«اداره معاضدت قضایی کانون وکلای دادگستری»، به نظر ناشناخته است. اینجا چه می‌کنید؟
اداره معاضدت قضایی کانون وکلای دادگستری به موجب قانونی که سال ۱۳۱۵ در کشور به تصویب رسید، به وجود آمد که بر اساس آن اختیارات کانون وکلا مصوب شد. پس از تصویب این قانون اداره‌ای شکل گرفت با عنوان اداره معاضدت قضایی که موظف است به طور سالیانه به هر وکیل سه پرونده قضایی مجانی ارجاع دهد و هیچ وکیلی هم نمی‌گوید که من انجام نمی‌دهم و اگر هم معذوریت داشته باشند، در فرصت دیگری به آن‌ها کار ارجاع می‌دهیم. در ماده۲۳ این قانون به‌صراحت آمده که باید ۳ پرونده رایگان را انجام دهند. البته در کشورهای دیگر هم کانون وکلایشان این تعهدنامه را دارند. در ایران هم آیین‌نامه‌ای در سال ۱۳۱۷ تنظیم شد و بعد از انقلاب هم تغییراتی در آن به وجود آمد که در آن آیین‌نامه هم تاکید به قانونی که به آن اشاره کردم، شده است. بنابراین با توجه به این قانون کانون وکلا کارهایی در راستای حقوق بشر انجام می‌دهد. با اینکه پروپاگاندای منفی علیه وکلا سال‌ها است که وجود دارد و می‌گویند که وکیل‌ها فقط پول می‌گیرند و کار می‌کنند، این قانون در‌واقع نشان می‌دهد که این حرف‌ها صحیح نیست. روزانه نزدیک به هزار وکیل به شکل رایگان برای مردم کار می‌کنند و در مجتمع‌های قضایی دفاتری ایجاد کردیم به‌عنوان دفتر معاضدت قضایی کانون وکلا و تمام این دفاتر به مردم نیازمند به وکیل توضیحات لازم را ارائه می‌دهند و به آن‌ها مشورت‌هایی می‌دهند. البته درباره مشاوره ما افرادی را هم داریم که دارای ملائت یعنی مال و اموال هم هستند با این حال به آن‌ها نیز مشورت می‌دهیم.
اطلاع‌رسانی به متهمان در این اداره برای انجام خدمات ضروری اولیه چگونه انجام میشود؟
این موضوع شامل دو بحث میشود؛ اداره معاضدت در واقع به مردمی که نیازمند وکیل مجانی هستند و از لحاظ مالی ناتوان هستند، خدمات ارائه می‌دهد و اگر مدارکی ارائه دهند که ثابت کند فاقد درآمد مالی هستند، حتما وکیل هم در اختیار آن ها گذاشته خواهد شد و وکیل برای انجام کارهای حقوقی به آن‌ها تعلق می‌گیرد و در ازای آن قانونگذار تصویب کرده که ۲۰۰ هزار تومان به وکیل داده شود و ۱۴ سال است که این مبلغ به وکلا داده نشده حالا امسال گفته‌اند واریز خواهد شد. هر وکیل در روز ۳۰ مراجعه‌کننده دارد و این رقم در تعداد ۱۰۰۰ وکیلی که روزانه فعالیت می‌کنند و به مراجعه‌کنندگان مشاوره می‌دهند، عدد قابل توجهی به دست خواهد آمد. اما درباره مساله وکیل کیفری کمیسیون ویژه‌ای در کانون وکلا داریم به نام کمیسیون تسخیری. دادگاه و دادسرا باید از ما بخواهد که در فلان پرونده کیفری نیاز به وکیل تسخیری وجود دارد و بلافاصله وکیل تسخیری توسط کمیسیون تسخیری، در اختیار متهم قرار می‌گیرد. دادگاه‌ها هر کدام که در امر کیفری به وکیل تسخیری نیاز داشته باشند، باید به ما اطلاع دهند و در کمیسیون تسخیری کانون وکلا اقدامات لازم انجام می شود.
چگونه متهم می‌تواند ثابت کند که در گرفتن وکیل ناتوان است و نیازمند وکیل تسخیری است؟
استفاده از وکیل تسخیری اخیرا فعال‌تر شده است و فعالیت‌های اداره معاضدت را توسعه داده و سیستمی را از ۱۰ ماه گذشته راه‌اندازی کردیم که به صورت تلفنی هم پاسخگوی مردم هستیم و حتی از خارج از کشور هم افرادی برای مشاوره با ما تماس می‌گیرند و در همین اداره روزانه ۷۰ وکیل فعالیت می‌کنند تا مسائل مردم را پاسخگو باشند. اما در جواب شما باید بگویم که شخصی که برای وکیل تسخیری مراجعه می‌کند نباید دارای مال و اموال باشد و به اینجا که مراجعه کرد، فرمی را پر می‌کند که چند نفر آن را امضا می‌کنند تا ثابت شود که او نیازمند است و توانایی گرفتن وکیل ندارد و بعد صحت گفتار او بررسی میشود و دیگر آنکه تحقیقاتی انجام میشود تا مشخص شود که مشکل مراجعه‌کننده قابلیت حل شدن را دارد یا نه. اگر از همان ابتدا معلوم شود که مساله فرد برطرف نخواهد شد، وکیل در اختیار او گذاشته نمی‌شود.
پس در‌واقع اداره معاضدت قضایی باعث شده که حجم مراجعین به دادگاه‌ها کمتر شود.
دقیقا همین‌طور است و دفاتر ما به کمک بزرگی برای دستگاه قضایی تبدیل شده است و بحثی که سابق بر این بود که ۱۵ میلیون پرونده در دستگاه قضایی وجود دارد، با آمدن جناب‌آقای رئیسی گشایشی هم در به نتیجه رساندن پرونده‌ها خواهد بود که بیشتر به مردم در زمینه حقوقی کمک شود و وکلای ما باعث شده‌اند که میزان رفت و آمد در راهروهای دادگاه‌ها کم شود. به صورت روزانه ۴ وکیل را هم به زندان اوین برای مشاوره می‌فرستیم که دو تا به خانواده‌های زندانیان و دو وکیل هم به خود زندانیان خدمات مشاوره‌ای ارائه می‌دهند. ضمن اینکه در زندان فشافویه هم در حال انجام مقدمات برای فرستادن وکیل هستیم. با نهادهایی مثل سازمان بهزیستی، بنیاد شهید و کمیته امداد هم تعاملاتی را انجام داده‌ایم. بخش دیگری که اخیرا با آن‌ها وارد مذاکره شده‌ایم، وزارت آموزش و پرورش است و تفاهمنامه‌ای قرار است با این وزارتخانه امضا شود و معتقدم که توسعه عدالت قضایی یعنی همین همکاری وکلا با دستگاه قضا.
بحث‌هایی درباره حق‌الوکاله‌های میلیاردی عنوان میشود، صحت آن را تایید می‌کنید ؟
قراری که بین وکیل و موکل است و قانونگذار گفته است، تعرفه مشخصی است؛ ۱۰ درصد از محکوم به، به عنوان حق‌الوکاله دریافت میشود. اما آنچه منظور شما است به ماده ۱۰ قانون مدنی که توافق بین وکیل و موکل است، مربوط میشود؛ بنابراین خلاف قانون انجام نشده است هر چند که ممکن است وکلایی باشند که بر‌خلاف قانون فعالیت کنند اما سالم‌ترین و پاک‌ترین‌ها وکلا هستند. با این حال ممکن است در بین وکلا و قضات هم خطایی انجام شود در این صورت نمی‌توان که همه را خطاکار دانست و نباید به همه تعمیم داد و هر چه هست توافقی است که بین دو طرف انجام میشود زیرا در قانون به تعرفه ۱۰ درصد اشاره شده است؛ با این حال گفتیم که این عدد هم اصلاح شود. در‌نتیجه موضوعی که در رابطه‌ای که بین وکیل و موکل است، ما نمی‌توانیم دخالت کنیم. اما اگر وکیلی تخلف کند به دادسرای انتظامی کانون وکلا معرفی میشود. پرونده‌هایی که موکلین از وکیل خود ناراضی هستند، ابتدا در دادسرای ما بررسی میشود و سپس به دادگاه فرستاده میشود. اگر ادعای موکل درست باشد حتما وکیل توبیخ خواهد شد و حتی تا ابطال پروانه هم پیش خواهد رفت و در‌واقع کنترل وکلا توسط کانون و ادارات وابسته به آن بسیار دقیق است. شما تصور کنید که حدود ۶۰ هزار وکیل در کشور وجود دارد. ۲۲ هزار وکیل در تهران فعالیت می‌کنند و ۲۹ هزار پروانه داده شده و این تعداد از وکلا که فعال هستند کارشان بررسی میشود. در‌واقع نسبت به سایر ادارات، وکلا پاک‌دست‌ترین هستند و متاسفم که این را می‌گویم که بیشتر وکلای ما کار ندارند و حتی اجاره دفاتر خود را نمی‌توانند پرداخت کنند. اینگونه مسائل مالی که گفتید را درباره پزشکان هم می‌گویند که باعث بی‌اعتمادی مردم میشود.
در هر صورت اتفاقی افتاده که مردم نگاهشان به وکلا منفی است.
نه. مردم این نگاه را ندارند و رسانه‌ها هستند که باعث به وجود آمدن این بی‌اعتمادی شده‌اند.
موردی می‌شناسم که وکیل پولی که از موکل گرفته نسبت به دیه‌ای که موکل در دادگاه گرفته، بیشتر بوده است.
خب این به رای دادگاه مربوط میشود.
وکیل به موکل می‌گوید در دادگاه برای شما ۷۰ میلیون تومان دیه می‌گیرم و شما ۱۰ درصد آن را به من بدهید و در طول زمان تا رای دادگاه حق‌الوکاله خود را گرفته است اما وقتی موکل به دادگاه مراجعه می‌کند، متوجه میشود دیه‌ای که برایش در نظر گرفته‌اند، ۳میلیون تومان است.
هیچ وکیلی حق ندارد تعهد به نتیجه کند. همین موردی که شما گفتید، موکل می‌تواند در دادگاه‌علیه وکیل شکایت کند اما مردم این موارد را پیگیری نمی‌کنند. با این حال ما انکار نمی‌کنیم که ممکن است تخلفاتی صورت گیرد اما مردم باید موضوع را پیگیری کنند. کانون وکلا اجازه جولان دادن در تخلف را به کسی نمی‌دهد و گفته‌ایم که کسی به شرط نتیجه حق انجام وکالت ندارد زیرا رای را قاضی صادر می‌کند.
به هرحال چنین مواردی دیده میشود و مردم بیشتر برای هم نقل می‌کنند .
در اداره معاضدت به دنبال کمک و مساعدت به مردم هستیم و این اداره پیشانی کانون وکلا است و تنها جایی است که می‌توانیم به مردم بگوییم که می‌توانید مجانی وکیل داشته باشید. بنابراین این موضوع صحیح نیست که پروپاگاندایی راه انداخته‌اند که وکلا پول زیاد می‌گیرند و متاسفم که این را بگویم که گروهی در رسانه ملی شیطنت کردند و برنامه‌هایی ساختند که وکلا برای خود مجموعه‌ای ساخته‌اند و کسی را هم به آن راه نمی‌دهند. هر ساله ۱۰۰۰ تا ۱۵۰۰ وکیل در تهران در آزمون وکالت قبول می‌شوند. هیچ کجای دنیا اینگونه نیست و در این مورد مهم‌ترین مشکل ما وزارت علوم است زیرا آقایان بدون بررسی دانشکده‌های متعدد و کوچک حقوق در کل کشور ایجاد کرده‌اند و دانشجو می‌پذیرند. باید از آن‌ها پرسید این همه دانشجو برای کجاست؟ این ۴۰۰ هزار نفر دانشجو کجا می‌خواهند کار کنند. با تصمیمات غلطی که گرفته شده بسیاری از فوق لیسانس‌ها و دکتری‌های حقوق در ایران بیکار هستند. با این اتفاق سطح علمی هم پایین می‌آید و فارغ‌التحصیل حقوق چون سطح علمی پایینی دارد در آزمون وکالت هم قبول نمی‌شود.
ماجرای وکیل سابق آقای هدایتی به کجا رسید؟
این موضوع را باید از مرجع قضایی پیگیری کرد و اطلاعات من هم در حد همان اخبار روزنامه است. هدایتی گفته که فلان مبلغ را به وکیل داده‌ام که برای من کار انجام دهد او هم کاری نکرده، بعد هم گفته که پول را از وکیل پس بگیرید. او مدعی بوده که هدایتی قرار بوده کار خلافی انجام دهد و این را مرجع قضایی باید تشخیص دهد.
شما خودتان مدعی حق موکل هستید؟
ما واحد بازدید و نظارت داریم که بررسی می‌کنند و خانواده وکیل می‌توانند ادعای حیثیت کنند. هدایتی اگر پول داده باید ارقام آن را ارائه دهد که معلوم شود این پول الان کجاست. اگر در طول ۴۰ سال چند وکیل اینچنینی هم پیدا کنید بالاخره باید مجازات شوند هر چند که واقعا شاید این اتفاق نیفتاده باشد. شاید هم مسائل دیگری در میان باشد به همین دلیل قوه قضائیه در این مورد باید اعلام نظر قطعی کند.
وکلا بعضا اسپری فلفل دارند.اما خب فایده نداشته است.
بله. چندین بار از طرفین مقابل وکیل در طول این سال‌ها گاهی با چاقو به وکیل حمله شده و وکلایی را زخمی یا حتی کشته‌اند و طرف مقابل از اینکه وکیل در حال گرفتن حقوق موکلش است، خوشحال نبوده و وارد عمل شده و وکیل را مجروح کرده یا کشته است. از حدود ۱۰ سال گذشته هیات مدیره کانون وکلا در اختیار داشتن افشانه توسط وکلا را مصوب کردند و سازمان هایی که اختیار دادن اینگونه وسایل را دارند، هم به کانون آمدند و قرارداد بستند. بسیاری از وکلا هم مجوز حمل اسپری فلفل را گرفته و با خود حمل می کنند.
این احتمال وجود دارد که وکلا در دفاتر معاضدت چون پولی دریافت نمی‌کنند کیفیت کارشان هم افت پیدا کند، آیا شما روی فعالیت وکیل‌های این اداره نظارت دارید؟
وکیلی که در مجموعه ما کار می‌کند در مرحله اول بر اساس وجدان خود آمده است که مجانی کار کند اما در‌مورد سوال شما باید بگویم بله ما نظارت می‌کنیم و هر پرونده‌ای که به هر وکیلی ارجاع میشود، زیر نظر ما خواهد بود و هر ماه وکیل باید گزارش کار خود را ارائه دهد و هر سه ماه یک بار هم چک پرونده داریم ضمن اینکه موکلین هم اگر راضی نباشند به ما گزارش می‌دهند. البته گاهی هم عده‌ای توقعشان مازاد از حد توانایی ست؛ به طور مثال شخصی تمکن مالی فراوانی دارد و انتظار دارد که به او وکیل مجانی بدهیم.
ساز‌و‌کار نظرسنجی برای موکلین دارید؟
بله، البته با توجه به اینکه تعداد کارکنان بخش اداری ما محدود است، هر سه ماه یک بار نظرسنجی انجام میشود و با موکلین تماس گرفته میشود و از آن‌ها سوال‌هایی درباره وکیل پرسیده میشود.
در چه مواردی به موکلین، وکیل معاضدتی تعلق می‌گیرد؟
در همه مواردی که در قانون می‌تواند برای مردم مشکل‌ساز شود که شامل ارث، دعاوی خانوادگی، طلاق، نفقه، اجرای احکام مختلف، ارتباطات موجر و مستاجر، دعاوی ملکی، تجاوز به حدود دیگری و در واقع همه مسائلی که در قانون مدنی وجود دارد و آن چیزی که بین مردم اختلاف ایجاد کرده است، قابل بررسی است. در موارد کیفری هم مسائل مربوط به سرقت، دیات، بحث‌های مختلف مربوط به ضرب و شتم‌ها و در نتیجه همه مواردی که در دادگاه‌ها دنبال میشود، در صورت درخواست دادگاه از ما، در اداره معاضدت مورد بررسی و مشاوره قرار می‌گیرد. در دادگاه اطفال هم از سال ۹۲ که قانون آیین دادرسی کیفری اصلاح شد، وکیل متمرکز داریم.
در‌مورد اختلافات بین کارگر و کارفرما هم وضع به همین شکل است؟
بله، در جهت دادن مشورت این کار انجام میشود. در این مورد البته طرفین در شورای حل اختلاف احضار می‌شوند و به‌طور معمول در اداره معاضدت فقط راهنمایی و مشاوره انجام میشود و در‌مورد پرونده‌های غامض بر اساس شروطی که گفتم وکیل در اختیار افراد قرار داده میشود.
محکومین سیاسی هم هستند که توانایی مالی ندارند. آیا برای آن‌ها هم می‌توانید وکیل تسخیری در نظر بگیرید؟
وکیل دادگستری این آمادگی را دارد که به عنوان وکیل وارد پرونده‌ها شود و کمک کند اما در‌مورد پرونده‌های سیاسی مصوبه‌ای در مجلس تصویب شده که ما به آن ایراد داشتیم و خواسته شده که تبصره ۳ ماده ۴۸ اصلاح شود. بر اساس آن تبصره، دستگاه قضایی وکلایی را تعیین کرده که درباره محکومین سیاسی فقط آن‌ها می‌توانند وکالت را انجام دهند اما ما معتقدیم که یک وکیل دادگستری تا زمانی که پروانه‌اش دارای اعتبار است، این صلاحیت را دارد که در هر دعوی وکالت کند و این مورد اختلاف ما و قوه قضاییه است. اما همچنان ۱۲ یا ۲۰ وکیل می‌توانند وکالت محکومین و متهمین سیاسی را بر عهده داشته باشند. گفته میشود که قانون باید اصلاح شود اما هنوز این اتفاق نیفتاده است.
توضیح قوه قضاییه در مقابل اعتراض شما به این قانون چه بود؟
آن‌ها می‌گویند چون قانون است ما فقط قانون را اجرا می‌کنیم و باید قانون منتفی شود که درست هم می‌گویند حتی در زمان اعتراض ما گفتند تعدادی را از طرف خودتان برای وکالت پرونده‌های سیاسی و امنیتی معرفی کنید که ما هم گفتیم نمی‌توانیم تعدادی را معرفی کنیم زیرا از نظر ما تمام وکلای دادگستری که پروانه دارند، می‌توانند این کار را انجام دهند و حقوق بشر یعنی همین که شخص بتواند خودش وکیلش را معرفی کند و این قانون باید اصلاح شود.
در استان‌ها چگونه فعالیت‌های اداره معاضدت گسترش پیدا خواهد کرد؟
در استان‌ها به دنبال توسعه فعالیت اداره هستیم. در بندرعباس این اتفاق افتاده است، در بندرلنگه، کیش، زاهدان و سمنان هم اتفاقاتی در حال رخ دادن است. به‌خصوص کارهایی که در زندان‌ها انجام داده‌ایم.
اشاره کردید که حتی از ایرانیان خارج از کشور هم با شما برای وکیل تسخیری و مشاوره تماس گرفته میشود، تماس‌ها برای مشاوره است یا معاضدت؟
برای مشاوره با ما تماس می‌گیرند. کسی که خارج از ایران زندگی می‌کند، احتمالا تمکن مالی دارد.
در‌مورد اتباع غیرایرانی، چطور؟
بله در این مورد هم کمک‌هایی را انجام می‌دهیم. اتباع کشور افغانستان مراجعه می‌کنند که به آن‌ها مشاوره داده میشود و اگر کارت اقامت داشته باشند، به آن‌ها وکیل تسخیری هم داده میشود.
آیا آماری دارید که مشخص کند از زمان فعالیت دفاتر معاضدت تا چه اندازه حضور مردم در دادگاه‌ها کمتر شده است؟
من از آقای محمدی، قائم مقام قوه قضائیه خواهش کردم تا این موضوع را بررسی کند و به صورت شفاهی گفتند که از آمار مراجعین دادگاه‌ها کم شده است.