طبق گزارشی که مجله فارین پالیسی در این خصوص منتشر کرده، پس از حملات غافل‌گیر‌کننده هیات تحریر الشام و تصرف شهرهای حلب، حما و حمص و در نهایت سقوط دمشق در کمتر از دو هفته، شاهد بودیم که ارتش سوریه پس از سال‌ها جنگ تضعیف شده و روحیه خود را از دست داده بودند؛ به همین دلیل به سرعت در مقابل مخالفان مسلح عقب‌نشینی کردند. از سوی دیگر همزمان، ایران و روسیه نیز هر کدام به دلایلی دیگر از بشار اسد حمایت نکردند.
در همین راستاست که سقوط غیرمنتظره دولت اسد، کارشناسان و مقامات سیاسی را بر آن داشته تا همگام با تحولات، پیامدهای احتمالی خلا قدرت در کشوری که گروه‌های مسلح، افراط‌گرایان و قدرت‌های خارجی مدت‌ها برای نفوذ در آن رقابت کرده‌اند را بررسی کنند. در این میان گَیر پدرسن، فرستاده ویژه سازمان ملل متحد برای سوریه، با اشاره به پیام‌های متناقض از دمشق، بر لزوم اجتناب از خونریزی و گفت‌وگو و آمادگی برای ایجاد یک ساختار حکومتی انتقالی تاکید کرد. درواقع یکی از اولویت‌های فوری جامعه جهانی، تامین امنیت ذخایر سلاح‌های شیمیایی در سوریه برای جلوگیری از افتادن آنها به دست گروه‌های مسلح است. به طور گسترده اعتقاد بر این است که ترکیه با وجود انکار رسمی، چراغ سبز این حمله به رهبری هیات تحریرالشام را به دلیل ناامیدی از عدم تمایل اسد به تعامل با آنکارا داده است؛ در نتیجه می‌توان گفت تا به اینجای کار ترکیه قصد دارد نفوذ قابل‌توجهی در آینده سوریه داشته باشد.
همزمان هاکان فیدان، وزیر خارجه این کشور با بیان اینکه دولت ترکیه هیچ تماسی با اسد نداشته است، گفت: «دولت جدید سوریه باید به شیوه‌ای منظم تشکیل شود. اصل فراگیری هرگز نباید به خطر بیفتد و نباید تمایلی به انتقام‌جویی وجود داشته باشد.»
فیدان همچنین با اشاره به اینکه جایی برای نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) به رهبری کردها در آینده این کشور نمی‌بیند، یکی از چالش‌های پیچیده پیش‌رو را نشان داد. ترکیه این گروه را که مورد حمایت ایالات متحده است و تقریبا یک‌سوم از خاک سوریه در شمال شرقی این کشور را کنترل می‌کند، امتدادی از حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) می‌داند؛ بنابراین کردهای سوریه، مانند سایر مردم این کشور با آینده‌ای نامعلوم روبه‌رو هستند.
از سوی دیگر سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، در نشست دوحه در قطر با اشاره به هیات تحریرالشام که توسط سازمان ملل متحد و ایالات‌متحده به عنوان یک گروه تروریستی شناخته می‌شود، گفت که مسکو تمام تلاش خود را می‌کند تا تروریست‌ها نتوانند در سوریه پیروز شوند. لاوروف که با همتایان ایرانی و ترک خود در حاشیه این اجلاس دیدار کرده در بیانیه مشترکی پس از این نشست، خواستار پایان عملیات نظامی و یک راه‌حل سیاسی برای بحران تحت قطعنامه ۲۲۵۴ شورای امنیت سازمان ملل متحد شدند که در سال ۲۰۱۵ تصویب و خواستار آتش‌بس و حل‌وفصل سیاسی شده بود.
با این حال تا صبح روز یکشنبه، اسد سوریه را ترک کرده بود و خبرگزاری اینترفکس روسیه به نقل از یک منبع ناشناس در کرملین گزارش داد که اسد و خانواده‌اش به مسکو رسیده و به دلایل انسان‌دوستانه پناهندگی دریافت کرده‌اند.
چشم‌انداز خلأ قدرت در سوریه
در همین رابطه چارلز لیستر، مدیر برنامه سوریه در موسسه خاورمیانه مستقر در واشنگتن به فارین پالیسی می‌گوید: از یک‌سو، شگفت‌انگیز و قابل‌توجه است که حکومت اسد پس از دهه‌ها حکمرانی بر سوریه تنها ظرف چند روز از صحنه حکمرانی این کشور محو شده است، اما این اتفاق به معضلاتی منجر شده که درحال حاضر هیچ‌کس چشم‌اندازی برای آن ندارد.
یکی دیگر از نگرانی‌های فوری، احتمال سوءاستفاده داعش از این وضعیت است. همچنین این سوال مطرح است که آیا هیات تحریرالشام در مذاکرات آینده شرکت داده خواهد شد یا خیر؟
درواقع در شرایطی که فرستاده سازمان ملل، خواستار مذاکرات فوری در ژنو برای بررسی اوضاع شده، اما هنوز مشخص نیست چه کسی نماینده سوریه و گروه‌های مختلف در این مذاکرات خواهد بود.
در چنین شرایطی و درحالی که روس‌ها حمایتی از اسد در قبال گروه‌های معارض نکردند، سانام وکیل، مدیر برنامه خاورمیانه و شمال آفریقا در اندیشکده چتم‌هاوس، معتقد است: ایران با درک شرایط میدانی و اینکه ارتش اسد توانایی مقابله با مخالفان مسلح را ندارد، تصمیم به عدم مداخله در تحولات میدانی گرفت.
علاوه بر این سقوط رژیم اسد همزمان با بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید در ماه ژانویه اتفاق افتاده است. ترامپ در دوره اول ریاست‌جمهوری خود تلاش کرد نیروهای آمریکایی را از سوریه خارج کند، اما مشاورانش که هشدار می‌دادند ایران و روسیه به دنبال پر کردن خلأ قدرت خواهند بود، او را از این کار منصرف کردند. با این حال ترامپ روز شنبه به صورت علنی اعلام کرد که این جنگ، جنگ ما نیست.
همزمان درحالی که سقوط اسد تقریبا 14 ماه بعد از هفت اکتبر اتفاق افتاده که زنجیره‌ای از رویدادهای مهم را در خاورمیانه رقم زده و منجر به رویارویی مستقیم میان ایران و رژیم صهیونیستی شد، می‌توان گفت که آینده مبهم سوریه، پیامدهای قابل‌توجهی برای لبنان به عنوان همسایه این کشور خواهد داشت.
در همین رابطه بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی، روز یکشنبه از سقوط سیاسی اسد استقبال کرد و مدعی شد که این اتفاق نتیجه مستقیم اقداماتی است که علیه محور مقاومت انجام داده است. همچنین شالوم لیپنر که در مقام مشاور تعدادی از نخست‌وزیران رژیم صهیونیستی خدمت کرده مدعی شده، بدیهی است که نگرانی‌های زیادی در مورد اینکه چه کسی می‌تواند پس از این اتفاق قدرت را به دست بگیرد وجود دارد و من فکر می‌کنم علاوه‌بر تل‌آویو، آینده تحولات در سوریه تبدیل به یک نگرانی بین‌المللی شده است.
همزمان با این مساله، بحث چگونگی تعامل میان گروه‌های مخالف اسد که اکنون همگی در سوریه به‌دنبال سهم‌خواهی هستند نیز وجود دارد؛ امری که مشخص نیست آیا آنها قادر به هماهنگی و تشکیل یک دولت فراگیر خواهند بود یا اینکه دوباره سوریه به چرخه‌ای از درگیری‌ها و جنگ داخلی تبدیل می‌شود؟