فیلترینگ به اهداف خود رسید؟

دنیای اقتصاد نوشت: با وجود تاکید مکرر کارشناسان بر ممکن نبودن مسدودسازی کامل جریان اطلاعات در عصر دیجیتال، سیاست فیلترینگ همچنان به شکل پرقدرت دنبال می‌شود و در جدیدترین اقدام نیز گویا شبکه اجتماعی صوتی کلاب‌هاوس بار دیگر فیلتر شده است. حالا و همزمان با بی‌توجهی مدیران بخش‌های ارتباطی بر آسیب‌های جدی کسب‌وکارها از مسدودسازی شبکه‌های اجتماعی، نتایج یک بررسی آماری نشان داده است که میزان محتوای تولیدی کسب‌وکارها بر بستر شبکه‌های اجتماعی تا 92 درصد کاهش یافته است. از سوی دیگر این محدودیت‌ها نه تنها تاثیری در کنترل جریان‌های رسانه‌ای نداشته‌اند، بلکه نرخ تعامل کاربران با تمام رسانه‌های فارسی‌زبان خارجی که از آنها به‌عنوان رسانه‌های معاند یاد می‌شود، افزایش داشته و این کاملا با اهداف حاکمیت از اعمال فیلترینگ در تضاد است.

تمایل کاربران به رسانه‌های خارجی

در عصر دیجیتال تشبیه جریان اطلاعات به جریان آب شاید چندان بیراه نباشد. حتی وقتی سنگی در مسیر جریان آب قرار داده شود، آب بالاخره - حتی با تاخیری اندک- راه خود را پیدا کرده و مسیری جدید را در پیش می‌گیرد و به راه خود ادامه می‌دهد. فیلترینگ نیز به مثابه همین سنگ است و در نهایت نمی‌تواند سدی در برابر جریان آزاد اطلاعات باشد؛ چون به هر حال کاربر با استفاده از انواع فیلترشکن و  VPN، این محدودیت‌ها را دور می‌زند یا اطلاعات را در بستری جدید دنبال می‌کند. گذشته از رشد سه هزار درصدی استفاده از ابزارهای ضدفیلترینگ در یک ماه اخیر، آمارهای ارائه شده از سوی «فکت‌یار» -سامانه راستی‌آزمایی اخبار و اطلاعات- نیز مهر تاییدی بر دورزدن سیاست محدودسازی اطلاعات ازسوی کاربران است. گزارش اخیر فکت‌یار نشان می‌دهد که در یک ماه گذشته و با شروع فیلترینگ روی پلتفرم‌هایی مانند اینستاگرام، میزان استفاده مردم از حساب‌های اطلاع‌رسانی رسانه‌های خارجی فارسی‌زبان در این شبکه با افزایش چشمگیری در مقایسه با پیش از فیلترینگ روبه‌رو بوده است.

فکت‌یار صفحه‌های ۱۰ رسانه خبری فعال اینستاگرام را در بازه ۲۰ روز قبل و بعد از فیلترینگ، مورد بررسی قرار داده است. در این بررسی‌، رسانه‌هایی مانند «منوتو»، «ایران اینترنشنال»، «بی‌بی‌سی فارسی»، «خبرگزاری فارس»، «یورونیوز»، «صدای آمریکا»، «ایسنا»، «دویچه‌وله فارسی»، «ایران وایر» و خبرگزاری «ایرنا» مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند و خروجی این گزارش نشان می‌دهد که به جز خبرگزاری فارس، نرخ تعامل کاربران‌(شامل مجموع لایک‌ها و مجموع همه کامنت‌ها) با محتوای تمامی این رسانه‌ها‌(به خصوص رسانه‌های فارسی‌زبان خارجی) افزایش پیدا کرده است. بررسی انجام شده از میزان رشد دنبال‌کنندگان(فالوورها) این رسانه‌ها نیز نشان می‌دهد که تعداد دنبال‌کنندگان تمامی رسانه‌های فارسی‌‌زبان خارجی به جز «بی‌بی‌سی فارسی» با رشد همراه بوده و در مقابل تعداد دنبال‌کنندگان تمامی رسانه‌های داخلی کاهش یافته است.

محمد رهبری، کارشناس رسانه و تحلیلگر شبکه‌های اجتماعی در گفت‌وگوی خود با «دنیای اقتصاد» ضمن اشاره به ناکارآمد بودن محدودسازی شبکه‌های اجتماعی در کنترل جریان‌های رسانه‌ای و تامین دغدغه حفظ امنیت کشور، بر تضعیف تریبون‌های رسمی کشور در فضای شبکه‌های اجتماعی محبوب تاکید می‌کند. این کارشناس رسانه با ارجاع به تجربه‌ای که در روزهای آغازین فیلتر شدن تلگرام به دست آمد، از تاثیرات فیلترینگ بر خالی شدن فضای رسانه‌ای شبکه‌های اجتماعی از جریان‌های متنوع و فراهم شدن زمینه برای القای یک تفکر خاص سخن می‌گوید. وی در تشریح این موضوع می‌افزاید: «در روزهای ابتدایی فیلتر شدن تلگرام، تمامی رسانه‌های داخلی و رسمی کشور از فعالیت در این پلتفرم منع شدند و عملا کانال‌های اطلاع‌رسانی داخلی تعطیل شد؛ نتیجه این حرکت آن بود که حاکمیت تریبون‌های خود را در این پیام‌رسان محبوب از دست داده و فضای تلگرام به صورت کامل در اختیار جریان مخالف قرار گرفت. تا اینکه در نهایت خود سیاستگذاران نیز بر آسیب‌های این امر واقف شدند و به مرور، رسانه‌های داخلی فعالیت خود را در قالب انتشار اخبار در کانال‌های تلگرامی از سر گرفتند.»

زیان اقتصادی دوجانبه

در تشریح آسیبی که‌ محدودیت‌های اینترنتی به کسب‌وکارها می‌زند بارها صحبت شده، اما تغییری در رویه در پیش گرفته شده توسط نهادهای امنیتی حاصل نشده است. محمد رهبری ضمن تاکید بر ناکارآمدی سیاست فیلترینگ در تامین اهداف ساستگذاران به تشریح آسیب‌های اقتصادی این تصمیم هم پرداخت. وی معتقد است که این محدودیت‌ها به دو طریق اقتصاد کشور را متحمل زیان‌های قابل توجهی می‌کند. محمد رهبری در تشریح این موضوع می‌گوید: «آسیب اقتصادی اول ناشی از هزینه‌های قابل توجه اعمال فناوری‌های فیلترینگ بر شبکه است که اگرچه داده دقیقی از میزان آن در دست نیست، اما عموما نیازمند به‌کارگیری فناوری‌ها و تجهیزات گران‌قیمتی است. آسیب اقتصادی دوم نیز ناشی از مختل شدن فعالیت‌های اقتصادی کسب‌وکارها بر بستر اینترنت است.» این کارشناس رسانه و تحلیلگر شبکه‌های اجتماعی با اشاره به اینکه این روزها کسب‌وکارها یا مستقیما بر بستر اینترنت قرار دارند یا بخش مهمی از امور روزانه‌ خود را به کمک اینترنت پیش می‌برند، بر تعطیلی بسیاری از کسب‌وکارها در پی این محدودیت‌ها تاکید می‌کند. در همین راستا اتاق بازرگانی تهران هم به تازگی اعلام کرده است که قطعی و فیلترینگ اینترنت در یک ماه اخیر حدود ۸۰هزار میلیارد تومان به کسب‌و‌کارها خسارت زده است. اگرچه بسیاری از کارشناسان و فعالان اقتصادی معتقدند که احتمالا زیان واقعی این قطعی‌ها به مراتب بیش از این عدد است، اما همین عدد نیز به معنی آن است که در این مدت روزی ۲۶۰۰ میلیارد تومان، ساعتی ۱۱۰ میلیارد تومان و دقیقه‌ای ۲ میلیارد تومان خسارت به اقتصاد کشور وارد می‌شود.

گزارشی که اخیرا نوین‌هاب - پلتفرم مدیریت و تحلیل شبکه‌های اجتماعی- از تاثیرات این محدودیت‌ها بر عملکرد کسب‌وکارها در شبکه‌های اجتماعی منتشر کرده است نیز نشان می‌دهد که محتوای تولیدی توسط صفحات تجاری در محدودیت یک ماه اخیر در اینستاگرام- که یکی از اصلی‌ترین شبکه‌های اجتماعی به کار گرفته شده توسط کسب‌وکارهاست- حدود 92 درصد کاهش داشته است. نوین‌هاب در بخش‌های دیگری از گزارش خود، تاثیر این محدودیت‌ها بر کانال‌های مورد استفاده کسب‌وکارها را نیز مورد بررسی قرار داده و مشخص شده است که محتوای تجاری تولید شده در توییتر نیز 63 درصد، تلگرام 54 درصد و لینکدین 74 درصد کاهش یافته است. این درحالی است که در سوی مقابل، این محدودیت‌ها تاثیر چندانی در روند انتشار اخبار از طریق این شبکه‌های اجتماعی نداشته است. کما اینکه آمارهای فکت‌یار نشان داد تعداد مخاطبان شبکه‌های خبری فارسی‌زبان خارجی در این مدت رشد کرده و چندی پیش نیز بررسی‌های مرکز پژوهشی بتا از رشد تعداد کاربران فعال در بستر تلگرام و افزایش بیش از دو برابری بازدید محتواهای درج شده در فضای این پیام‌رسان خبر داده بود.