حالا دیگر تنها گزارشهای بینالمللی نیستند که تشدید گرمایش و خشکسالی در ایران را هشدار میدهند؛ بلکه مطالعات و گفتار صاحبنظران و متولیان مدیریت منابع آب و انرژی در کشور نیز بر این احتمالات و پیشبینیها صحه میگذارد؛ همانگونه که از 32 سال گذشته، بختک خشکسالی بر این آب و خاک این شهر سایه افکنده است. کارشناسان می گویند منابع آب های زیرزمینی اصفهان در شرایط فوق بحرانی قرار دارد و از 214 حلقه چاهی که امسال برای تامین آب آشامیدنی در این استان حفر شده 124 حلقه چاه خشک شده است و اگر چاره ای برای فرونشست زمین نیندیشیم پل ها و بناهای تاریخی اصفهان در معرض شکست و نابودی قرار خواهند گرفت؛ انگار زلزله ای خاموش در راه است.
مهرعلیزاده، استاندار اصفهان، در واپسین روزهای مدیریتش در اصفهان به صراحت اعلام کرد که به دلیل خشک شدن لایه های زیرزمینی آب، خبرهای بسیاری از فرونشست زمین در استان گزارش شده که رسانه ای نمی شوند و اگر پلي تاريخي و با عظمت که تمام سرمايه این شهر است بشكند، آيا چيزي از اصفهان و آثارش مي ماند.
حسن ساسانی، معاون حفاظت و بهرهبرداری شرکت آب منطقهای اصفهان نیز با تایید حرف های مهرعلیزاده، تاکید می کند که متأسفانه دشتها و منابع زیرزمینی آب این استان در وضعیت بحرانی و فوق بحرانی قرار دارند و به دنبال آن برداشتهای کشاورزی در این دشتها ممنوع شده است، اما با توجه به اینکه تنها ورودی آب به حوضه آبخوان دشت اصفهان رودخانه زایندهرود است، وقتی آبی در رودخانه جاری نشود، به طور قطع آبخوانها تغذیه نمیشود و تا زمانی که برداشتها از منابع آبی ادامه داشته باشد، نگرانی برای فرونشست زمین همچنان به جا خواهد بود.
اوضاع وخیم است
اما گویا اوضاع خشکی زاینده رود وخیم تر از این حرفهاست؛ رییس سازمان نظام مهندسی اصفهان یکشنبه این هفته در جمع خبرنگاران هشدار داد که بحران از دست رفتن آب های زیرزمینی و فرونشست زمین امروز به خانه های مردم رسیده است. غلامحسین عسگری اعلام کرد که به دلیل برداشت بیرویه آبهای زیرزمینی در اصفهان نه تنها پلها و بناهای تاریخی این شهر در معرض خطر فرونشست هستند، بلکه اکنون خطر در کمین خانههای مسکونی و حتی ساختمانهای نوساز شهر است. امروز سقف بیشتر خانهها در اصفهان دچار ترک شده و دلیل آن فرونشست زمین است. البته فرونشست ساختمانهای مسکونی در خیابانهای اطراف زایندهرود بیشتر است و باید توجه داشت که ترکهای ناشی از فرونشست زمین، زاویهدار است، اما ترک ساختمانهای قدیمی به طور معمول صاف است.
او معتقد است، باید از امروز واقعیت ها را به مردم بگوییم و اگر زایندهرود احیا نشود، فرونشست زمین در اصفهان همچنان ادامه خواهد داشت؛ متاسفانه در شهر دامنه فرونشست زمین به میزان یک متر و نیم اتفاق افتاده و ساختمانها از هم جدا شده اند. دلیل این اتفاق، استفاده نابجا و نادرست از منابع آبهای زیرزمینی است. ما منابعی که سرمایه نسلهای آینده بودند را بطور کامل مصرف کردهایم.
خاک پوک شده است
رئیس کمیسیون انرژی، محیطزیست، استاندارد و مصالح ساختمانی سازمان نظاممهندسی کشور نیز با اعتقاد بر اینکه فرونشست زمین و ساختمان های مسکونی در اصفهان جدی است به نوسان، می گوید: زمانی در حاشیه زاینده رود چاه هایی به نام فلمن از رودخانه تغذیه می کردند؛ اما امروز با خشکی زاینده رود، تمام این چاه ها خشک شده اند، از سوی دیگر طی سال های گذشته عمق چاه هایی که مردم به خصوص برای کشاورزی حفر کرده اند از حدود 20 تا 50 متر به 200 تا 300 متر رسیده و حتی به آب های شور رسیده ایم و این نشان می دهد بیشتر آب های شیرین و قابل دسترسی اصفهان را استفاده کرده ایم.
احمدرضا طاهری اصل، در توضیح این مساله می گوید: یک اسفنج بعد از اینکه آب آن خشک شد، دچار نشست می شود؛ شرایط آب های زیرزمینی نیز همین گونه است و ما آب های موجود در زمین را بیشتر توان مصرف کرده ایم و امروز خاک دچار پوکی شده است که این اتفاق در شهر دامنه نزدیکی داران به وضوح دیده می شود تا جایی که شاهد یک و نیم متر فرونشست بودیم و خانه ها از هم جدا شدند، متاسفانه این اتفاق در اصفهان در حال رخ دادن است و اگر چاره اندیشی نشود به طور قطع حادثه وخیمی رخ خواهد داد.
او با اعتقاد بر اینکه شرایط ساختمان ها و فرونشست آنها متفاوت است، می گوید: تمام ساختمان ها از فرونشست به یک شکل آسیب نمی بینند و احتمال دارد ساختمانی که با فوندانسیون خوب بنا شده و به نوعی مقابل برابر زلزله است، حتی بعد از فرونشست کل ساختمان به صورت یکپارچه پایین می رود که این نیز خطر بزرگی است. طاهری با تاکید بر اینکه باید برداشت از چاه های سطحی را کم کنیم، ادامه می دهد: بیش از 90 درصد آب های کشور در بخش کشاورزی مصرف می شود در این راستا وزارت جهاد کشاورزی و متولیان این بخش برای افزایش بهره وری باید نگاه خود را تغییر دهند. از سوی دیگر باید پساب موجود را با بازیافت باید دوباره قابل استفاده کنیم.
خطر در کمین ساختمان های سنتی
استاد منابع طبیعی دانشگاه صنعتی اصفهان نیز در خصوص نشست خانه های مسکونی به دلیل فرونشست زمین در اصفهان، معتقد است: ساختمان هایی با فنداسیون یکپارچه که از زیر به یکدیگر متصل و مقاوم به زلزله هستند، اکنون در شرایط فرونشست زمین در معرض خطر نیست، اما ساختمان هایی که به شکل سنتی ساخته شده و پی آنها از هم جداست، اکنون در معرض خطرند، اما باید توجه داشت که نشست به صورت یکنواخت نخواهد بود و در برخی مناطق بیشتر و در برخی کمتر است.
مهدی بصیری تاکید می کند: در حال حاضر برخی منازل مسکونی به دلیل فرونشست زمین در دهانه ورودی منزل، ستون ها، وسط پذیرانی و ... دچار ترک شده اند، البته سال ها پیش آموزش و پرورش ترک خوردگی تعدادی از مدارس اصفهان را گزارش داد که این ترک خوردگی ها بعد از فرونشست زمین و پایین رفتن سطح آب ها، یک دفعه مشاهده شد. او با بیان اینکه ترک های مربوط به فرونشست از چند سال پیش آغاز شده و در مدت یک یا دو سال دیده می شود، می گوید: زمانی که سطح آب های زیرزمینی پایین می رود، فرونشست زمین آغاز می شود، در حالیکه وقتی زاینده رود پرآب و جاری بود، شاهد چنین فرونشست هایی نبودیم.
بصیری در خصوص فرونشست بیشتر زمین در خیابان های اطراف زاینده رود، می گوید: بیشتر چاه های شهرداری در حاشیه زاینده رود است و منبع تغذیه این آبخوان ها تنها از رودخانه بود، متاسفانه این آبخوان ها امروز خالی است و با سست شدن خاک، شاهد فرونشست زمین هستیم. او با تاکید بر اینکه اگر این آبخوان ها دوباره پر و تغذیه نشود خسارت ناشی از فرونشست زمین در اصفهان بیشتر خواهد بود، تصریح می کند: البته با جاری شدن زاینده رود به طور مداوم، درصد فرونشست زمین کمتر می شود، اما مشکل حل نخواهد شد، چرا که تغذیه آبخوان ها نیاز به جریان طولانی مدت زاینده رود دارد و فرونشست و شکست ساختمان های قدیمی با ادامه شرایط امروز، حتمی خواهد بود.
بنابراعلام شرکت آب منطقه ای اصفهان، در حال حاضر کمتر از 92 درصد سد زاینده رود آب دارد و 8 درصد آب باقی مانده نیز تنها برای تامین نیاز آب شرب مردم اصفهان و یزد در فصل سرد خواهد بود. در این شرایط امید برای جریان زاینده رود و تغذیه آبخوان ها به صفر رسیده است. با این وجود مهرعلیزاده که از اصفهانی ها خداحافظی کرده است و تا چند روز دیگر از نصف جهان می رود، در واپسین ماه های مدیریت خود طرحی هفت بندی با عنوان احیای حوضه آبریز زاینده رود مطرح کرد که برخی می گویند، اگر به دنبال اجرای این طرح، زاینده رود جاری شود سفره های زیرزمینی آب، اندکی تغذیه خواهند شد؛ البته کارشناسان معتقدند اوضاع بسیار وخیم است و این طرح شاید دیگر هیچگاه نتواند از فرونشست زمین در اصفهان جلوگیری کند و تنها بتواند پارک ها و درختان حاشیه زاینده رود را به عنوان ویترین نصف جهان از خشکی نجات دهد.
ریحانه سجادی/ هفته نامه نوسان