اقتصاد بازار: سابقه شهر نشینی در ایران بسیار طولانی و به زمان های دور باز می گردد؛ اما سابقه طرح های جامع به سال های خیلی دور باز نمی گردد، بلکه مربوط به بعد از جنگ های جهانی دوم می شود. در آن زمان طرح های جامع مطرح و پس از آن با فاصله زمانی مشخص، این برنامه در ایران نیز مطرح شد.
مدیر طرح تفصیلی معاونت شهرسازی و معماری شهرداری اصفهان، معتقد است: تا قبل از آن زمان، نظام شهرنشینی ایران به صورت مستقیم و بر اساس اصول ارگانیک خود بوده که عوامل محیطی، جغرافیایی، فرهنگی و اقتصادی را در آن لحاظ می کردند و صرف مباحث کالبدی نبوده است؛ اما با توجه به ایجاد تغییرات تکنولوژیکی رو به رشد در جامعه، سعی شده توسعه بر اساس نظام برنامه ریزی شود و قطعاً در مسیر تحقق آن هم با فراز و نشیب هایی رو به رو بوده است.
مجید جوهری با بیان اینکه بررسی وضعیت موجود شهرها نشان می دهد که طرح های جامع با اهداف و برنامه های از پیش تعریف شده بسیار متفاوت بوده و نتوانسته افق کامل را آن گونه که هست، محقق کند، می افزاید: اگر بخواهیم دلایل آن را کشف کنیم، در می یابیم که الگوی اولیه که تمام طرح های ایران بر اساس آن طراحی شده به نوعی برداشت از الگوها و تجربیات دیگر کشورها بوده که در برخی از آن ها سعی شده رنگ و بوی بومی هم پیدا کند؛ مثل طرح های جامع شهرستان یا طرح های موضوعی که توسط وزارتخانه یا دستگاه های متولی پیشنهاد می شود.
مدیر طرح تفصیلی معاونت شهرسازی و معماری شهرداری اصفهان تأکید می کند: بسیاری از طرح هایی که در حال حاضر در ایران تهیه می شود، عملاً در کشورهایی که خودشان مُبدع این نوع برنامه ریزی ها بوده اند، منسوخ شده و عملاً از ردیف طرح های شهری خارج شده اند. وی اضافه می کند: طرح های شهری ایران به نوعی فرسایش محتوایی شده اند و پشتوانه علمی و اجرایی مطمئنی ندارند و نتوانسته اند به اهداف از پیش ترسیم شده خودشان برسند که دلایل مختلفی را می توان برای آن ها مطرح کرد.
جوهری از جمله این دلایل را عدم امکان پیش بینی صحیح در بخش های مختلف اقتصادی و اجتماعی، عدم توجه به امکانات مالی و موانع اجرایی طرح (اثرات اقتصادی شهر بر شهروندان ) و همچنین بی توجهی به نقش مردم در شکل گیری شهر خوانده و می گوید: این بی توجهی ها می تواند منجر به ارائه طرح های مصنوعی شود. وی یادآور می شود: در حال حاضر در همین طرح های جامع و تفصیلی ، کاربری ها به نوعی بر روی پلاک های شهروندان مشخص شده است، در حالی که با یک بررسی جامع باید توجه داشت که چقدر از آنها طی سالیان مختلف محقق می شود!
مدیر طرح تفصیلی معاونت شهرسازی و معماری شهرداری اصفهان تأکید می کند: به جرأت می توان گفت کمتر از 20 درصد سرانه های کاربری طرح های جامع و تفصیلی تحقق پیدا می کند و از دلایل آن عدم تخصیص بودجه کافی توسط دستگاه های اجرایی ، عدم هماهنگی بین دستگاه های اجرایی و انعطاف ناپذیر بودن و غیر واقع گرا بودن این طرح ها می باشد. وی معتقد است طرح های جامع و تفصیلی با ابعاد بلند پروازانه تهیه شده و نتوانسته اهداف را محقق کند.
جوهری ادامه می دهد: به هر حال شهر ماهیت پیچیده ای دارد که عوامل مختلف اقتصادی، اجتماعی، مدیریتی، کالبدی و غیره در شکل گیری آن تأثیر دارد و به آن جهت می دهد و البته برخورد سُلب نمی تواند روش حل مسأله باشد. وی با بیان اینکه نوعی سردرگمی در رشته های شهرسازی به وجود آمده که باعث شده طرح ها به جای کالبدی بودن، به سمت تک بُعدی بودن سوق پیدا کند، اظهار می کند: راهبردی که در دنیا به آن پرداخته اند، این است که طرح های جامع را کنار گذاشته و به سمت طرح های راهبردی و ساختاری رفته اند، این سیاستی است که وزارت راه و شهرسازی و شورای عالی شهرسازی و معماری هم اخیراً در آن ورود پیدا کرده و در حال برداشتن گام های اولیه در این راستا است.
مدیر طرح تفصیلی معاونت شهرسازی و معماری شهرداری اصفهان اضافه می کند: در ایران با توجه به ایرادهای ذکر شده باید طرح های ساختاری - راهبردی داشته باشیم و به جای شناخت وضع موجود و تحلیل و پیش بینی های صرف، به سمت تحلیل و تدوین سیاست ها و راهکارهایی برای رسیدن به اهداف و بازبینی و بازنگری در طرح ها باشیم. وی ویژگی طرح های ساختاری را در این عنوان کرد که طرح های ساختاری از مقیاس یک شهر بزرگتر است.
جوهری تصریح می کند: شهر موجود مجردی نیست که بگوییم خطی دور آن است و ارتباطی با اطراف ندارد، بلکه ما باید با دید ارتباطات و سلسله مراتب به شهر نگاه کنیم و اینکه شهر با حوزه نفوذ، با حواشی و با روستاهای اطراف خود چه ارتباطی دارد، سپس طرح های ساختاری بر روی این موارد متمرکز شود و برخی از اهداف عمومی و سیاست ها را برای محدوده های بزرگتر مشخص نموده، نظام های اجتماعی و اقتصادی کالبدی ناحیه را بررسی و به تعامل و روابط آنها پرداخت. وی می افزاید: طرح های ساختاری، مشارکت مردمی و نهادهای محلی را تقویت کرده و برخی وظایف را بر عهده دارد.
مدیر طرح تفصیلی معاونت شهرسازی و معماری شهرداری اصفهان می گوید: ما مجبوریم از مباحث طرح های جامع عبور کنیم، زیرا کشورهای مُبدع این طرح ها، به نوعی این گونه طرح ها را کنار گذاشته اند و اکنون در انگلیس بر اساس طرح های ساختاری – راهبردی به سمت و سوی طرح های موضوعی آمده اند.