نوروز سال ۱۳۹۵، ایران با هدف جذب بیشتر پروازهای عبوری، هفت هزار و ۵۰۰ کیلومتر راه هوایی جدید ایجاد کرد که شامل ۱۹ مسیر جدید داخلی و خارجی بود و از این رقم، ۱۴ مسیر آن بینالمللی بود. عبور حدود روزانه هزار و ۲۰۰ پرواز خارجی از آسمان ایران، منبع درآمدی مهم برای صنعت فرودگاهی کشور است.
هواپیماهای ایرلاینهای خارجی در حال دور زدن آسمان ایران هستند. بعد از سقوط هواپیمای اوکراین در تهران، شرکتهای هواپیمایی بینالمللی از پرواز هواپیماهای خود در آسمان ایران و عراق جلوگیری کردند. گزارشها حاکی از این است که میزان پروازهای عبوری از آسمان ایران به کمتر از نصف کاهشیافته است.
بعد از حادثه روز چهارشنبه، کشورهای مختلف، پرواز در آسمان ایران را با محدودیت همراه کردند. رسانههای بینالمللی گزارشهای مختلفی در اینباره منتشر کردهاند. بیزینس اینسایدر، در گزارشی در اینباره نوشت: «خطوط هوایی جهان بعدازاینکه مشخص شد حادثه سقوط هواپیمای اوکراین در تهران به دلیل اشتباه انسانی و تصادفی بوده از پرواز در آسمان ایران و عراق جلوگیری کردند.»
اداره هوانوردی فدرال، روز چهارشنبه آسمان ایران را منطقه پرواز ممنوع برای هواپیماهای غیرنظامی امریکا معرفی کرد. اما برای سایر ایرلاینهای دنیا که از اداره هوانوردی فدرال تبعیت میکنند، بهخصوص برای خطوط هوایی خاورمیانه مانند امارات، اتحاد و قطر که مسافران جهان را از طریق این منطقه جابهجا میکنند، چنین اقدامی اجتنابناپذیر است.
به گزارش بیزینس اینسایدر، اداره هوانوردی فدرال سهشنبه هفته گذشته با انتشار اطلاعیهای از هواپیماهای مسافربری (NOTAM) درخواست کرد پرواز هواپیماهای امریکا بر فراز آسمان ایران و عراق را ممنوع کنند. حمله روز چهارشنبه ایران به پایگاههای امریکا در عراق، بهتلافی شهادت سپهبد قاسم سلیمانی چند روز قبل از این حادثه بود. NOTAM همچنین پروازهای هواپیماهای مسافری امریکا را بر فراز آبهای خلیجفارس و دریای عمان به دلیل «پتانسیل محاسبه غلط یا شناسایی اشتباه» ممنوع کرد.
اگرچه ممنوعیت در پروازهای امریکا وجود دارد، اما تعداد محدودی از آنها همچنان بر فراز آسمان ایران پرواز میکنند. اما به گزارش بیزینس اینسایدر شرکتهای هواپیمایی جهان ترجیح دادهاند به این ممنوعیت پرواز در آسمان ایران و عراق ادامه دهند. همچنین به گزارش سیانان، ایرفرانس، لوفتهانزا، هواپیمایی مالزی و هواپیمایی تایوان اعلام کردهاند که از پرواز در آسمان ایران جلوگیری میکنند و شرکت هواپیمایی سنگاپور هم اعلام کرده پروازی به سمت ایران نخواهد داشت.
در همین راستا هم شرکت هواپیمایی استرالیا اعلام کرد در نظر دارد یک توقف سوختگیری به پرواز ۱۷ ساعته خود اضافه کند یا ۹۰ مسافر در پرواز را بهمنظور کاهش وزن هواپیما پذیرش نکند تا بتواند آسمان ایران را دور بزند.
البته فضای هوایی که گفته میشود بهعنوان پروازممنوع در نظر گرفتهشده، یک منطقه بزرگ ترانزیتی است. شرکتهای هواپیمایی امارات و اتحاد که در کشور امارات مستقر هستند، بهطور مکرر در آسمان خلیجفارس پرواز میکنند و مسافران قاره امریکا، اروپا، خاورمیانه، آفریقا و آسیا را به هم متصل میکنند. قطر ایرویز هم به دلیل تحریم کشورهای همسایهاش فضای کمتری برای پرواز دارد.
دادههای «فلایت رادار ۲۴» نشان میدهد که ترافیک هوایی در این منطقه همچنان وجود دارد اما بیشتر توسط خطوط هواپیمایی منطقهای و هواپیمایی امارات و قطر انجام میشود. درعینحال، لوفتهانزا اعلام کرده که پروازی به تهران یا شهر اربیل عراق نخواهد داشت و امارات هم پروازهای بین دبی و بغداد را لغو کرده است.
درحالی رسانههای بینالمللی و داخلی از کاهش پرواز هواپیماهای خارجی در آسمان ایران صحبت میکنند که خبرگزاری تسنیم معتقد است روال عادی عبور پرواز ایرلاینهای خارجی از آسمان ایران برقرار است.
چقدر ضرر میبینیم؟
نوروز سال ۱۳۹۵، ایران با هدف جذب بیشتر پروازهای عبوری، هفت هزار و ۵۰۰ کیلومتر راه هوایی جدید ایجاد کرد که شامل ۱۹ مسیر جدید داخلی و خارجی بود و از این رقم، ۱۴ مسیر آن بینالمللی بود. مدیرعامل وقت شرکت فرودگاهها همان موقع اعلام کرد که برای افزایش راههای هوایی احتیاج به رفع گلوگاههایی دارد که باید با همکاری ستاد کل نیروهای مسلح و شورایعالی امنیت ملی، نقاط بحرانی از بین برود و راههای جدید به بهرهبرداری برسد. به گزارش ایرنا، شرکت فرودگاهها آن زمان با هدف اصلاح ساختار فضای کشور در برنامهای با عنوان «طرح مدیریت آسمان ایرانشهر» تلاش کرد به نقطه تعادل منطقهای تبدیل شود تا با کاهش مصرف سوخت، کاهش مصرف قطعه، کاهش زمان سفر، پروازهای عبوری بیشتری را جذب و درآمد ارزی کشور را از این محل افزایش دهد. اتفاقات آن سالها نیز انگیزه رسیدن به این هدف را برای ایران بیشتر میکرد؛ جنگ داخلی اوکراین و سرنگونی پرواز شماره ۱۷ هواپیمایی مالزی بر فراز این کشور باعث شد تا خیلی از شرکتهای خارجی برای رسیدن به اروپا به سراغ آسمان ایران بیایند؛ همزمان جنگ داخلی در عراق و تحریم هوایی قطر از سوی چهار کشور باعث آن شده بود تا تمام پروازهای ایرلاینهای قطری برای تردد به آفریقا و اروپا از آسمان ایران عبور کنند.
بهاینترتیب شرکت فرودگاهها در سال ۹۵ با رسیدن رقم پروازهای عبوری از آسمان ایران به بیش از یکهزار پرواز توانست در چندین ماه پیاپی فقط از عبور پروازهای ایرلاین قطری ۵۱ میلیارد تومان بهصورت ماهانه با نرخ ارز همان سال درآمد داشته باشد. به گفته مدیرعامل شرکت فرودگاهها، مبلغ درآمد حاصل از پروازهای عبوری سال گذشته (۱۳۹۷) یک هزار و ۷۰۰ میلیارد تومان بود که نسبت به سال ۱۳۹۶ حدود ۱۴ درصد کاهش داشته است.
بر اساس آخرین اطلاعاتی که سیاوش امیرمکری، مدیرعامل شرکت فرودگاهها و ناوبری هوایی ایران آذرماه امسال از وضعیت پروازهای عبوری اعلام کرده تعداد این پروازها بعد از وقفهای کوتاه در تابستان امسال مجدداً افزایش یافته و اکنون روزانه به ۹۰۰ پرواز رسیده است اما مشاهده زنده ترافیک هوایی بر فراز آسمان ایران نشان میدهد که این رقم اکنون به کمتر از نصف کاهشیافته است.
تحریمها، پروازها را کاهش نداده بود
تیرماه امسال که تحریمهای مختلف علیه ایران وضع شد، اما عبور پروازهای خارجی از آسمان ایران کاهش نیافته بود. امیر مکری آن زمان اعلام کرده بود: با وجود پیام آمریکاییها به ایرلاینهای جهان مبنی بر ناامن بودن فضای ایران، شاهد تغییرات منفی در فضای هوایی ایران نبودهایم. همان تیرماه، بعد از سرنگونی پهپاد آمریکایی توسط ایران، اداره هوانوردی فدرال ایالاتمتحده آمریکا طی پیامی به ایرلاینهایی که از فضای ایران عبور میکنند هشدار داده بود که از نظر آمریکا آسمان ایران فضای امن و مناسبی برای پروازهای عبوری نیست چون احتمال تعرض وجود دارد. البته تا تیرماه، بهطورکلی آمار پروازهای عبوری نسبت به سال قبل کاهش داشته که در پی امن شدن فضای کشورهایی مثل عراق و اوکراین بوده است؛ ایرلاینها در جهان معمولاً به دو دلیل اقتصادی بودن و امنیت مسیر، مسیرهای عبوری را انتخاب میکنند. هر مسیری که کوتاه باشد و سرویسهای هوانوردی ایمنتری ارائه دهد مورد انتخاب ایرلاینها قرار میگیرد.
هزینه دور زدنها
عبور حدود روزانه هزار و ۲۰۰ پرواز خارجی از آسمان ایران، منبع درآمدی مهم برای صنعت فرودگاهی کشور است. مبنای تعرفه عبور هواپیماها از آسمان ایران تناژ هواپیما و طول مسیر است اما عراق مبنای درآمدزایی از آسمان خود را به دریافت هزینهای ثابت از هر پرواز تغییر داده است؛ بر همین اساس ممکن است هزینه عبور یک هواپیما از آسمان ایران براساس محاسبات ما هزار و ۸۰۰ دلار شود اما کشور عراق از هر پرواز ۴۰۰ دلار میگیرد. این مسئله میتواند به مزیتی برای اولویت دادن آسمان عراق برای پروازهای عبوری تبدیل شود. بااینحال به نظر میرسد، فعلاً صرفه اقتصادی برای مسیر پرواز چندان به نفع نیست.