وضعیت استارتاپ‌ها و روحیه‌ای که آنها برای آینده دارند سوژه ما شد تا به منطقه‌ای برویم که زبانزد تمام استارتاپ‌ها شده است و خیلی‌ها می‌گویند اگر به دانشگاه شریف بروید موفق می‌شوید. در منطقه 2 تهران نواحی شریف معروف است، نواحی که در آن استارتاپ‌ها در حال تقویت شدن هستند. بخش خصوصی و دانشگاه در حال خرید ملک و زمین هستند تا بتوانند مرکزی بزرگ از استارتاپ را ایجاد کنند. به‌گفته ساکنان این منطقه نواحی شریف مرکز کسب و کار نوین شده است. شاید همین مرکز باعث شده قیمت خانه در در خیابان‌های منتهی به دانشگاه شریف دو برابر شود و ساکنان این منطقه به فکر فروش واحدهای مسکونی خود باشند بخصوص ساکنان خانه‌های قدیمی حیاط دار.
شغل ما هم شغل است فقط 5 سال بی‌پولی دارد
«خودمان می‌گوییم کار و کسب داریم اما خانواده قبول نمی‌کنند، حق هم دارند، برای اینکه ما پولی به خانه نمی‌بریم. خیلی از ما برای اینکه شاهد غر زدن خانواده نباشیم، غروب‌ها در تاکسی‌های اینترنتی کار می‌کنیم تا به خانواده ثابت کنیم، صاحب شغل هستیم. این مشکل خیلی از ما است که در خانواده‌های سنتی زندگی می‌کنیم.»
چهار ماه است در مسیر طرشت تردد می‌کند و مانند خیلی از همکارانش به آینده خوشبین است، می‌گوید مجبوریم با دید مثبت جلو برویم و اگر نه روحیه ریسک‌پذیری را از دست می‌دهیم و مانند خیلی‌ها باید منتظر باشیم تا دولت برایمان کسب و کاری ایجاد کند.
رضا؛ 23 سال دارد و پروژه استارتاپی‌اش با همراهی 3 نفر دیگر در حال پیگیری است.
او می‌گوید که تیم‌شان اردیبهشت 98 با ایده آب شیرین کن خورشیدی وارد مرکز نوآوری آما دانشگاه شریف شد، اما با مشاوره‌هایی که به آنها داده شد، تصمیم گرفتند ایده خود را تغییر دهند چرا که فعالیت در این حوزه توجیه اقتصادی ندارد. حال این مجموعه استارتاپی افزایش فرآوردگی محصولات گلخانه‌ای از طریق بهینه‌سازی انرژی را دنبال می‌کند.
سرپرست تیم عنوان می‌کند: برای هدایت پروژه با وزارت جهاد کشاورزی و دارندگان گلخانه در حال مذاکره هستیم تا استارتاپ خود را پیاده‌سازی کنیم. تصور می‌کنم برای آنکه هر فعالیتی در این حوزه به نتیجه برسد باید 4 تا 5 سال صبر کرد.
البته مجموعه آما دانشگاه شریف برای آنکه در زمینه گلخانه پیشرفت‌های خوبی حاصل شود، به ارزش 100 میلیون تومان در حیاط پژوهشکده علوم و فناوری انرژی شریف سرمایه‌گذاری و گلخانه‌ای احداث کرده است.
رضا درباره ایده‌ای که عمرش کمتر از 8 ماه است، می‌گوید: کار ما فصلی است، در فصل زمستان باید موضوع بهینه‌سازی مصرف انرژی گلخانه‌ای که به‌صورت پایلوت در حال کشت صیفی‌جات (کاهو فرانسوی و گوجه گیلاسی) است را تست کنیم.
تا دیروز پول می‌دادند برای دفن، حالا پول می‌خواهند!
مرکز نوآوری آما سالن بسیار بزرگی دارد که در هر میز آن گروه‌های متعددی از استارتاپ‌ها مستقر شده‌اند. این مراکز استارتاپی با خیلی از مجموعه‌هایی که در آن استارتاپ‌ها حضور دارند، فرق دارد. روی میز آنها می‌توان تولیداتی را دید که خلاقانه و با بودجه کم در حال ساخت بود.
تیم 4 نفره محمد در حوزه تبدیل پسماند تر شهری وارد شدند. آنها دنبال این هستند که میوه و صیفی جاتی که در میادین میوه و تره بار می‌ماند به جای آنکه دفن شود، تبدیل به خوراک دام یا کود یا حتی تولید سوخت شود.
این مجموعه هنوز سرمایه‌گذار جذب نکرده است، اما این تیم باور دارد که ایده‌شان موفق خواهد شد. آنها با اینکه در دانشگاه شریف مستقر هستند اما در دانشگاه تهران در حال ایجاد خط تولید برای تبدیل پسماند تر شهری هستند. یکسال است که در این بخش به‌صورت متمرکز کار می‌کنند هر چند که از سه سال قبل این ایده را داشتند.
محمد عنوان می‌کند قبل از اینکه تیم‌شان به مرکز نوآوری آما، بیاید برای خط تولید 20 میلیون تومان هزینه کردند و بزودی هم 5 میلیون تومان دیگر باید هزینه کنند تا قطعات خط تولید تبدیل پسماند تر شهری را تست و آنالیز کنند.
او 29 سال دارد و مانند خیلی از استارتاپی‌ها به آینده کاری خود خوشبین است و می‌گوید آینده از آن ما است.
محمد به مشکلات استارتاپش هم اشاره‌ای دارد. او مهم‌ترین چالش را تعامل با مراکز دولتی می‌داند و می‌گوید: برای آنکه زباله‌های‌تر دفن شود مراکزی مانند شهرداری باید هزینه کنند، حال که ما می‌گوییم این زباله‌ها را به ما دهید تا در خط تولید تغییراتی روی آن انجام دهیم و ارزش افزوده ایجاد کنیم، می‌گویند چقدر پول می‌دهید؟ آنها کم کردن هزینه‌های خودشان را نمی‌بینند.
بدون درآمد کار کردن خیلی سخت است
کمی آنطرف‌تر استارتاپ دیگری است که امیدوار است از ماه آینده فعالیت خود را آغاز کند. او صحبت‌هایش را با درد دل شروع کرد. او می‌گوید: استارتاپی‌ها بدون درآمد کار می‌کنند و این بسیار سخت است و تا زمانی که به درآمد برسند و خودکفا شوند زمانی طولانی نیاز است. اگر موفق شویم تمام هزینه‌ها جبران می‌شود و اگر نه کلی پول از دست می‌دهیم. خوشبختانه نگاه دولت نسبت به استارتاپی‌ها بسیار مثبت شده است.
6 ماه است که در مرکز نوآوری آما مستقر شده و مرحله پیش شتاب را گذرانده است. در مرحله شتاب و مرحله بعد آن یعنی رشد، سرمایه‌گذاران، سراغ استارتاپ‌ها می‌روند.
تیم این گروه توسط سه نفر هدایت می‌شود و قرار است در زمینه خانه هوشمند کار کنند، آنها برای آنکه فکر و ایده‌شان به سرانجام برسد در دو حوزه سخت افزار و نرم افزار ورود کردند یعنی ضمن برنامه‌نویسی به‌سمت تولید هم رفته‌اند. آنها از طریق خانه هوشمند در اولین گام می‌خواهند سطح مصرف انرژی در خانه‌ها را تا 25 درصد کم کنند (با افزایش بهره‌وری)، در دومین گام امنیت و ایمنی (جلوگیری از بروز حریق و دزدی) خانه‌ها را ارتقا دهند و سوم سلامت (مانند کنترل کیفیت هوا) را مدنظر قرار دادند.
در گفت‌و‌گویی که با مدیر این مجموعه استارتاپی داشتم، او گفت: طبق برآوردی که انجام شده هزینه اجرای این طرح در منازل بین 1.5 تا 2 میلیون تومان است.
خارجی‌ها رقیب ما هستند
در سالن طوسی رنگ آما، با مجموعه دیگری هم آشنا شدیم. استارتاپ آنها محور پایش و پالایش میزان آلایندگی توسط نانوتکنولوژی است. از اردیبهشت 98 وارد دانشگاه شریف شدند و هدف غایی‌شان این است که با تکنولوژی که در حال ساخت آن هستند جذب آلاینده‌ها در محیط داخلی چون خانه، دفتر و سایر فضاهای کاری را انجام دهند. مؤسس این استارتاپ که با 4 نفر دیگر همکاری می‌کند، می‌گوید: امریکا در ساخت فیلتر هوا پیشتاز است. در حال حاضر هزینه فیلترهای خارجی در کشور از 600 هزار تومان تا 4 میلیون تومان است، اما تولیداتی (فیلتر) که ما با علم خودمان در حال پیشبرد و تولید هستیم تنها 150 هزار تومان است. کارشان را با بودجه‌ای حدود 25 میلیون تومان شروع کردند و هنوز به پایان نرساندند.
جمع زمان کاری این گروه روزانه 30 ساعت است. آنها از ساعت 8:30 صبح تا 10 شب سرکار هستند و می‌خواهند از فرصتی که دانشگاه شریف در اختیارشان گذاشته کمال استفاده را ببرند.
این استارتاپ مهم‌ترین مشکل را در نبود امکانات سخت افزاری و نرم افزاری می‌داند و می‌گوید: امیدواریم دولت از استارتاپ‌ها حمایت کند، وقتی مجبور می‌شویم با سرمایه‌گذار بخش خصوصی کار کنیم، عملاً دیگر از خود اختیاری نداریم. اکثر سرمایه‌گذاران بخش خصوصی به‌دنبال مدیریت هستند.
کارمند سرمایه‌گذار می‌شویم
وقتی گروه‌های استارتاپی به تولیدی می‌رسند و برخی از واردکنندگان متوجه می‌شوند با مشابه خارجی قابل رقابت است، سریع سراغشان می‌روند تا سرمایه‌گذاری کنند. سرمایه‌گذاری آنها خرید سهم مدیریتی است. این آغاز مشکل استارتاپ‌ها است. آنها می‌گویند وقتی سرمایه‌گذاران قبل از مرحله رشد(مراحل: پیش شتاب، شتاب دهنده و رشد) سراغ ما می‌آیند یعنی مرگ ما فرا رسیده است.
برخی از استارتاپ‌ها برای اینکه ایده و فکرشان به سرانجام برسد سریع با سرمایه‌گذاران به تفاهم می‌رسند اما نمی‌دانند که از آن به بعد، کارمند سرمایه‌گذار می‌شود. اغلب سرمایه‌گذاران ترجیح می‌دهند زمانی که استارتاپ در مرحله شتاب دهنده است سراغشان بروند تا بتوانند با قیمت کمتری یک ایده را خریداری و تجاری‌سازی کنند.
استارتاپ‌هایی که قبل از مرحله رشد خود با سرمایه‌گذاران همکاری کردند، می‌گویند: سرمایه‌گذاری جاده یکطرفه‌ای می‌شود که صاحب ایده در آن جای ندارد.
استارتاپ‌ها هیچ چیز ندارند
مجموعه‌های استارتاپی که در آما و سایر بخش‌های دانشگاه شریف مستقر شدند، گلایه‌هایی هم دارند. این افراد با آنکه به آینده دید مثبتی دارند، ولی از کمبودهایی که در دانشگاه شریف وجود دارد، ناراضی هستند. آنها می‌گویند: همه تصور می‌کنند حضور در دانشگاه شریف و حتی نواحی آن یعنی بودن در کنار تکنولوژی، امکانات سخت افزاری و نرم افزاری اما در اینجا استارتاپ‌ها فضای آموزشی، فضای کارگاهی و آزمایشگاهی ندارند و از سویی خبری هم از خدمات نیست. تنها یک تسهیلات بلاعوض 25 میلیون تومانی است که در ازای آن، دانشگاه سهامدار استارتاپ می‌شود. (موقع خروج استارتاپ از دانشگاه شریف با توجه به ارزش استارتاپ آن سهم ارزش‌گذاری می‌شود.)
با توجه به بازدیدی که ما از مجموعه‌های مختلف استارتاپی دانشگاه شریف داشتیم به این نتیجه رسیدیم که بیشتر گلایه‌ها مربوط به استارتاپ‌هایی است که در حوزه تولید ورود کردند؛ حوزه‌هایی که با تولید سروکار ندارند، از حضور در دانشگاه شریف راضی هستند.
توان یاب خوش فکر
در نواحی دانشگاه شریف با مجموعه دیگری به نام باکس آشنا شدیم. در بافت سنتی که اطراف دانشگاه وجود دارد، ساختمان دو طبقه مدرن باکس به سرعت به چشم می‌آید. از بدو ورود به این ساختمان جدید با انواع استارتاپ‌ها چون استارتاپ‌ها در حوزه خوراکی، رستوران و... آشنا می‌شوید.
وقتی وارد سالن اصلی می‌شوید باید از راهرویی عبور کنید که در آن سرمایه‌گذاران دفترهای ثابتی دارند و همواره منتظر ایده‌هایی هستند که از آن برای خود پول بسازند. اما در کنار دفاتر سرمایه‌گذاران، دفتری وجود دارد که مؤسس آن یک توان یاب خوش فکر است. هر چند امکان مصاحبه با وی را نداشتیم اما او با علم بر اینکه معلولان و توان یاب‌ها چه مشکلاتی دارند در قالب استارتاپی که تهیه کرده خدمات ارائه می‌کند. افرادی که از استارتاپ او استفاده می‌کنند دیگر دغدغه گرفتن وقت دکتر و سایر خدمات را ندارند چرا که او و تیم اش تمام این هماهنگی‌ها را انجام می‌دهند. وقتی این راهرو به پایان رسید، وارد سالن بسیار بزرگی می‌شوید که اکثر صندلی‌های آن پر بود. صاحبان ایده و فکر در این سالن در حال برنامه‌ریزی بودند تا بتوانند کسب و کاری نوین و دیجیتالی برای خود دست و پا کنند.
چگونه از سود خارج می‌شویم؟
در مجموعه باکس با خانمی آشنا شدیم که تولیدکننده وبسایت داخلی است و به قول خودش، استارتاپ آنها مرجع نرم افزار است.این مجموعه که با 3 نفر فعالیت خود را آغاز کرده می‌تواند به تمام بخش‌ها مانند باشگاه‌ها، داروخانه‌ها و... نرم افزار مورد نیاز‌شان را ارائه دهد. او عنوان می‌کند روزانه از سایت آنها 2 تا 3 هزار بازدید صورت می‌گیرد و اکنون به سوددهی رسیده‌اند.
مشکلات در این حوزه هم کم نیست. او گفت: بزرگ‌ترین دغدغه ما خروج از این موقعیتی است که اکنون در آن حضور داریم. وقتی کار و کسب ما بزرگ می‌شود دیگر نمی‌توانیم در فضاهای اشتراکی ادامه حیات دهیم، اگر بخواهیم به‌صورت مستقل هم دفتر بگیریم هزینه آن زیاد است. زمانی که دفتر اجاره می‌شود، هزینه‌ها بشدت افزایش پیدا می‌کند و فعالیت استارتاپی دیگر سود ندارد. پیدا کردن سرمایه‌گذار برای فعالیت‌هایی مثل ما سخت است، سرمایه‌گذاران ترجیح می‌دهند به‌سمت تولید بروند.
مشکل دیگری که این مدیر استارتاپی عنوان می‌کند به قانون کپی رایت برمی‌گردد. او می‌گوید: حق کپی رایت در کشور اجرا نمی‌شود و خیلی از مجموعه‌ها با بحران روبه‌رو می‌شوند و با اینکه دادگاه رأی به نفع شاکی صادر می‌کند، اما هیچ کس زورش به کسی که تخلف کرده، نمی‌رسد. در حال حاضر مجموعه‌ای، نرم افزار ما را کپی کرده و با اینکه دادگاه رأی به نفع ما صادر کرده، اما او به راحتی در حال فعالیت است.
چالش دیگری که وی به آن اشاره کرد، رفت و آمد بین دستگاه‌های دولتی است. او می‌گوید: وقتی می‌خواهیم برای مجوزها اقدام کنیم وزارت صمت عنوان می‌کند برای دریافت ای نماد (نماد اعتماد الکترونیکی کسب و کارهای اینترنتی) اول باید مجوز درگاه اینترنتی گرفته شود، وقتی برای دریافت مجوز درگاه اینترنتی اقدام می‌کنیم می‌گویند اول ای نماد لازم است. ما این وسط چه کاری باید انجام دهیم؟
چالش مجوز
استارتاپ‌ها برای بقا و بزرگ شدن به کاهش بوروکراسی نیاز دارند. وقتی استارتاپی برای فعالیت خود مجوز می‌گیرد، تنها در مورد کالا و محصولی که تولید کرده مجوز دارد و اگر فرد بخواهد محصول خود را توسعه یا ارتقا دهد، باید دوباره روند دریافت مجوز را طی کند، این در حالی است که باید به برند استارتاپی مجوز داده شود.
230 میلیون تومان پول دادیم
در دانشگاه شریف با فردی آشنا شدیم که نرم افزار مدیریت پروژه را تعریف کرده است. به واسطه این نرم افزار کاربر می‌تواند برنامه‌ریزی دقیقی برای وضعیت کاری خود داشته باشد. هفته پنجم است که در دانشگاه شریف مستقر شده و می‌گوید از ماه آینده به درآمد زایی می‌رسد. امیدش به این است که وارد مرکز رشد دانشگاه شریف شود که تقریباً یک کوچه بالاتر از محل فعلی است. او ادامه می‌دهد: حضور در دانشگاه شریف و شروع یک فعالیت استارتاپی خیلی است. در ارزیابی‌ها افرادی وارد دانشگاه می‌شوند که به جهت علمی، فنی و بازاریابی قوی باشند. از آنجا که دانشگاه شریف به استارتاپی‌ها خدمات و تسهیلات می‌دهد، وجود ارزیابی‌های سختگیرانه ضروری است. او گفت: دوره آموزشی و معرفی وکیل درجه یک از جمله خدماتی است که استارتاپ‌ها می‌توانند از دانشگاه شریف دریافت کنند.
تا روزی که ما با وی صحبت کردیم یعنی هفته پیش 230 میلیون تومان هزینه کرده بود.
او می‌گوید: تنها خواسته ما از دولت این است که هیچ زمان اینترنت قطع نشود، این قطعی بشدت کسب و کار ما را از بین می‌برد.
چگونه شریفی شویم؟
وقت صاحب ایده و فکر هستید می‌توانید در سایت دانشگاه شریف در بخش پارک علم و فناوری شریف ثبت‌نام کنید. آنگونه که در سایت دانشگاه آمده است با تأسیس پارک علم و فناوری دانشگاه صنعتی شریف در سال ۹۵، مهم‌ترین برنامه این مجموعه هویت‌بخشی و توسعه زیست‌بوم شکل گرفته در مجاورت دانشگاه صنعتی شریف، تحت عنوان «ناحیه نوآوری شریف» قرار داده شد. ناحیه نوآوری شریف به مساحت ۲۵۰ هکتار در خیابان آزادی و سه بزرگراه شهید جناح، شیخ فضل لله نوری و یادگار امام واقع شده است و هم‌اکنون بیش از ۵۰۰ شـرکت، ۷ شــتاب‌دهنده، ۵ صندوق و شرکت سرمایه‌گذاری، ۳ مرکز نوآوری و ۲ فضای کار اشتراکی در آن مستقر هستند.
بعد از ارائه درخواست شما برای حضور در این مجموعه (یکی از الزام‌ها این است که حداقل 50 درصد تیم فارغ‌التحصیل از دانشگاه شریف باشد) کمیته ارزیابی ایده شما را بررسی می‌کند. در این ارزیابی ملاک‌هایی چون رعایت فناوری، خلق ایده و جدید بودن فکر، رعایت می‌شود. بعد از عبور از این مرحله شما می‌توانید وارد پیش شتاب دهنده شریف شوید. در این شرایط فضای کار اشتراکی، پرداخت تسهیلات به میزان 25 میلیون تومان(در این شرایط نیازی به برگرداندن پول نیست در حقیقت دانشگاه سهامدار در استارتاپ شما می‌شود)، خدمات آموزشی، معرفی سرمایه‌گذاران و استفاده از صندوق سرمایه‌گذاری برای شما فراهم می‌شود. البته صاحب ایده نمی‌تواند مدت طولانی اینجا بماند، معمولاً بعد از شش ماه تکلیف استارتاپ مشخص می‌شود. اگر پشتکار داشته باشید موفق می‌شوید و در غیر این صورت یا خداحافظی می‌کنید یا اینکه دوباره با ایده جدید وارد می‌شوید.
برش
راز موفقیت
از خردادماه سال‌جاری وارد دانشگاه شریف شدیم، دو ماه دیگر می‌رویم، 100 میلیون تومان از جیب گذاشته‌ایم و حال سرمایه‌گذار هم پیدا کردیم. تیم ما 15 نفره است و مشغول طراحی بازی‌های آنلاین هستیم. مهم‌ترین دلیلی که باعث شده موفق شویم، کامل بودن تیم است. در تیم ما بازاریاب، فنی، متخصص و... وجود دارد. اگر استارتاپ‌ها فعالیت خود را چندجانبه نگاه کنند، شکست نمی‌خورند. برخی از استارتاپ‌ها یک بعدی هستند و تنها تیم خود را در یک رشته می‌بینند، این در شرایطی است که حضور متخصص‌های مختلف به بقای استارتاپ کمک می‌کند.
توضیح: «از آنجا که صحبت‌کنندگان استارتاپی تمایل به اعلام اسم خود نداشتند و احتمال می‌دادند که کسب و کار و ایده‌شان از طریق برخی از اشخاص دزدیده شود، ما مجبور به استفاده از اسم‌های مستعار شدیم. با توجه به اینکه قانون کپی رایت رعایت نمی‌شود برخی از این مجموعه‌ها شکایت‌های متعددی در مورد سوء‌استفاده از ایده و فکرشان به دادگاه ارائه کرده‌اند که هنوز به سرانجامی نرسیده است. با توجه به این شرایط به‌صورت دقیق کسب و کارها را عنوان نمی‌کنیم.»
5 نکته استارتاپی
1 این مراکز استارتاپی با خیلی از مجموعه‌هایی که در آن استارتاپ‌ها حضور دارند، فرق دارد. روی میز آنها می‌توان تولیداتی را دید که خلاقانه و با بودجه کم در حال ساخت بود
2 خودمان می‌گوییم کار و کسب داریم اما خانواده قبول نمی‌کنند، حق هم دارند، برای اینکه ما پولی به خانه نمی‌بریم. خیلی از ما برای اینکه شاهد غر زدن خانواده نباشیم، غروب‌ها در تاکسی‌های اینترنتی کار می‌کنیم تا به خانواده ثابت کنیم، صاحب شغل هستیم
3 برای آنکه زباله‌های تر دفن شود مراکزی مانند شهرداری باید هزینه کنند، حال که ما می‌گوییم این زباله‌ها را به ما دهید تا در خط تولید تغییراتی روی آن انجام دهیم و ارزش افزوده ایجاد کنیم، می‌گویند چقدر پول می‌دهید؟ آنها کم کردن هزینه‌های خودشان را نمی‌بینند
4 استارتاپی‌ها بدون درآمد کار می‌کنند و این بسیار سخت است و تا زمانی که به درآمد برسند و خودکفا شوند زمانی طولانی نیاز است. اگر موفق شویم تمام هزینه‌ها جبران می‌شود و اگر نه کلی پول از دست می‌دهیم. خوشبختانه نگاه دولت نسبت به استارتاپی‌ها بسیار مثبت شده است
5 وقتی گروه‌های استارتاپی به تولیدی می‌رسند و برخی از واردکنندگان متوجه می‌شوند با مشابه خارجی قابل رقابت است، سریع سراغشان می‌روند تا سرمایه‌گذاری کنند. سرمایه‌گذاری آنها خرید سهم مدیریتی است. این آغاز مشکل استارتاپ‌ها است