بی‌میلی به ایران؟

مریم لطفی: ۱۳ روز از شهادت سردار قاسم سلیمانی می‌گذرد و هشت روز از ماجرای هولناک سقوط هواپیمای اوکراینی که به دلیل خطای انسانی و توسط پدافند سپاه سقوط کرد و تمام سرنشینان آن کشته شدند. در این دو هفته، وضعیت ایران تا اندازه‌ای ملتهب و ناآرام بود و این ماجرا تبعات مختلفی داشت که یکی از آنها به بعد اقتصادی و گردشگری برمی‌گردد. ماجرا از وقتی شروع شد که بعد از اعلام رسمی جمهوری اسلامی ایران در پی اشتباه غیرعمدی سپاه پاسداران در ساقط کردن هواپیمای اوکراینی، بعضی از شرکت‌های هواپیمایی اعلام کردند که پروازهایشان به ایران و عراق را لغو می‌کنند و یا مسیرشان را برای دوری از آسمان این دو کشور تغییر خواهند داد. نمونه‌اش شرکت هوایپمایی لوفتهانزای آلمان که حداقل تا ۲۰ ژانویه پروازهایش به تهران را لغو کرده است. همینطور کشور سوئد که پروازهای ایران ایر به دو شهر استکهلم و گوتنبرگ را فعلا لغو کرده و هنوز هم معلوم نیست که ماجرا از کی دوباره از سر گرفته می‌شود. 

شرکت هواپیمایی کی‌ال‌ام-ایر فرانس فرانسه، ایر شاتل نروژ، خطوط هواپیمایی مالزی و کانتاس استرالیا اما کار دیگری کردند، این شرکت‌ها بعضی خطوط هوایی هم مسیرشان را برای دوری از آسمان ایران و عراق تغییر داده‌اند. در عین حال آژانس ایمنی هوانوردی اتحادیه اروپا هم به شرکت‌های هواپیمایی اروپا توصیه کرده «تا اطلاع ثانوی» از پرواز بر فراز ایران خودداری کنند! ماجرایی که برای بسیاری نگرانی به وجود آورده و بسیاری را هم از برنامه‌هایشان عقب انداخته و سرگردان کرده است.

هزینه دور زدن آسمان ایران

نوروز سال ۱۳۹۵، ایران با هدف جذب بیشتر پروازهای عبوری، هفت هزار و ۵۰۰ کیلومتر راه هوایی جدید ایجاد کرد که شامل ۱۹ مسیر جدید داخلی و خارجی بود و از این رقم، ۱۴ مسیر آن بین‌المللی بود. ایران تنها از عبور پروازهای ایرلاین قطری ماهانه ۵۱ میلیارد تومان با نرخ ارز همان سال درآمد داشت. در واقع عبور حدود روزانه هزار و ۲۰۰ پرواز خارجی از آسمان ایران، منبع درآمدی مهم برای صنعت فرودگاهی کشور است. 

تا جایی که براساس اعلام شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هواپیماهای ایران، عبور هواپیماها از آسمان ایران در سال ۱۳۹۷ حدود ۱۷۰۰ میلیارد تومان درآمد داشته که نسبت به سال ۱۳۹۶ چهار درصد کاهش داشته است. در حالیکه طبعا با لغو پروازهای خارجی این رقم در سال ۹۸ کمتر خواهد شد. تاثیر مستقیم دیگر این ماجرا، در حوزه‌ی گردشگری ایران است که بنابر اخبار منتشر شده این روزها وضعیت نامناسبی دارد. تا جایی که حتی چند روز پیش، با لغو بعضی از پروازهای خارجی و تورهای گردشگری، حرمت‌الله رفیعی، رییس هیات مدیره انجمن صنفی دفاتر مسافرت هوایی و جهانگردی ایران نامه‌ای به وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی نوشت و درخواست کرد: شرایط «فورس ماژور» اعلام شود.

کاهش ۷۰ درصدی؟

رفیعی به لغو بسیاری از تورهای ورودی هم اشاره کرد: «تمام تورهای بلوک غرب که قصد سفر به ایران را داشتند، سفر خود را لغو کرده‌اند. تورهای ورودی از آمریکا و کانادا ۱۰۰ درصد، تورهای استرالیا و حوزه اقیانوسیه ۸۰ درصد، تورهای ورودی از اروپا ۶۰ درصد، تورهای ورودی آسیا ۶۰ درصد، سفرهای خود را لغو کرده‌اند. در شرایط فعلی می‌توان گفت بیش از ۷۰ درصد تورهای ورودی به ایران درخواست کنسلی داده‌اند و احتمالا در روزهای آینده شاهد کاهش تعداد گردشگران ورودی خواهیم بود».

سه ماه پیش بود که علی‌اصغر مونسان، وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اعلام کرد، سازمان جهانی گردشگری از رشد ۴۹ درصدی گردشگری ایران خبر داده است. همچنین او اعلام کرد «سال گذشته ۷ میلیون و ۸۰۰ هزار گردشگر ورودی به کشور داشتیم».

حالا با گذشت اتفاق‌های دو هفته‎ی اخیر، مونسان نیز به کاهش گردشگران خارجی به ایران اشاره کرده و در حاشیه‌ی یکی از جلسات این هفته‌‌اش گفته: «بعضی از کشورها توصیه‌هایی در این باره داشته‌اند که حتما اثراتی در کنسل شدن تورهای ایران داشته است، تلاش می‌کنیم به حالت عادی برگردیم. قطعا عدد ۷۰ درصد قابل توجه است، در بعضی از کشورها این ریزش بیشتر بوده و در برخی کمتر، ما بازارهای جدیدی را اضافه می‌کنیم و امیدواریم این شرایط تغییر کند».

البته بسیاری از کارشناسان در این‌باره با احتیاط صحبت می‌کنند. سیدهادی شیرازی، دبیر جامعه‌ی تورگردانان با اشاره به همین مسئله به «سازندگی» گفت: «فعلا نمی‌شود در مورد تورهای ورودی صحبت کرد و برای اظهارنظر زود است. باید چند روزی تامل کنیم و ببینیم اوضاع چطور می‌‍‌شود».

یکشنبه هم محمدعلی واقفی نایب رئیس جامعه تورگردانان ایران به مهر گفته بود: «بازتاب لغو تورهای ورودی به کشور را در روزهای آینده خواهیم داشت. در این روزها تورهای گردشگری چینی و ژاپنی داشته‌ایم که سفرشان را لغو کرده‌اند اما برای اینکه بتوانیم آمار دقیقی از لغو تورهای ورودی به ایران با پروازهای خارجی اعلام کنیم، باید چند روزی صبر کنیم تا خبر آن از سوی شرکت‌های کارگزار در خارج به ما اعلام شود همچنین آماری هم از دفاتر مسافرتی فعال در حوزه ورودی بگیریم».

ایرانی‌ها چه می‌گویند؟

اما لغو پروازهای خارجی تبعاتی هم برای مسافران ایرانی ایجاد کرده است. کسانی که هر کدام بنابر برنامه‌ریزی قبلی قصد خروج از ایران را داشتند، چه کسانی که ویزای مسافرتی دریافت کرده‌اند و چه آنهایی که ویزای تحصیلی گرفته‌اند. مرضیه یکی از کسانی است که از این وضعیت متضرر شده و به «سازندگی» می‌گوید: «برای ۱۸ ژانویه، یعنی ۲۸ دی ماه بلیط پرواز به استکهلم داشتم برای گذراندن دوره‌ی فرصت مطالعاتی که طبعا دوره‌ی محدودی است. با کنسل شدن پروازها برنامه‌ریزی‌هایمان به هم خورده، چند روزی است که منتظرم آژانس مسافرتی هزینه‌ی بلیط ایران‌ایر به استکهلم را بازگرداند تا بتوانم برای کشور قطر بلیط بگیرم. که البته با دردسر و حواشی و هزینه‌ی بیشتری همراه خواهد بود. البته اگر کسی مسئله‌ی مالی نداشته باشد، پرواز مشابهی را در همان تاریخ قبلی می‌تواند رزرو کند. اما اختلاف قیمت آن حداقل یک تا یک و نیم میلیون تومان خواهد بود».

از سوی دیگر قیمت پروازهای ایرانی به کشورهای اطراف تا حدی کمتر شده و همین موجب استقبال بعضی از مسافران ایرانی برای سفر به کشورهایی مانند ترکیه و گرجستان شده است. البته کارشناسان یکی از آژانس‌های مسافرتی معتقدند کاهش قیمت‌ها آنقدرها هم زیاد نیست و برای کشوری مانند ترکیه حدود ۲۰۰ هزار تومان و برای گرجستان حدود ۴۰۰ تومان است. یکی از این کارشناسان به «سازندگی» می‌گوید: «روزی که هواپیما سقوط کرد، تلفن آژانس برای درخواست بلیط اصلا زنگ نخورد و بعضی‌ها هم سفرشان را کنسل کردند، اما به تدریج تقاضا دوباره شروع شد. ما هم تا حدی زیان کردیم و البته نمی‌توانم عدد دقیقی به شما بگویم، اما الان دوباره چند روزی هست که انگار آب‌ها از آسیاب افتاده و دوباره مسافرها پیدایشان شده. البته هنوز به روند قبلی نرسیده اما هر روز تقاضا بیشتر می‌شود».

اولویت امنیت است، نه ورود گردشگر خارجی

سیدمحمد بهشتی، رئیس سابق پژوهشگاه میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در رابطه با تاثیر حوادث دو هفته‌ی گذشته و ارتباط با میزان گردشگری در ایران به «سازندگی» می‌گوید: «به دلیل وضعیت بحرانی که در کشور وجود دارد، آن هم به دلیل کشمکشی که با کشورهای خارجی به وجود آمده و بیشتر هم با آمریکایی‌هاست، در بالا و پایین رفتن منحنی ورود گردشگر در ایران مهم تاثیرگذار است، دلیل آن هم وضعیتی است که ما در سطح رسانه‌ها و افکار عمومی در سطح جهان داریم و این موضوعی است که بیشتر از طریق دیپلماتیک مطرح می‌شود».

به عقیده‌ی او در وضعیت موجود، متولیان گردشگری چندان نمی‌توانند ایفای نقش کنند. می‌گوید: «فعلا شرایط بحرانی است و پس از ماجرای سقوط هوپیمای اوکراینی، طبیعی‌ترین اتفاق موجود، این است که شاهد کاهش ورود گردشگر به ایران باشیم و به نظر می‌رسد چنین اتفاقی هم افتاده است. تا زمانیکه وضعیت موجود به فضای نرمالی تبدیل نشود و التهاب موجود نخوابد، همین وضع را خواهیم داشت. به ویژه در نسبت با کشورهای غربی». او تاکید می‌کند «اقداماتی که می‌توانیم انجام دهیم، چیزی نیست که سازمان میراث فرهنگی و گردشگری عهده‌دار آن شود، بلکه اقداماتی است که در عرصه‌ی دیپلماسی باید انجام و حل و فصل شود. در واقع این کار به عهده‌ی نهادهایی است که عهده‌دار امنیت و سیاست‌ خارجی و روابط بین‌الملل هستند. فعلا اولویت امنیت کشور است، نه ورود گردشگر خارجی».

به کمیته‌های بررسی نیاز داریم

علی غمخوار، عضو علی‌البدل هيئت مديره جامعه‌ی تورگردانان ایران در رابطه با بهبود وضعیت پیش آمده به «سازندگی» می‎گوید: «گاهی موضوع جنگ، انقلاب، ناآرامی‌های اجتماعی، بیماری‌های واگیردار یا بلایای طبیعی در کشورها رخ می‌دهد و گاهی هم حادثه‌ای مانند آنچه که چند روز پیش در کشور ما رخ داد، همه‌ی اینها بر موضوع گردشگری کشورها تاثیر مستقیمی دارد. اما مسئله اینجاست که وقتی اتفاق‌های این‌چنینی رخ داد، کمیته‌هایی برای رفع بحران ایجاد شود. کمیته‌هایی که عمدتا بخش دولتی متولی آن است و بخش خصوصی هم به آن کمک می‌کند تا با صرف هزینه‌ی کمی بتوانند از این بحران عبور کنند». او می‌گوید: «متاسفانه تاکنون در کشور ما این اتفاق نیفتاده است. البته حرکات پراکنده‌ای انجام می‌شود اما این مسئله حرکت جامعی را می‌طلبد تا خدشه‌ای را که به تصویر ایران در عرصه‌ی بین‌المللی وارد شده، اصلاح کند. حتی باید به کسب و کارهای داخلی هم توجه داشت. به هرحال اینکه این موضوعات بر مسئله‌ی گردشگری تاثیرگذار است، چیز عجیبی نیست، اما مهم است که چه تدابیری درباره‌ی آن اندیشیده شود». او از وضعیت موجود به عنوان «فورس ماژور» یاد نمی‌کند اما می‌گوید وضعیت اضطراری است؛ «نمونه‌های مشابه زیادی در کشورهای مختلف بوده، اما با تدابیری از آن عبور کرده‌اند. ما هم به مجموعه‌ای از راهکارهای داخلی و همچنین در عرصه‌ی خارجی نیاز داریم. کمیته‌هایی که گفتم باید بنشینند و از ابعاد مختلف به موضوع نگاه کنند و راهکارهای فوری، کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلند‌مدت ارائه دهند تا بتوانیم به سرعت از این ماجرا عبور کنیم».