته و مکمل به منظور احیا زاینده رود، نجات گاوخونی و بقا اصفهان می تواند راه نجات این حوضه باشد.
هفت بند این پروژه شامل 1-تامین منابع آبی جدید، 2-مدیریت مصرف بهینه آب، 3-ساماندهی رودخانه زاینده رود، 4-مدیریت برداشت از رودخانه در حوضه آبریز زاینده رود، 5-مدیریت پساب و جایگزینی مصارف آب خام در حوضه آبریز زایندهرود، 6-ایجاد جریان دائمی در رودخانه زاینده رود و 7-نجات تالاب گاوخونی است.
براساس این طرح، در نخستین گام، مدیریت استان بر اجرای سه طرح تکمیل ظرفیت انتقال آب از تونل سوم کوهرنگ به میزان 300 میلیون مترمکعب در سال و انتقال به سد زاینده رود، انتقال آب از رودخانه بهشتآباد به سد چم آسمان با ظرفیتی برابر با 250 میلیون مترمکعب در سال و انتقال آب از خلیج فارس به اصفهان به ظرفیت 200 میلیون متر مکعب در سال همراه با تصفیه و ارتقا کیفیت آب خیلج فارس برای تامین منابع آبی جدید برای حوضه زاینده رود اقدام خواهد کرد.
مدیریت مصرف بهینه آب، بخش های کشاورزی، صنعت و شرب را در برمیگیرد و به دنبال کاهش سهم آب در اشتغال است. براین اساس در بخش کشاورزی پیشبینی میشود با توسعه کشت گلخانهای، ایجاد کشتهای جایگزین، احداث مجتمعهای رامداری و ... تا حدامکان مصرف آب کاهش می یابد. در صنعت نیز از طریق تکنولوژیهای نوین در تولید، از پساب به عنوان منبع جایگزین آب خام استفاده شده و در بخش عمومی نیز با فرهنگسازی و احداث و نوسازی سیستمهای انتقال آب و ... در کاهش مصرف آب حرکت خواهد شد.
ساماندهی رودخانه زایندهرود به عنوان سومین بخش این طرح مطرح گردیده که اصلاح بازه رودخانه شامل تعریض و ساماندهی بیولوژیک، تثبیت دیواره و سنگ چینی، اجرای گشتهای حفاظت، بازرسی و ساماندهی رودخانه به طور پیوسته، مشارکت کشاورزان در مراحل ساماندهی، آزادسازی اراضی واقع در بستر رودخانه و ... از جمله اهداف آن است.
یکی دیگر از چالشهای زاینده رود توزیع ناعادلانه آب در بین کشاورزان در مسیر رودخانه است. براین اساس مدیریت برداشت از رودخانه در حوضه آبریز زایندهرود به عنوان چهارمین گام این طرح مطرح است و قرار است در محدوده 42 کیلومتری سد چم آسمان تا نکوآباد در قالب سه خط 162 کیلومتری لولهگذاری شود در این طرح 79 نهر سنتی موجود به 25 آبگیر مدرن ارتقا مییابد و حدود 5 مترمکعب بر ثانیه، انتقال آب به اراضی کشاورزی انجام گیرد.
مدیریت پساب و جایگزینی مصارف آب خام در حوضه آبریز زایندهرود به عنوان پنجمین گام طرح، با علم به عدم کفایت میزان آب موجود در سد برای پاسخگوی به نیاز آبی حوضه زایندهرود انجام خواهد شد؛ بنابراین پتانسیل فاضلاب تولیدی میتواند منبع پایداری برای استفاده مجدد و جایگزین آب خام در برخی مصارف باشد که با ارتقا کیفیت آن میتوان در مصارف کشاورزی و صنعت نیز بهره برد.
براساس اسناد طوماری، شهر اصفهان دارای حقآبه قانونی است که از سال 79 تاکنون به دلیل تشدید خشکسالی و برداشتهای غیرمجاز تحقق آن امکانپذیر نبوده است؛ بنابراین ایجاد جریان دائمی در رودخانه زاینده رود به عنوان ششمین گام این طرح اجرا خواهد شد.
در این طرح پس از آبرسانی به اراضی پایین دست سد چم آسمان و تخصیص حقابه کشاورزی از طریق خط لوله سوم جریان آب به میزان 3 مترمکعب بر ثانیه تا بند نکوآباد انتقال یافته و از محل باغ پرندگان تا بند آبشار آب در بستر طبیعی زایندهرود رها میشود و در صورت خشکی مقطعی حداقل جریان رودخانه بین 1 تا 1.5 مترمکعب برثانیه به محدوده شهر منتقل و از طریق پمپاژ در محدوده شهر بازگردانی میشود.
در نهایت نجات تالاب گاوخونی به عنوان هفتمین گام طرح احیای این حوضه است که میتوان با برقراری جریان پساب تصفیه شده و آب خام درون تالاب به میزان حقابه محیطزیستی این امکان را فراهم کرد که علاوه بر تثبیت شنها و ریزگردهای مضر، اکوسیستم تالاب را حفاظت کرده و در نهایت به اکوتوریسم حوضه زایندهرود را زنده و احیا کرد.