فاجعه متروپل در آبادان بار ديگر انتقادها را به فرآيند ساخت و ساز در كشور و احتمال بروز سانحه‌هاي مشابه افزايش داده است. اين فاجعه دردناك نشان‌دهنده ناكارآمدي سيستم نظارت بر حسن اجراي ساخت‌وسازهاست. در حالي كه از چند ماه قبل مهندس ناظر پروژه نسبت به ناايمن بودن و پيش‌بيني ريزش آن در نتيجه عدم رعايت ضوابط ساخت‌وساز، هشدار داده بود. حتي سازمان نظام مهندسي ساختمان نيز عنوان كرده بود كه در مراحل ساخت اين بنا فرآيندهاي لازم پشت سر گذاشته نشده است. به تازگي حمزه شكيب، سرپرست سازمان نظام مهندسي ساختمان كشور گفته است كه اين سازمان «قدرت بازدارندگي و توقف پروژه‌هاي ساختماني را ندارد» و «به عنوان سازمان حرفه‌اي تكليف خودش را انجام داده است.» چه عواملي موجب بروز اين‌گونه فاجعه‌ها مي‌شوند و براي جلوگيري از تكرار آنها چه بايد كرد؟
بسياري از سازه‌ها كفايت لازم
براي بارگذاري را ندارند
عباس اكبرپور، كارشناس مسكن در مورد وضعيت كنوني ساخت و سازها و عدم نظارت دقيق روي سازه‌ها گفت: آنچه در فاجعه متروپل رخ داد از چند منظر قابل ارزيابي است. اول از نظر محاسباتي است كه توسط نرم‌افزارها صورت مي‌گيرد و مهندسين عمران و شركت‌هاي مشاور به وسيله نرم‌افزار ETABS بايد انجام دهند . اكثريت اين نرم‌افزارهاي سازه‌اي در كشور تجاري و قفل شكسته هستند كه با 40 تا 50 هزار تومان خريداري مي‌شوند و نرم‌افزارهاي علمي كه 20 تا 30 هزار دلار قيمت دارد نيستند و معمولا نتايجي كه از آنها به دست مي‌آيد نتايج نادرستي هستند . بر اساس همين نتايج هم ساختمان‌ها را بنا مي‌كنند و ما شاهد آنيم كه بسياري از سازه‌هايي كه طراحي مي‌شود كفايت لازم براي بارگذاري را ندارند.
اين كارشناس مسكن تصريح كرد: نرم‌افزاري كه براي سازه‌ها لازم است تا بتواند كار مقاوم‌سازي و بهسازي و لرزه‌گيري و تحليل غيرخطي سازه را بر اساس شتاب‌هاي زلزله انجام دهد، نرم‌افزار Perform 3D است كه سازه‌ها را بايد با اين نرم‌افزار تحليل كنند، اما متاسفانه شاهد آنيم كه بسياري از مهندسين ما با اين نرم‌افزار اصلا آشنايي ندارند و دوره‌هاي مربوط به اين نرم‌افزار را هم سازمان نظام مهندسي برگزار نمي‌كند. ضمن آنكه در سازه متروپل سه طبقه بر طبقات قبلي هم اضافه بنا داده شد، اما نه پي ساختمان و نه ستون‌ها تقويت نشده بودند و مهندسين ناظر هم با وجود آنكه عدم كفايت را به شهرداري گزارش داده بودند اما شهرداري واكنشي براي توقف كار نشان نداد با وجود آنكه بايد جلوي ادامه فعاليت را مي‌گرفت.
مشابه سازه متروپل در كشور كم نيست
اكبرپور افزود: همچنين نوع سازه‌اي كه براي اين ساختمان به‌كار برده شده، سازه مركب است و سازه‌اي با اسكلت فلزي و سقف وافل بتني كه آيين‌نامه‌اي در اين زمينه وجود ندارد و فاصله ستون‌ها هم زياد بوده و بايد حتما از نرم‌افزاري مانند «آباكوس» كه شبيه‌سازي بر پايه روش اجزاي محدود است، استفاده مي‌شد كه مطمئنا استفاده نشده است و مشابه اين سازه‌ها در كشور كم نيست.
او ادامه داد: هر سازه‌اي در كشور بنا مي‌شود نيازمند آن است تا ناظرين قابليت استفاده از اين نرم‌افزارها را براي كنترل داشته باشند كه در اين بنا استفاده نشده است . در اين اتفاق شاهد آن بوديم كه اين ريزش بدون زلزله رخ داد و حال اگر يك زلزله 6.5 يا 7 ريشتري هم بيايد بسياري از سازه‌ها در كشور فرو مي‌ريزد كه مشابه اين سازه را در سيستمي كه سازه‌هاي فولادي با تيرهاي خرجيني داشتند در زلزله رودبار يا ورزقان و آذربايجان ديديم كه استفاده از تيرهاي خرجيني پس از اين زلزله‌ها ممنوع شدند.
اين كارشناس مسكن در ادامه خاطرنشان كرد: مشكل اساسي اين است كه در ساخت بناها در كشور «مهندسي نگهداري» وجود ندارد و نظارت ما تنها در طول ساخت است و پس از ساخت نظارت مستمري بر سازه نيست. اين در حالي است كه شركت‌هاي بيمه بايد وارد ميدان شوند و نظارت‌هاي ادواري پس از ساخت بنا ادامه پيدا كند و تا 10 سال يا 20 سال هم وجود داشته باشد، اما چنين موضوعي در كشور تعريف نشده است.
ساختمان‌ها در ايران سرمايه ملي نيستند
او با بيان اينكه در ايران رشته‌اي با عنوان مهندسي نگهداري سازه كه در دنيا در مقاطع مختلف تحصيلي تا دكترا تدريس مي‌شود، نيست، گفت: متاسفانه در ايران اصلا ساختمان‌ها را به عنوان سرمايه ملي تلقي نمي‌كنيم تا از آن نگهداري كنيم و براي همين است كه طول عمر ساختمان‌ها در ايران به‌طور متوسط 12 تا 15 سال است و چرخه ساخت و ساز مجدد و تخريب آن در كشور ادامه دارد و اين ساختمان‌ها با تعقل ساخته نمي‌شود.
اكبرپور در پاسخ به اين پرسش كه چرا ساختمان‌ها و بناها در ايران بيمه نيستند؟ افزود: اغلب بيمه‌ها در ايران يا دولتي هستند يا وابسته به دولتند و خدماتي كه بايد در سطح جهان به صورت حرفه‌اي ارايه دهند را هم نمي‌دهند و بسياري از نمايندگان هم اطلاعات لازم را در زمينه بيمه و تخصص عمران و تجهيزات ندارند و آنچه در دنيا عرف است در ايران ارايه نمي‌شود و بيمه‌ها در ايران به صورت حرفه‌اي خدماتي به مردم نمي‌دهند. اين كارشناس مسكن تصريح كرد: بيمه‌ها در ايران بسيار ابتدايي و ناقص هستند و هر چند ضرورت دارد تا ساختمان هنگام ساخت بيمه داشته باشد و مالك هزينه آن را بدهد و اگر معضلي پيش بيايد بيمه هزينه‌هاي آن را بدهد، اما در بسياري از موارد شاهد آنيم كه مالك با زد و بند ساختمان را بيمه نمي‌كند و فرآيندها را دور مي‌زند و عواقبي مانند متروپل رخ مي‌دهد كه اصلا بيمه هم نداشت.
منبع: اعتماد