کشور ما از چه زمانی به برنامه کشت فراسرزمینی پیوست؟
کشت فراسرزمینی از قدیم الایام در دنیا مرسوم بوده است. در سال 2008 این نوع کشت بهخاطر افزایش قیمت محصولات کشاورزی بیشتر شد و بویژه کشورهایی که نیاز به واردات داشتند برای تأمین نیاز خود اراضی را به کنترل خود درآوردند. بر اساس آمار، تا امسال در دنیا 43 میلیون هکتار اراضی تحت کشت فراسرزمینی به مرحله قرارداد رسیده است. در ایران کشت فراسرزمینی نخستین بار در دولت یازدهم در دستور کار قرار گرفت، رسمیت یافت و تحت حمایتهای دولتی قرار گرفت.آیین نامه کشت فراسرزمینی در همان سال به تصویب رسید. در سالهای قبل از دولت یازدهم کشت فراسرزمینی اصلاً جایگاهی در دولت نداشته و بحثی درباره آن نشده بود.
چه محصولاتی در کشت فراسرزمینی تولید میشود؟
بخش عمدهای از کشت فراسرزمینی در دنیا به محصولات غیر زراعی اختصاص دارد، محصولات جنگلی، مرتع و سوختهای گیاهی در صدر کشتهای فراسرزمینی قرار دارد و 10درصد محصولات شامل تولیدات گیاهی است.
با توجه به خودکفایی در تولید بسیاری محصولات، کشت فراسرزمینی چرا در دستور کار قرار گرفت؟
کشور ما در کشاورزی توانمند است. درجه خودکفایی در محصولات کشاورزی یکی از بالاترین متوسطها را در دنیا دارد. سال گذشته تولید ما 122 میلیون تن بود که میزان واردات 10 درصد عدد تولید است. در هر صورت وارداتی داریم و نگرش کشت فراسرزمینی میگوید وقتی واردات دارید بهتر است تولید واردات را هم در دست بگیرید تا منابع تولید در اختیار شما باشد. کشت فراسرزمینی هم از لحاظ اقتصادی منفعت دارد هم با این روش، مدیریت تأمین بهتر انجام میشود.
بیشترین تولیدات ما در این نوع کشت کدام محصولات است؟
بیشترین محصولاتی که ما در کشت فراسرزمینی تولید میکنیم شامل ذرت، جو و دانههای روغنی است.
اراضی چه کشورهایی بیشترین کشت فراسرزمینی را دارد؟
بیش از 60 درصد اراضی در کشورهای آفریقایی هستند بعد از آن امریکای لاتین و آسیا و اقیانوسیه قرار دارد.
دولت این نوع کشت را بر عهده دارد یا بخش خصوصی هم در این بخش فعال است؟
کشت فراسرزمینی یک فعالیت بخش خصوصی است که دولت از آن حمایت میکند. بخش خصوصی فعالیت خوبی در کشورهای دیگر داشته است. در این مسأله از قافله دنیا عقب نیستیم.
بخش خصوصی به چه صورت میتواند در کشت فراسرزمینی فعالیت کند؟
یکی از اولین نکاتی که بخش خصوصی باید توجه کند انتخاب کشور هدف است. خیلی از مسائل و مشکلات تجارب بخش خصوصی در سالهای قبل بهخاطر انتخاب نادرست کشور هدف بود. انتخاب درست کشور هدف احتمال موفقیت را بالا میبرد. همه کارها را پیش میبرید اما انتخاب نامناسب کشور هدف همه تلاشها را ناکام میگذارد. مورد بعدی داشتن طرح و پلان کار است؛ در کشت فراسرزمینی نباید فقط مسائل زراعی را مدنظر قرار داد. مسائلی مانند بازرگانی، مقررات صادرات و واردات دو کشور، خروج محصول، مسائل حقوقی، قانونی، نحوه تملک زمین، روابط قراردادی، بویژه بحث لجستیک و... در کشت فراسرزمینی اهمیت دارد.
جذابیتهای کشت فراسرزمینی برای بخش خصوصی چیست؟
فعالیت کشت فراسرزمینی یک فعالیت سودآور است. اگر این فعالیت درست صورت گیرد حتماً برگشت سرمایه خوبی در انتظار سرمایهگذاران خواهد بود.
دولت چگونه حمایت میکند؟
وزارت جهاد کشاورزی مشاورههای لازم را در اختیار متقاضیان قرار میدهد، مشاورههای فنی، اقتصادی و سرزمینی شامل آن میشود. پشتیبانی، به این معنی که از موقع شروع به کار تا زمان استقرار وزارت جهاد کشاورزی و تمامی دستگاههای دولتی موظفند از این فعالیت حمایت و پشتیبانی کنند. این حمایت ابعاد مختلفی دارد مثلاً معرفی به کشور هدف، تسهیل صدور روادید، حمایتهای وزارت خارجه در کشور هدف، حمایت این وزارتخانه در خروج نهادههای تولیدی و ماشینآلات، مجوزهایی که فعالان باید برای محصول تولیدی دریافت کنندو... جزو این حمایتها است. بهطور کلی پشتیبانی و راهنمایی و حتی مذاکره برای اخذ اراضی از حمایتهای دولتی است. حتی در مذاکرات کمک میکنیم. نوع پشتیبانی کشور به کشور یا مورد به مورد فرق میکند شاید در کشوری اصلاً به پشتیبانی نیاز نباشد.
تسهیلاتی هم برای این فعالیت پرداخت میشود؟
این فعالیت چون مربوط به بخش خصوصی است، از بدو تصویب قانون، سرمایهگذاری توسط بخش خصوصی انجام میشود و بدون هیچ وام و تسهیلات دولتی، سودآوری هم دارد. تا قبل از نوسان ارزی، تأمین ارز بدون مشکل انجام میگرفت و نیازی به ورود بخش دولتی نداشتند اما بهخاطر نوسان و تحولات ارزی، تلاش میکنیم راهکارهایی را با بانک مرکزی به نتیجه برسانیم تا متقاضی با هزینه خودش در انتقال ارز مشکل نداشته باشد این یکی از خواستههای متقاضیان است که در مورد آن در حال توافق با بانک مرکزی هستیم. اما در این برنامه تسهیلات ارزان یا وام دیده نشده است. دستورالعمل حل مشکلات تأمین و انتقال ارز در حال تهیه است. ما ارز دولتی در اختیار نمیگذاریم.
اخیراً شیوه نامه نحوه همکاریهای نمایندگیهای ایران در خارج از کشور با متقاضیان کشت فراسرزمینی بین وزارت خارجه و جهاد کشاورزی تدوین و ابلاغ شده است. در این شیوه نامه، اقدامات نمایندگیها و وزارت جهاد برای حمایت از کشت فراسرزمینی را تدوین کردهایم و دستگاه سیاست خارجی هم از اهمیت کشت فراسرزمینی حمایت میکند.
در حال حاضر چه میزان زمین برای کشت در اختیار ایران است؟
مجموعه قراردادهای ایرانیها بیش از 420هزار هکتار است، بخش مهمی از قراردادها عملیاتی شده است ودر حال کشت است و بخشی از تولیدات هم مانند جو، ذرت و گوشت وارد شده است.
امسال چه مقدار از واردات از طریق کشت فراسرزمینی تأمین میشود؟
اینکه بگوییم امسال چه مقدار از واردات ما مربوط به کشت فراسرزمینی است نمیتوانیم عدد دقیقی بگوییم، چون برنامه کشت برنامهای طولانی مدت است.سال گذشته 120هزار تن واردات کشت فراسرزمینی داشتیم.
فعالیت کشور ما در کشت فراسرزمینی در کدام کشورها انجام میشود؟
در دنیا مسئولان دولتی در مورد کشور ثالث صحبت نمیکنند.
برخی از فعالان بخش خصوصی از نحوه حمایتها گله دارند و از احتمال وجود رانتهایی در کشت فراسرزمینی صحبت میکنند؟
هر شرکت یا متقاضی را حمایت کردهایم مگر اینکه خواستهای نامتعارف یا فرای قانون داشته باشند. بعید میدانم شرکتی در این فعالیت باشد و از حمایت ما بهرهمند نباشد. ما به هیچ وجه ارز دولتی برای کشت فراسرزمینی تخصیص نمیدهیم اما معنی آن این نیست که حمایت نکردهایم.
محدودیتی در مورد مساحت زمینهای زیر کشت دارید؟
در کشت فراسرزمینی به جای اینکه در مورد مساحت صحبت کنیم باید در مورد ارزش تولیدات صحبت کنیم. بر اساس نوع محصول مساحت فرق میکند، اما در کل پروژههای کشت فراسرزمینی از نظر مساحت بزرگ مقیاس است. ما هیچ محدودیتی نداریم و بر اساس شرایط شخص متقاضی راهنماییها را انجام میدهیم.
برخی فعالان هم به ما اطلاع دادند که محصول را وارد کشور نمیکنند و به کشورهایی مانند عراق میفروشند؟
ما آمادگی داریم با هر شرکتی که محصول تولید میکند برای واردات آن به کشور همکاری کنیم. ما در چارچوب قیمتهای رقابتی از تسهیل ورود محصولات به کشور حمایت میکنیم اما اگر کسی تولید کرد و از طریق ترانزیت از ایران به کشورهای دیگر ترانزیت کرد قطعاً نتوانسته محصول را با شرایط کشور تولید کند. همه شرکتها تمایل دارند محصول را به ایران وارد کنند چون از حمایت ما برخوردار میشوند و واسطهها حذف میشود. این را به این دلیل میگویم چون کشورهای هدف ما کشورهایی بودند که ما حجم خوبی از واردات از این کشورها داریم. گلهمندی عمدتاً به مسأله ارز بر میگردد. اعلام میکنم حمایت خاص ارزی و مالی از هیچ شرکتی نداریم چون بودجه ای برای آن وجود ندارد. حمایت از شرکتهای خاص وقتی ایجاد میشود که شما رانتی ایجاد کرده باشید. تأکید میکنم اگر رانت بگذاریم این کار تا ابد به انحراف کشیده میشود حمایتی که مستلزم رانت باشد، نداریم.
کشورهای مستعدی برای کشت هستند اما برای بخش خصوصی ما شناخته شده نیست و ریسک ورود بالا است. در اینجا شرکتهایی که به دولت وابستگی دارند، دولت برای آنان هزینه میکند تا آن کشور را امکان سنجی کنند، این موضوع تفاوت میکند با اینکه من رانت ایجاد کردهام. دولت زمین را آماده میکند و در اختیار بخش خصوصی قرار میدهد. اراضی را در برخی کشورها داریم که به متقاضیان اعلام نیاز میکنیم مخصوصاً در کشورهای آفریقایی که به هزینه سرمایهای کمتری نیاز دارد، بعد از چند سال مذاکره مسائل را حل کردهایم و چندین هزار هکتار زمین آماده برای کشت فراسرزمینی وجود دارد که به متقاضیان واگذار میکنیم. بخش خصوصی بخواهد تنهایی به این اطلاعات برسد چند سال طول میکشد اما ما در نیم ساعت به او مشاوره میدهیم. خیلیها را از ورود به کشوری منع کردهایم اما به توصیهها عمل نکردند و به مشکل برخوردند. ما هیچ منعی در انتخاب کشورها نداریم مگر اینکه کشوری شاخصهای ما را نداشته باشد. برخی کشورها از خروج برخی محصولات ممانعت میکنند برای همین ما از قبل امکان سنجی میکنیم، کشور هدف باید کشوری باشد که از قدیم صادرات و واردات به آن کشور داشتیم.
کشت فراسرزمینی اشتغالزایی هم دارد؟ سرمایه گذاران میتوانند ازنیروی کار ایرانی بهره ببرند؟
قوانین کشورها برای این کار مشخص است. مثلاً در کشوری قانون این گونه است که اگر بواسطه کشت در آن کشور7 شغل ایجاد شود در آن پروژه یک یا دونفر ایرانی میتواند مشغول شود، در کل ضریب اشتغال در کشت فراسرزمینی انبوه نیست. اما اشتغال مدیریتی و کیفی داریم.
شما کشت فراسرزمینی را فعالیتی سودآور خواندید دلیل آن چیست؟
یکی از دلایلی که کشت فراسرزمینی را برای ایرانیان سودآور میکند این است که در کشورهای هدف سطح دانش کشاورزی پایین است بههمین دلیل زمین را به خارجیها واگذار میکنند. ایرانیان که در کشاورزی قوی هستند و با شرایط سخت کم آبی توانستهاند عملکرد بالایی داشته باشند در کشورهای هدف که زمین مرغوب و آب فراوان دارد عملکرد بسیار خوبی دارند.
محصولات تراریخته هم در کشت فراسرزمینی کشت میشود؟
تأکید وزیر جهاد کشاورزی بر این است که در کشت فراسرزمینی کشورهایی که از لحاظ تردد برای نیروی کار و تولید محصول سهولت دارد، استقرار پیدا کنیم، مشترکات فرهنگی، ثبات روابط سیاسی... در انتخاب کشورهای هدف مهم است بنابراین کشورهای هدف مشخص هستند. بخش مهمی از ایرانیان در کشورهای منطقه مستقر شدهاند و کشت تراریخته در این کشورها رواج ندارد. دولت در مورد محصولات تراریخته سیاستهایی دارد که مورد اصلی بحث ما نیست.
چه میزان تولید در برنامه کشت فراسرزمینی در سالهای آینده مورد نظر است؟
اگر بتوانیم مشکل ارز را حل کنیم دستاورد خوبی خواهیم داشت، روند خوبی در استقرار شرکتهای ایرانی در منطقه شکل گرفته بود که بهدلیل مشکلات ارزی کند شد. با حل مشکلات امیدواریم روند خوبی که شکل گرفته بود ادامه پیدا کند. برنامه واردات به تفکیک محصول مشخص است، اینکه چه مقدار از آن را کشت فراسرزمینی باید تأمین کند با در نظر گرفتن سناریوهای سرمایهگذاری مشخص، برنامهریزی شده است. مثلاً گندم در کشت فراسرزمینی ممنوع است و حمایتی در ورود به کشور ندارد. اما ذرت حمایت میشود. این را هم میدانیم تا سال 1404 روند کاهشی یا افزایشی چه محصولی چقدر است و ابهامی نداریم. اگر تا 2 میلیون هکتار زمین در کشت فراسرزمینی در اختیار داشته باشیم درصد بزرگی از واردات را پوشش میدهد.
قیمتها در خرید محصولات فراسرزمینی چگونه تعیین میشود؟
قیمتها، قیمت رقابتی است، ما انتظار نداریم تولیدکننده به قیمت پایینتر از قیمت جهانی محصول را به ما بفروشد. این نوع کشت حاشیه سود فراوانی برای ایرانیان دارد چون در انتقال آن به کشور واسطهها حذف میشوند و در واقع تا 40 درصد قیمت محصول در دست تولیدکنندگان میماند.
چند شرکت در حال حاضر در این فعالیت حضور دارند؟
بیش از 30 شرکت ایرانی در کشورهای دیگر مستقر شدهاند و این موضوع را هم بگویم که 70 درصد اراضی کشت فراسرزمینی در اختیار 10 کشور است.