تراکم‌فروشی به فروش فضای ساخته شده در خارج از چارچوب‌های قانونی گفته می‌شود. این فضاها به‌طورمعمول در دو محور افقی و عمودی ساخته می‌شود و متخلفان با بردن پرونده تخلف خود به کمیسیون ماده 100 شهرداری‌ها بابت آن جریمه پراخت می‌کنند.
تراکم‌فروشی در ایران از دهه 60 و زمانی آغاز شد که دولت تامین مالی شهرداری‌ها را از بودجه سالانه خود حذف کرد و به علت عدم جایگزینی منابع، کانال تامین مالی از طریق تراکم‌فروشی و تغییرکاربری مصوب و قانونی شد.تراکم‌فروشی درواقع نوعی تخلف قانونی است که شهرداری‌ها از آن برای درآمدزایی استفاده می‌کنند، تخلفی که در سال‌های اخیر علاوه بر ایجاد فضای مازاد به حذف بعضی استانداردهای ساختمانسازی مانند تامین فضای پارکینگ هم تسری یافته است.
اگرچه بیشترین زیان ناشی از تراکم‌فروشی متوجه شهروندان به‌ویژه ساکنان شهرهای بزرگ می‌شود؛ بیشترین تقابل در این زمینه در سال‌های اخیر میان مجموعه مجریان و ناظران ساخت‌وسازها با شهرداری‌ها ایجاد شده است.
موضوع تراکم‌فروشی به‌عنوان مهم‌ترین معضل عرصه ساخت‌و‌ساز در کشور و تجاوز به‌حقوق شهروندان همه‌ساله به مناسبت روز معماری و شهرسازی بیشتر از هر زمان دیگری توجه موافقان و مخالفان را به خود جلب می‌کند، مانند نشستی که یکشنبه شب هفته گذشته در دانشگاه مازندران در بابلسر برگزار شد. گزارش زینب حبیب‌پور گودرزی، خبرنگار ایرنا را از این نشست بخوانید.
«برای رفع مشکل تراکم‌فروشی، قانون نه سختگیرانه بلکه باید بازدارنده باشد، در‌حالی‌که هم‌اکنون یک قانون بازدارنده قوی که مانع تراکم‌فروشی در شهرها شود، وجود ندارد.»
این عبارات، فحوای سخن بسیاری از کارشناسانی بود که یکشنبه شب گذشته به مناسبت روز معماری و شهرسازی در دانشگاه مازندران گرد هم آمدند.
معاون عمرانی استاندار مازندران در این نشست گفت: قانون کمیسیون ماده 100 که درحال‌حاضر بر تخلفات ساخت‌و‌ساز اعمال می‌شود، 60 سال پیش وضع شد.
علی نبیان افزود: اگرچه در این کمیسیون نمایندگانی از وزارت کشور، شورای اسلامی شهر و نیز دادگستری وجود دارند، اگر تصمیمی برای تخریب ساخت‌و‌سازهای غیرقانونی اتخاذ شود، قابلیت اجرایی ندارد.
وی توضیح داد: رای تصمیم به تخریب در این کمیسیون در صورت اعتراض متخلف به یک جلسه تجدید‌نظر ارسال می‌شود که اگر در این جلسه هم دوباره رای به تخریب ساخت‌و‌ساز داده شود، باز هم قابلیت اجرایی پیدا نمی‌کند و فرد متخلف می‌تواند به دیوان شکایت کند و این نظر نهایی دیوان است که قابلیت اجرایی می‌یابد.
ایران باستان، الگوی اروپا
در ساختمانسازی
رئیس دانشکده هنر و معماری دانشگاه مازندران نیز در این نشست گفت: ایرانیان باستان در شهرسازی به‌گونه‌ای عمل می‌کردند که امروزه شهره جهانی است و بسیاری از گردشگران از کشورهای مختلف اروپایی مسافرت می‌کنند تا از مدل شهرسازی ایرانیان دیدن کنند.
موسی حاجی افزود: شهروندان ما به‌هیچ‌عنوان نمی‌توانستند خارج از حدودی که حکومت برای آنان در ساختمانسازی تعیین کرده بود، عمل کنند و به همین دلیل تنها مجاز بودند در یک اندازه اقدام به ساخت کنند، قانونی که امروز در کشورهای اروپایی اعمال می‌شود.
وی بیان کرد: ما باید با توجه به اینکه ظرفیت‌های خوبی در این بخش داشتیم، به همان سمت حرکت می‌کردیم و براساس مدل شهرسازی که حکومت تعیین می‌کند و در قالب و چارچوب مشخص ادامه مسیر می‌دادیم.
یکی از متخصصان و درعین‌حال شهروندان حاضر در این نشست هم گفت: متاسفانه الان در شهرهای ما هر کسی هر مدلی و هر مقدار طبقه‌ای که دوست داشته باشد ساخت‌و‌ساز می‌کند و این وضعیت علت اصلی ناهمگونی چهره شهرها و نازیبا شدن روزافزون آن است.
احمد طاهری با بیان اینکه چندین سفر به کشورهای اروپایی داشته است، افزود: ساختمان‌ها در کشورهای اروپایی در یک اندازه ساخته می‌شوند و نمای زیبایی به شهر می‌دهند و حتی شهروندان در بعضی کشورهای اروپایی اجازه ندارند نمای ساختمان خود را خارج از الگوی موجود بسازند و یا بعدها تغییر دهند.
وی به وجود ساختمان‌هایی با چند صد سال سابقه در شهرهای مختلف اروپایی اشاره کرد و یکی از دلایل ماندگاری این ساختمان‌ها را مجاز نبودن مالکان آن به تخریب، تغییر کاربری، افزایش تراکم و دیگر محدودیت‌های قانونی دانست.
اصلاح نظام درآمدی شهرداری‌ها
معاون وزیر راه و شهرسازی نیز در این نشست گفت: برای پایان دادن به مشکل تراکم‌فروشی، باید نظام درآمدی شهرداری‌ها اصلاح شود و فروش تراکم نباید به منبع درآمدی تبدیل شود.
حبیب‌الله طاهرخانی با تأکید بر اینکه تراکم‌فروشی به‌رغم درآمدزایی، برای شهرداری‌ها زیان‌های بسیاری در پی می‌آورد، توضیح داد: امروزه متاسفانه شهرداری‌ها پارکینگ برخی ساختمان‌ها را حذف می‌کنند تا وجهی دریافت کنند، اما بعد از مدتی باید چندین برابر هزینه کنند و در سطح شهر پارکینگ عمومی بسازند.
وی تراکم‌فروشی را در درازمدت به زیان جامعه و مخل زیست شهروندان دانست و گفت: هم‌اکنون شهرها همچنان در حال بزرگ شدن هستند و به‌هیچ عنوان برای پیاده‌رو و خط مخصوص دوچرخه‌سواری فکری نشده است که یکی از نتایج این امر، آلودگی بیشتر هوا و ترافیک شدید خواهد بود.
طاهرخانی به تجربه کشورهای توسعه‌یافته و اروپایی درزمینه گسترش شهرها و آلودگی و ترافیک اشاره کرد و افزود: اگرچه این کشورها امروز مشکلاتشان را به‌گونه‌ای حل کرده‌اند، ولی ما نباید راهی را که آنان رفتند و نتیجه‌اش را دیده‌اند دوباره برویم تا سرمان به سنگ بخورد.
معاون وزیر راه و شهرسازی بسیج افکار عمومی و فشار بر مدیران شهری را برای اصلاح برنامه‌ریزی‌های شهری و نجات شهرها از آشفتگی ضروری دانست و گفت: امروز شهرداری‌ها بر این تصورند که با ایجاد روگذر، زیرگذر و احداث پل می‌توانند به شهر و شهروند خدمت کنند، در‌صورتی‌که این اقدامات عمرانی خدمت نیست، بلکه مردم را تشویق می‌کند تا ماشین‌های شخصی خود را بیرون بیاورند و از آن استفاده کنند.
اگرچه زخم کهنه تراکم‌فروشی در شهرهای کشور دست‌کم سالی یک بار با حضور متخصصان بررسی می‌شود تا شاید بهبود بیابد، ولی تجربه نشان داده است بدون علت‌یابی و رفع علت، مقابله با معلول نه‌تنها مشکلی را حل نکرده، بلکه راه‌حل آن را پیچیده‌تر کرده است.
براساس این گزارش، تراکم‌فروشی هر ساله در حال افزایش است و تنها در استان مازندران سال گذشته بیشتر از یک‌سوم فضاهای ساختمانی ساخته شده بر مبنای تخلف بوده است.
آمار سازمان نظام مهندسی مازندران نشان می‌دهد پارسال در این استان در حوزه شهری پنج میلیون و 700 هزار مترمربع ساختمان ساخته شده که از این میزان برای سه میلیون و 700 هزار متر مربع پروانه صادر شده و قانونی بوده و 2 میلیون مترمربع دیگر غیرقانونی بوده که باید در کمیسیون ماده 100 شهرداری‌ها حل و فصل و رأی این نهادهای عمومی تبدیل به درآمد بشود.
همچنین در سال گذشته 5 هزار و 600 فقره پروانه ساختمانی در استان مازندران صادر شد که 5 هزار و 300 فقره معادل 90 درصد آنها به نوعی دارای تخلف ساختمانی بوده است.
منبع: جامعه فردا
