غول‌های آبی‌پوش جاده مخصوص را همه می‌شناسند. همان‌هایی که چندین و چند سال است به گفته خودشان مدام ضرر می‌دهند، به گفته مردم جنسشان مرغوب نیست و به گفته دولت در اعلام هزینه‌ها بیش‌اظهاری می‌کنند و قیمت را بیشتر از چیزی که باید باشد، اعلام می‌کنند. همان‌هایی که دولت تنها حدود ۱۴ و نیم درصد در ایران‌خودرو و ۱۶ درصد در سایپا سهام دارد اما با همین میزان سهام برایشان مدیرعامل تعیین می‌کند. همان‌هایی که به نوعی سوگلی دولت به حساب می‌آیند و دولت حاضر است برای بدهی‌ آنها، چندین هزار میلیارد تومان هزینه کند.

‌کاهش تولید ادامه دارد

روند کاهش تولید خودرو از خرداد سال گذشته شروع شد و تقریباً آبان ماه به بدترین حالت رسید. آمار ماهانه نشان می‌داد تیراژ سواری‌ها در آبان و نسبت به مهر، ۳۴,۵ درصد کاهش داشته و این موضوع ریشه در تیراژ ضعیف ۴۶ هزار و ۱۲۷ دستگاهی محصولات در دومین ماه پاییز دارد. در بین خودروسازان بزرگ، ایران‌خودرو با تیراژی ۲۳ هزار و ۴۹۹ دستگاهی در آبان، ۳۸ درصد نسبت به مهر افت تولید داشت. شرکت خودروسازی سایپا (شامل سایپا و پارس‌خودرو) هم درمجموع ۲۲ هزار و ۶۲۸ دستگاه تیراژ داشته که باعث شده تولید این شرکت خودروسازی ۳۰ درصد نسبت به مهر پایین بیاید. البته با دوپینگی که دولت دی‌ماه انجام داد، سرعت کاهش تولید کم شد، اما همچنان خودروهای کمتری نسبت به قبل به خط تولید رسیدند. اواسط اسفندماه، سه شرکت خودروساز داخلی آمار تولید مربوط به بهمن‌ماه سال ۹۷ را روی شبکه کدال (سایت مرتبط با بورس اوراق بهادار تهران) قرار دادند. آماری که نشان داد تولید بهمن خودروسازان در سال ۹۷، در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته (بهمن ۹۶) کاهش ۵۸ درصدی در تولید انواع خودروهای سواری داشته است. طبق گزارش‌های منتشرشده، شرکت‌های خودروساز علاوه بر اینکه در بهمن‌ماه ۹۷ نسبت به مدت مشابه سال ۹۶، رشد منفی ۵۸ درصدی را در بخش تولید به نام خود ثبت کردند، در بخش عرضه هم کارنامه ضعیفی از خود به‌جا گذاشتند. این شرکت‌ها در یازدهمین ماه سال ۹۷ به نسبت مدت مشابه سال گذشته رشد منفی ۶۳.۵ درصدی را در بخش عرضه به‌جا گذاشتند. پرونده بد سال ۹۷ با همین کاهش تولید سپری شد و به نظر می‌رسید شاید سال ۹۸ را بتوان به‌نوعی بهتر گذراند. سال ۹۸ که شروع شد، مسئولان وزارت صمت صحبت از برنامه‌ریزی برای تولید یک‌میلیون و ۲۰۰ هزار دستگاه کردند.

رقمی که به نظر خیلی بلندپروازانه می‌آمد، اما مسئولان روی این میزان تولید تأکید داشتند. اوایل خردادماه، فرشاد مقیمی، معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت اعلام کرده بود: «به‌طور متوسط در هر دو خودروساز بزرگ کشور روزانه بالای ۱۸۰۰ دستگاه خودرو تولید می‌شود و برخی روزها به بالای دو هزار دستگاه می‌رسد و البته در روزهایی هم کمتر از این میزان تولید می‌شود. واقعیت این است که با تولید حدود ۱۲۰۰، ۱۳۰۰ دستگاه در روز تمام تعهدات معوق خودروسازان پاس خواهد شد.» خودروسازان قرار است تا پایان مهرماه امسال تمام تعهدات معوقی که به‌عنوان پیش‌فروش فروخته بودند را جبران کنند. اما حالا با آمار و ارقامی که از فصل بهار منتشرشده است، به نظر نمی‌رسد، سال ۹۸ هم‌سال چشمگیری برای صنعت خودروسازی باشد. براساس اطلاعات شرکت‌های خودروساز در سایت کدال سازمان بورس، دو شرکت ایران‌خودرو و سایپا طی بهار ۹۸ درمجموع ۱۸۴ هزار و ۹۰۲ دستگاه خودرو تولید کرده‌اند. این در حالی است که در سه ماه ابتدایی سال گذشته میزان تولید خودرو در این شرکت‌ها به ۲۸۸ هزار و ۸۳۷ دستگاه رسیده بود؛ بنابراین با مقایسه این آمارها، تولید خودرو در بهار سال جاری به نسبت بهار ۹۷، با افت ۳۶ درصدی همراه بوده است. البته این آمارها تنها نسبت به مدت مشابه سال گذشته نیست که با کاهش همراه بوده است، آمار تولید خرداد ۹۸ نسبت به اردیبهشت‌ماه هم کاهش ۸,۳ درصدی را نشان می‌دهد. البته این کاهش تولید در خردادماه نسبت به اردیبهشت شامل همه نمی‌شود. ایران‌خودرو، بزرگ‌ترین خودروساز کشور توانسته در این مدت، رشد ۰.۵ درصدی را به نام خود ثبت کند. ایران‌خودرو در اردیبهشت‌ماه امسال، ۲۶ هزار و ۵۴۶ دستگاه تولید داشته این در شرایطی است که این خودروساز با توجه به رشد ۰.۵ درصدی در خردادماه سال جاری درمجموع ۲۶ هزار و ۶۸۴ دستگاه از انواع محصولات را در خطوط تولید خود تکمیل کرده است.

سایپا در اردیبهشت‌ماه سال جاری ۳۹ هزار و ۳۵۲ دستگاه خودرو تولید کرده است. این خودروساز با افت ۱۳,۵ درصدی، در خردادماه امسال، ۳۴ هزار و یک خودرو تولید داشته است. پارس‌خودرو نیز در خردادماه سال جاری به نسبت اردیبهشت‌ماه افت تولید ۱۱.۲ درصدی را ثبت کرده است. آمار فصلی تولید خودرو اما اعداد بدتری را نشان می‌دهد. ایران‌خودرو به‌عنوان بزرگ‌ترین خودروساز کشور در سه ماه ابتدایی سال ۹۸ به نسبت مدت مشابه در سال ۹۷، کاهش تیراژ ۴۷.۵ درصدی را ثبت کرده است. این خودروساز در شرایطی طی سه ماه ابتدایی سال گذشته توانسته بود ۱۳۰ هزار و ۶۱۲ دستگاه از انواع محصولات خود را تولید کند که این تعداد در بهار ۹۸ به ۶۸ هزار و ۵۶۹ دستگاه رسیده است. شرکت سایپا، دیگر غول خودروسازی جاده مخصوص هم در بهار امسال تعداد ۹۱ هزار و ۷۹۸ دستگاه خودرو تولید کرده است. این خودروساز در بهار سال گذشته، ۱۰۸ هزار و ۹۰۱ دستگاه خودرو از خطوط تولیدی خود خارج کرده بود. مقایسه میزان تولید خودروی سایپا در بهار امسال نسبت به بهار پارسال حاکی از کاهش ۱۵.۷ درصدی تولید است. علاوه بر این، شرکت پارس‌خودرو، به‌عنوان زیرمجموعه شرکت سایپا در بازه زمانی امسال، ۲۴ هزار و ۵۳۵ دستگاه خودرو تولید کرده. این در شرایطی است که این خودروساز در بهار سال گذشته ۴۹ هزار و ۳۲۴ دستگاه خودرو تولید و به بازار عرضه کرده است؛ بنابراین مقایسه وضعیت آمار تولید شرکت پارس‌خودرو در بهار ۹۸ با سه ماه ابتدایی سال ۹۷ گویای افت تولید ۵۰.۲ درصدی این خودروساز است.

‌ضرر و زیان‌های سر به فلک کشیده

درباره میزان زیان انباشته خودروسازان، اعداد و ارقام مختلفی گفته می‌شود. بهمن‌ماه سال گذشته، سعید باستانی سخنگوی کمیسیون صنایع مجلس گفت: خودروسازان ۱۸ هزار میلیارد تومان زیان انباشته دارند. به گفته او، خودروسازان سالیانه ۵ هزار و ۲۰۰ میلیارد تومان هزینه تأمین مالی دارند که عدد بالایی است و یکی از خودروسازان ۸ هزار و یکی دیگر ۱۰ هزار میلیارد تومان زیان انباشته دارند. اما آمار رسمی‌تر، رقم‌های کمتری را نشان می‌دهد. بررسی صورت‌های مالی میان‌دوره‌ای نه‌ماهه منتهی به پایان آذرماه نشان می‌دهد زیان انباشته ایران‌خودرو و سایپا بیش از ۱۰ هزار و ۷۰۰ میلیارد تومان است. از طرفی مطالبات قطعه‌سازان از کل خودروسازان حدود ۲۰ هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود. مرکز پژوهش‌های مجلس درباره صورت‌های مالی دو غول خودروسازی جاده مخصوص نوشت: طی چهار سال منتهی به سال ۱۳۹۶ در شرکت ایران‌خودرو، همواره مبالغ فروش بیش از بهای تمام‌شده محصولات بوده است اما، مبالغ فروش در شش‌ماهه نخست سال ۱۳۹۷، یک هزار میلیارد تومان کمتر از بهای تمام‌شده بوده است. این روند در نه‌ماهه نخست سال ۱۳۹۷ ادامه یافته به‌گونه‌ای که مبالغ فروش، بیش از دو هزار و ۱۰۰ میلیارد تومان کمتر از بهای تمام‌شده بوده است. همچنین شرکت سایپا هم در سال ۱۳۹۲، بیش از سه هزار و ۴۰۰ میلیارد تومان بهای تمام‌شده تولید داشته، حال‌آنکه مبلغ فروش آنها نزدیک به سه هزار و ۷۰۰ میلیارد تومان بوده است.

در سال‌های ۱۳۹۴، ۱۳۹۵ و ۱۳۹۶ به ترتیب حدود یک هزار میلیارد تومان، یک هزار و ۹۰۰ میلیارد تومان و یک هزار و ۴۰۰ میلیارد تومان سود از محل تفاوت قیمت فروش و بهای تمام‌شده عاید شرکت سایپا شده است. این شرکت طی نه ماه ابتدایی سال ۱۳۹۷، بیش از پنج هزار میلیارد تومان صرف تولید محصول کرده و در عوض، پنج هزار و ۳۰۰ میلیارد تومان از ناحیه فروش آنها درآمد به دست آورده است که موجب شده سودی حدود ۳۰۰ میلیارد تومانی در نیمسال نخست سال ۹۷ از این محل به دست آورند. این موضوع به‌وضوح نشان می‌دهد که زیان شرکت سایپا در شش‌ماهه اول ناشی از محل تولید نبوده است. اما در سه‌ماهه منتهی به ۳۰ آذر ۹۷، زیان شرکت از محل تولید خود را نشان داده به‌گونه‌ای که حدود ۹ هزار میلیارد تومان مبلغ بهای تمام‌شده بوده است و مبلغ فروش حدود ۶ هزار و ۷۰۰ میلیارد تومان بوده که زیان بیش از دو هزار و ۲۰۰ میلیارد تومانی را از این محل نشان می‌دهد.

بررسی سود و زیان در دو شرکت ایران‌خودرو و سایپا به ازای هر خودروی تولیدی بر اساس مبلغ فروش و بهای تمام‌شده در نه‌ماهه نخست در مقایسه با شش‌ماهه نخست سال ۱۳۹۷ نشان می‌دهد؛ در شش‌ماهه ابتدایی سال ۹۷، شرکت سایپا به‌جز در خانواده پراید که به ازای هر خودرو بیش از ۵۰۰ هزار تومان زیان‌ده بوده است، در بقیه تولیدات مبلغ فروش بیش از بهای تمام‌شده بوده است. حتی در خودروی سراتو این اختلاف به بیش از ۲۳ میلیون تومان رسیده است. اما در بررسی صورت‌های مالی نه‌ماهه ابتدایی سال گذشته این روند به‌کلی تغییر کرده و در تمامی تولیدات به‌جز برلیانس مبلغ بهای تمام‌شده بیش از مبلغ فروش است. مبلغ فروش در شرکت ایران‌خودرو در شش‌ماهه ابتدایی سال ۹۷، تنها در سه خودروی هایما، سوزوکی و دانگ فنگ، بیش از بهای تمام‌شده بوده و در بقیه تولیدات مبالغ بهای تمام‌شده بیش از فروش بوده است. در گروه سمند و دنا به ازای هر خودرو به ترتیب بیش از ۱۰ و ۸ میلیون تومان مبلغ فروش کمتر از بهای تمام‌شده بوده است.

در گروه پژو این زیان برای هر خودرو نزدیک به سه میلیون و ۷۰۰ هزار تومان می‌رسد.در نه‌ماهه ابتدایی سال ۹۷ میزان اختلاف بهای تمام‌شده و مبلغ فروش بیشتر شده به‌گونه‌ای که تفاوت بهای تمام‌شده با مبلغ فروش در گروه پژو و سمند به ترتیب به ۷ میلیون و ۳۰۰ هزار تومان و ۱۴ میلیون و ۷۰۰ هزار تومان به ازای هر خودرو رسیده است.با اینکه گفته می‌شود دولت به فکر نجات صنعت خودروسازی، همان صنعت سوگلی‌اش است، هرروز ضرر و زیان خودروسازان بیشتر و تعداد خودروهایی که به خط تولید می‌رسند، کمتر می‌شود.