سجاد خداکرمی: برای چندمین‌بار موضوع دریافت مالیات از سود سپرده‌های بانکی ملغی شد و این جدال کماکان به سود درآمدهای دارندگان سپرده‌های بانکی تمام شده است.
موضوع دریافت مالیات از سود سپرده‌های بانکی یا درآمد از پولی که برخی به آن عنوان پول مُرده هم می‌دهند، موضوع دنباله‌داری است که بارها طی سال‌های اخیر مطرح شده است. در آخرین مورد هم این موضوع در پیش‌نویس لایحه اصلاح مالیات‌های مستقیم توسط سازمان امور مالیاتی در قالب مالیات بر مجموع درآمد پیشنهاد شد اما مخالفان جدی آن نگذاشتند این بند از پیش‌نویس سرانجام یابد و وزارت اقتصاد و دارایی به پشتوانه مخالفت بانک مرکزی بند مورد نظر در این رابطه را حذف کرد ولی این موضوع هنوز می‌تواند پایانی بر چنین پیشنهادی نباشد، چه آنکه در ادامه و با ارایه لایحه اصلاح مالیات‌های مستقیم به مجلس شورای اسلامی امکان پیشنهاد دوباره و اضافه‌کردن مجدد بند مشخصی در رابطه با دریافت مالیات از سود سپرده‌های بانکی به لایحه مذکور می‌توان امیدوار بود که درصورت تصویب دیگر چنین درآمدهایی مصون از مالیات نباشند.
حساب‌های میلیاردی در اختیار حدود ٥٠٠هزار نفر
بر اساس آمارهای رسمی مرکز پژوهشهای مجلس، از هر هزار حساب شخصی موجود در بانک‌ها یک حساب بالای یک‌میلیارد تومان موجودی دارد. ولی‌الله سیف، رئیس کل سابق بانک مرکزی نیز در سال ٩٥ گفته بود ٤٤٧میلیون تعداد کل حساب‌های بانکی است که از این تعداد ٤٣٩میلیون مربوط به اشخاص حقیقی است. در این صورت با فرض ثابت‌بودن حساب‌های شخصی بالغ بر ٤٣٩هزار حساب بانکی متعلق به اشخاص حقیقی بالای یک‌میلیارد تومان موجودی دارند.
از سوی دیگر، براساس گزارش بانک مرکزی، ١٥٣٠میلیارد تومان سپرده‌های سرمایه‌گذاری مدت‌دار مردم در بانک‌ها تا پایان خردادماه امسال بوده است. بر این مبنا، اگر سود بانکی را ١٥ تا ٢٠درصد درنظر بگیریم، نظام بانکی سالانه حدود ٢٢٠ تا ٣٠٠هزار‌میلیارد تومان سود به سپرده‌گذاران پرداخت می‌کند. به عبارت دیگر، در هرماه بین ١٨,٣ تا ٢٥هزار‌میلیارد تومان سود سپرده پرداخت می‌شود؛ مبلغ قابل توجهی که معادل پنج‌ماه یارانه نقدی تمام شهروندان ایرانی است.
این ارقام نشان می‌دهد که درصورت اخذ مالیات از سود سپرده بانکی، فشاری به سپرده‌داران خُرد عموم مردم که دارایی‌های ریالی خود را در بانک‌ها ذخیره می‌کنند، وارد نمی‌آید و این درآمدهای سرشار ثروتمندان خواهد بود که در برابر عدالت مالیاتی قرار خواهد گرفت. موضوعی که اجرای آن درشرایط امروز اقتصاد ایران و فشارهای مضاعف بودجه‌ای لزوم آن بیش ازپیش به نظر می‌رسد، اما مشخص نیست چرا وزارت اقتصاد و بانک مرکزی با بهانه حمایت از سیستم بانکی در برابر آن می‌ایستند، درصورتی که بنا بر گفته‌های مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی در این رابطه، بسیاری از کشورهای دنیا چنین مالیاتی را بر سود سپرده‌های بانکی مقرر کرده‌اند.
تفاوت در رویکردهای امروز و دیروز
هرچند که طرح این موضوع تازگی ندارد اما بحث بر سر آن در دوران وزارت فرهاد دژپسند بر وزارت اقتصاد با سکاندار پیشین این وزارتخانه متفاوت است. هرچه وزارت اقتصاد در دوران مدیریت فعلی مخالف اخذ این مالیات است، وزارتخانه تحت مدیریت کرباسیان موافق آن بود. روز گذشته وزیر امور اقتصادی و دارایی درباره دریافت مالیات بر سود سپرده‌های بانکی سخن گفت و به گمان خود تکلیف مالیات بر سود سپرده را روشن کرد. فرهاد دژپسند در این رابطه گفت: «از اصل و اساس این پیشنهاد از سوی ما ارایه نشده است؛ چراکه اگر سود سپرده سرمایه تلقی شود، در دوره‌های تورمی که با کاهش ارزش مواجه می‌شود، تکلیف چیست؟» او همچنین گفت: «مالیات ابزار حساسی است و نباید چون چکش بر سر هرچیز کوبیده شود. اگر سپرده‌ها راهی بازارهای موازی چون طلا و ارز و... شوند، مضرات زیادی به بار می‌آورند و از این‌رو می‌گویم دریافت مالیات از سود سپرده بانکی منتفی است.»
اما این گفته‌ها درشرایطی است که رویکرد وزارت اقتصاد در دوران پیشین در برابر این موضوع به‌گونه‌ای دیگر بود؛ مصداق این تفاوت رویکرد نیز گزارشی است که وزارت اقتصاد در سال ٩٦ به همت معاونت اقتصادی این وزارتخانه منتشر کرد و به موضوع اخذ مالیات از سود سپرده بانکی پرداخته است. این گزارش اذعان داشت: «حذف معافیت مالیاتی برای سود سپرده‌های بانکی و وضع مالیات بر آن می‌تواند با هدف افزایش درآمدهای مالیاتی درکشور انجام گیرد. درخصوص کارکرد درآمد معافیت حجم بزرگی از منابع بانکی تحت عنوان سپرده‌ها از پرداخت مالیات می‌تواند سپرده‌گذاری در بانک را به یکی از مجاری اجتناب مالیاتی تبدیل کند که این امر به‌ویژه در کشورهایی مانند ایران که با پدیده گریز مالیاتی در اشکال مختلف آن و با ابعاد گسترده روبه‌روست، از اهمیت بیشتری برخوردار است.»
مالیاتی که مورد توافق جهانی است
با این که وزارت اقتصاد و بانک مرکزی کمربندهای خود را برای ایستادگی بر سر موضع خود در برابر این موضوع سفت کرده‌اند اما اهمیت اخذ مالیات از سود سپرده‌های بانکی را زمانی می‌توان دریافت که متوجه شویم این موضوع در بسیاری از اقتصاد‌ها و نظام‌های بانکی موفق دنیا رواج دارد.
بر اساس گزارش مرکز پژوهشهای مجلس، در بین کشورهای عضو گروه۲۰ صرفا در عربستان‌سعودی، سود حاصل از سپرده‌های بانکی معاف از مالیات است و در سایر کشورها به نحوی مشمول مالیات است. همچنین براساس بررسی انجام‌شده در وزارت امور اقتصادی و دارایی، از ۸۴ کشور مورد بررسی، تنها در سه کشور سود سپرده اشخاص حقوقی و در ۱۴ کشور، سود سپرده اشخاص حقیقی از پرداخت مالیات معاف است. با توجه به این گزارش‌ها می‌توان گفت، ایران در کنار کشورهایی نظیر عربستان، گرجستان، استونی و هنگ‌کنگ از معدود کشورهایی است که در آن سود سپرده بانکی معاف از پرداخت مالیات است. در همین رابطه بهاءالدین هاشمی، کارشناس اقتصادی در گفت‌وگو با «شهروند» با تأیید اینکه نظام‌های اقتصادی موفق دنیا چنین مالیاتی را مورد اجرا می‌گذارند، گفت: «سود سپرده‌های بانکی درآمد محسوب می‌شود و باید طی فرآیند مشخصی این از این درآمد مالیات اخذ شود.» او می‌افزاید: «در کشورمان برای اشخاص حقوقی کد مالیاتی داریم اما برای افراد حقیقی این‌گونه نیست. لازم است تا برای این اشخاص نیز همانند دیگر کشورهای دنیا کد مالیاتی تعریف شود و سود سپرده افراد باید در پرونده مالیاتی افراد ثبت شود و با فرمول‌های مشخصی از این درآمد مالیات کسر شود.» هاشمی همچنین با اشاره به مخالفت‌ها در برابر اخذ این مالیات خاطرنشان می‌کند: «موضوع مخالفت‌ها با عنوان حمایت از نظام بانکی صورت می‌گیرد اما مگر در دیگر کشورها که چنین مالیاتی اخذ می‌شود، نظام بانکی تضعیف شده‌اند. این واقعیتی است که نظام بانکی در کشور دچار نقصان است، موضوعی که نظام مالیاتی نیز درگیر آن است و تا مادامی این نظام‌ها با اصلاحات اساسی روبه‌رو نشوند، نمی‌توان مسأله را از دریچه مخالفان دریافت سود سپرده‌های بانکی مطرح کرد و رفتار آنها بر سر این موضوع تنها یک فرار رو به جلو است.»