كريدور شمال- جنوب چيست؟
كريدور شمال به جنوب، يكي از مسيرهاي مهم ترانزيتي در آسياي ميانه است كه مسافت ۱۶ هزار كيلومتري حمل بار از طريق كانال سوئز را با يك مسير ۷ هزار كيلومتري جايگزين كرده و در مقايسه با مسيرهاي سنتي از نظر مسافت و زمان تا ۴۰ درصد كوتاه‌‌تر و از نظر هزينه تا ۳۰ درصد ارزانتر است. در اين كريدور، اتصال خليج عمان و بندر چابهار در ساحل شرق درياي مكران يا درياي عرب به عنوان بندري استراتژيك به اين راهگذر در مبادله كالا به شرق كشور و همسايه‌هاي شرقي و آسياي ميانه نقش مهمي ايفا خواهد كرد. اين كريدور تحت يك پروژه ترانزيتي چند وجهي عمل مي‌كند و دو حمل دريايي، يكي حمل دريايي خزر و ديگري حمل جنوب را شامل مي‌شود و توسط يك بارنامه سراسري از طريق تركيب خشكي و دريا انجام و كشتي به مقصد مي‌رسد.
اين كريدور از سه محور تشكيل شده است؛ محور مياني از طريق درياي خزر كه مسير زميني از سن‌پترزبورگ در شمال غربي روسيه به منطقه آستاراخان در درياي خزر آغاز و سپس از طريق دريا توسط كشتي‌ها به بندر انزلي ايران منتقل مي‌شود. در نهايت با حمل و نقل زميني به بندر چابهار و سپس به بمبئي هند وصل مي‌شود. محور شرقي، مسيري زميني است كه از روسيه به ايران شروع مي‌شود و از قزاقستان، تركمنستان و ازبكستان مي‌گذرد. مسير غربي از روسيه به ايران و از طريق آذربايجان است كه مستلزم تكميل ساخت خط ريلي رشت - آستارا در داخل ايران است.
چرا راه‌آهن رشت- آستارا مهم است؟
خط آهن رشت - آستارا در شمال ايران حلقه مفقوده اين كريدور است و در صورت احداث اين قطعه ريلي، مي‌توان گفت كه بندر بمبئي در هند تا هلسينكي فنلاند به طول ۱۳ هزار كيلومتر، با اتصال مستقيم ريلي و با عبور از خاك ايران به يكديگر متصل خواهند شد. مسير ريلي رشت- آستارا حتي به راهگذر «شرق- غرب» نيز معنا مي‌بخشد و قطار كانتينري شانگهاي- تهران را مي‌توان از مسير رشت - آستارا - تفليس، راهي اروپا كرد. اگر اين بخش از كريدور ريلي تكميل شود، كشورهايي مثل آذربايجان و روسيه مي‌توانند از كوتاه‌ترين مسير به خليج فارس و آب‌هاي آزاد متصل شوند و در هزينه‌هاي خود نيز صرفه‌جويي كنند. هزينه حمل كالاهاي ترانزيتي از اين مسير، ۳۰ درصد نسبت به ساير مسيرهاي منطقه ارزانتر است و زمان حمل‌ونقل كالاهاي هندي به روسيه هم از طريق كانال سوئز به نصف كاهش مي‌يابد.
براي ايران، اين كريدور دسترسي به ۱۰ شهر روسيه با يك ميليون مصرف‌كننده يا بيشتر در امتداد رودخانه ولگا را باز مي‌كند، اما همچنين به عنوان يك مسير اتصال به آسياي مركزي و منطقه درياي سياه گسترده‌تر است. كالاهاي ايراني مي‌توانند از طريق آذربايجان به سمت شرق به بندر آكتائو قزاقستان بروند. با اين حال، يك احتمال ديگر، نگاه به سمت غرب به سمت بنادر درياي سياه گرجستان و بازار اروپاست. اين احتمال با لغو تحريم‌هاي امريكا واقعي‌تر خواهد بود.
راه‌آهن رشت- آستارا چقدر كار دارد؟
راه‌آهن رشت- آستارا به طول ۱۶۲.۵ كيلومتر در دو قطعه طراحي شده و شامل ۹ ايستگاه صومعه‌سرا، ماسال، رضوانشهر، پره‌سر، اسالم، ليسار، حويق، لوندويل و آستارا مي‌شود. ظرفيت حمل بار اين راه‌آهن در سال نخست بهره‌برداري ۱۰ ميليون تن برآورد شده كه در حال حاضر به ميزان ۹.۶ ميليون تن تقاضاي حمل بار دارد. همچنين راه‌آهن رشت- آستارا ظرفيت جابه‌جايي حدود ۹۹۰ هزار نفر مسافر را در سال بيستم بهره‌برداري خواهد داشت.
براي ساخت اين پروژه ريلي، احداث ۶۳ دستگاه پل به طول حداكثر ۴۰ كيلومتر و يك دستگاه تونل در نظر گرفته شده است. عمليات زيرسازي ۱۰ كيلومتر ابتدايي مسير به صورت دوخطه در قالب راه‌آهن قزوين - رشت - بندر كاسپين در مرحله پاياني و آماده ريل‌گذاري است. راه‌آهن رشت - آستارا به بيش از ۲۱ هزار تن ريل نياز دارد.
چه مشكلاتي وجود دارد؟
ايران با چالش‌هايي مانند فرسودگي زيرساخت‌هاي داخلي و ضعف در جذب سرمايه‌گذاري خارجي يا تامين منابع مالي لازم براي تكميل كريدور به ويژه تامين مالي ساخت «راه‌آهن رشت - آستارا » مواجه است. همچنين تامين مالي ساخت ۲۲ تونل و ۱۵ پل در امتداد كريدور در خاك ايران است كه روسيه اخيرا متعهد به حل آنها با ارايه كمك‌هاي فني و مالي شده است. همچنين، افزايش تنش در روابط ايران و آذربايجان پس از جنگ ۲۰۲۰ قره‌باغ، مسير غربي كريدور را نيز تحت تاثير قرار مي‌دهد كه كم هزينه‌ترين و آسان‌ترين مسير براي عبور است كه احتمالا اجراي پروژه را به تاخير بيندازد. يكي ديگر از چالش‌ها، كوچك بودن ناوگان ايراني در درياي خزر است، زيرا تعداد محدودي از كشتي‌هاي رورو بين ايران و روسيه وجود دارد. بحران ديگر اين واقعيت است كه بندر آستاراخان در جنوب روسيه در زمستان يخ مي‌زند و دسترسي را به شدت محدود مي‌كند. عدم گسترش در مسير رودخانه ولگا نيز منجر به كاهش ظرفيت بارگيري كشتي‌ها از طريق آنها شد.
رييسي: توافق راهبردي با روسيه رقم خورد
ابراهيم رييسي روز گذشته در مراسم امضايي كه به صورت ويديوكنفرانس و با حضور ولاديمير پوتين رييس‌جمهور روسيه برگزار شد، اين توافق را گامي مهم و راهبردي در جهت همكاري‌هاي ايران و فدراسيون روسيه عنوان كرد و گفت: همكاري‌هاي ايران و روسيه در حوزه‌هاي مختلف توسعه يافته و اين توافق نيز يكي از جلوه‌هاي مهم ارتقاي سطح همكاري‌هاست كه امروز ميان دو كشور رقم خورد.
رييس‌جمهور در توضيح طرح‌هاي دولت براي ارتقاي نقش‌آفريني ايران در اقتصاد منطقه گفت: تقويت مسير پاكستان، ايران و تركيه، مسير ريلي شلمچه-بصره و همچنين راه‌آهن چابهار-زاهدان و اتصال درياي عمان و خليج فارس به اروپا و نيز تكميل كريدور شمال-جنوب از جمله بسته‌هاي تعريف شده براي تقويت جايگاه ترانزيتي ايران است كه با جديت پيگيري خواهد شد.
رييسي با بيان اينكه امضاي اين توافقنامه محدود به همكاري ايران و روسيه نيست و كشورهايي كه در مسير گذرگاه ريلي شمال-جنوب قرار دارند، از آن بهره‌مند خواهند شد، اظهار كرد: كريدور شمال-جنوب نه تنها براي ايران و روسيه، بلكه براي همه كشورهايي كه در مسير آن قرار دارند، فوايد فراواني خواهد داشت.
رييس كابينه سيزدهم در ادامه تصريح كرد: اين مسير از آسياي شرقي و جنوبي گرفته تا قفقاز و شمال اروپا را به هم متصل كرده و جلوه‌اي از همكاري و همگرايي تجاري و اقتصادي بين همه اين كشورها خواهد بود و اين همكاري‌ها بيش از پيش توسعه خواهد يافت.
رييس‌جمهور با اشاره به اينكه مذاكرات اوليه اين توافق مربوط به دو دهه پيش است كه بايد در زمان خود اجرا مي‌شد، اما به دلايلي به تعويق افتاد، اظهار كرد: امروز با اراده‌اي كه بين مسوولان عالي دو كشور جمهوري اسلامي ايران و روسيه وجود دارد، اين رويداد بزرگ ميان دو كشور در حال انجام است و قطعا نقش و تاثير بسزايي در تقويت تجارت، اقتصاد و ترانزيت منطقه خواهد داشت.
رييسي فعال كردن ظرفيت‌هاي جمهوري اسلامي ايران از مسير سياست تقويت همسايگي با هدف تثبيت جايگاه شايسته ايران در نظام بين‌الملل را وظيفه ملي، تاريخي و الهي دولت مردمي عنوان كرد و افزود: روسيه و همه كشورهايي كه در اين مسير قرار دارند به خوبي مي‌دانند كه مسير ايران، ارزان‌ترين، باصرفه‌ترين و نزديك‌ترين مسير براي فعاليت‌هاي تجاري، اقتصادي و ترانزيتي در منطقه است.
رييس‌جمهور با بيان اينكه جايگاه و موقعيت ممتاز ايران در منطقه به نحوي است كه مي‌تواند ظرفيت‌هاي شرق آسيا را به اروپا متصل كند و امروز امضاي توافق نشان مي‌دهد كه مسير شمال-جنوب مورد توجه شايسته قرار گرفته است، تصريح كرد: با جديتي كه همكاران بنده در دولت خواهند داشت احداث اين مسير ريلي سريعا آغاز و همه كشورهاي منطقه از منافع آن بهره‌مند خواهند شد.
رييسي با قدرداني از رهنمودهاي رهبر معظم انقلاب اسلامي در راستاي احياي ظرفيت‌هاي اقتصادي و ترانزيتي منطقه افزود: اين توافق حتما در جهت توسعه بيشتر روابط ميان دو كشور و كشورهاي منطقه موثر خواهد بود و گام بعدي كه در اورآسيا و به زودي رقم خواهد خورد، حذف تعرفه ميان ۶ كشور است كه اقدام مهمي بين ايران، روسيه و كشورهاي عضو اتحاديه اورآسيا محسوب مي‌شود.
رييس‌جمهور در تشريح وضعيت كريدور شمال-جنوب گفت: در اين كريدور ريلي ۳ بخش مورد توجه است، بخش نخست بخش شرقي اين مسير شامل روسيه، قزاقستان، تركمنستان و ايران است كه با تلاش‌هايي كه انجام شده، مورد بهره‌برداري قرار گرفته است. بخش مركزي نيز شامل درياي خزر است كه بايد در جهت تقويت بنادر و ناوگان دريايي در آن اقدامات جدي صورت گيرد و نقصان بخش غربي اين مسير بين رشت و آستارا نيز با اين توافق برطرف مي‌شود و كريدور شمال-جنوب مي‌تواند به صورت همه‌جانبه مورد استفاده قرار گيرد.
رييسي در ادامه در توضيح برخي طرح‌هاي دولت براي ارتقاي نقش‌آفريني ايران در اقتصاد منطقه گفت: تقويت مسير پاكستان، ايران و تركيه، مسير ريلي شلمچه-بصره و همچنين راه‌آهن چابهار-زاهدان و اتصال درياي عمان و خليج فارس به اروپا از جمله مسيرها و بسته‌هاي تعريف شده براي تقويت جايگاه ترانزيتي جمهوري اسلامي است كه با قوت و جديت پيگيري خواهد شد.
رييس‌جمهور ضمن ابراز اميدواري نسبت به احياي سهم و جايگاه ايران در منطقه و روابط اقتصادي دوجانبه و چندجانبه در نظام بين‌الملل با اجراي اين طرح‌ها تاكيد كرد: جمهوري اسلامي ايران و فدراسيون روسيه ظرفيت‌هاي اقتصادي بالايي براي همكاري دارند و اراده دو كشور بر همكاري و تبادل اين ظرفيت‌هاست و اميدواريم با همكاري‌ها و پيگيري‌هايي كه از سوي مسوولان عالي دو كشور وجود دارد، اين توافقنامه هر چه زودتر به اجرا و بهره‌برداري برسد.
پوتين: اين يك هدف كوچك است
رييس‌جمهور روسيه نيز در مراسم امضاي اين توافقنامه از رهبر معظم انقلاب و رييس‌جمهور ايران براي توجه به همكاري‌هاي بين دو كشور قدرداني كرد.
به گزارش ايسنا، ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه در مراسم امضاي سند احداث خط ريلي راهبردي رشت-آستارا گفت: ايجاد مسير مستقل و بدون وقفه در حمل‌ونقل در مسير شمال-جنوب براي ما مهم است.
وي ادامه داد: طرح اتصال بنادر روسيه در حاشيه درياي بالتيك به بنادر ايراني در حاشيه درياي خليج‌فارس، بعد از ۲۰ سال عملي مي‌شود و كالاهاي تجاري از طريق اين مسير ظرف ۱۰ روز منتقل مي‌شود در صورتي كه در حالحاضر بين ۳۰ تا ۴۵ روز زمان مي‌برد.
پوتين گفت: اين طرح آغاز اجراي پروژه عظيمي است، يعني تكميل كريدور حمل‌ونقل بين‌المللي شمال-جنوب. ما مباحث زيادي را داشتيم كه ايجاد اين مسير مستقيم و بدون حمل‌ونقل خيلي مهم است. هدف آن اتصال بنادر روسي حاشيه درياي بالتيك و درياهاي شمالي با بنادر حاشيه درياي خليج فارس و با اقيانوس هند است.
پوتين ادامه داد: من يادآور مي‌شوم كه تصميم اصولي در خصوص كار مشترك روسيه و ايران طي مذاكرات در سطح عالي در تهران در جولاي ۲۰۲۲ اتخاذ شده بود. امروز، اين ايده كه سابقه‌اي بيست ساله دارد، عملي مي‌شود. در اين شهرهاي ايراني، يعني رشت و آستارا يك راه‌آهن با فاصله ۱۶۲ كيلومتر احداث خواهد شد. اين يك هدف كوچك است، اما بالاخره رسيدن به آن به ما فرصتي مي‌دهد كه طي مسير شمال-جنوب حمل‌ونقل بي‌وقفه داشته باشيم.
او تاكيد كرد كه اين مسير ريلي كه خط راه‌آهن رشت-آستارا بخشي از آن خواهد بود، فرصتي براي ايجاد تنوع در مسيرهاي بين‌المللي حمل‌ونقل ايجاد مي‌كند.
پوتين تاكيد كرد كه با اجراي اين طرح، «لجستيك بهتري خواهيم داشت، وضعيت اشتغال بهتر و جذابيت سرمايه‌گذاري استان‌هاي روسيه با ايران بيشتر مي‌شود.»
او با اشاره به اينكه مسيرهاي ديگري نيز براي توسعه منطقه‌اي اين طرح وجود دارد، بيان كرد: «اميدوار هستيم كه در اسرع وقت در فرمت سه‌جانبه يعني با شركت طرف آذربايجاني، متن موافقتنامه همكاري در خصوص توسعه زيرساخت‌هاي راه‌آهن براي ارسال كالاها از طريق شمال به جنوب را نهايي كنيم.»
رييس‌جمهور روسيه با اشاره به تعاملات تهران-مسكو در اين باره گفت: همان‌طور كه ما تعاملات موفقي در چارچوب اين پروژه عظيم داريم، نشان‌دهنده سطح عالي روابط ايران و روسيه است كه ثمربخشي از ويژگي‌هاي آن است. هم در روسيه و هم در ايران ما اهميت خاصي براي اين موضوع قائل هستيم كه ارتباطات دوجانبه تجاري-اقتصادي ادامه بيابد. من مايلم از جنابعالي، آقاي رييسي و جناب آقاي علي خامنه‌اي، مقام معظم رهبري بابت آنكه توجه دايمي به همكاري‌هاي دو كشور داريد، قدرداني كنم. اين موقعيت را مغتنم شمرده و خواهش مي‌كنم خدمت مقام معظم رهبري (بهترين) آرزوهاي من را ابلاغ كنيد.