در معاملات جهانی دوشنبه، قیمت نفت آمریکا بیش از ۳۰۰ درصد سقوط کرد و با کاهش حدود ۶۰ دلاری در هر بشکه وارد دامنه منفی شد و عدد منفی ۳۷ دلار و ۶ سنت، به‌عنوان یک قیمت تاریخی برای هر بشکه نفت خام آمریکا به ثبت رسید. ورود نفت به دامنه منفی قیمتی به معنای این است که سرمایه‌گذاران، ناچار به لغو قراردادهای آتی خرید در ماه می یعنی یک ماه آینده شدند؛ چرا که تقاضایی برای خرید نفت در این بازه وجود ندارد. در شرایط کنونی به دلیل پر شدن ذخایر نفتی آمریکا، حتی نفت‌کش‌ها هم برای خرید مقادیر بیشتر نفت موافقت نمی‌کنند.
ثبت این قیمت تاریخی و بی‌سابقه برای نفت می‌تواند آثاری در کشورهای صادرکننده به‌دنبال داشته باشد. یک کارشناس اقتصاد انرژی معتقد است در صورت ادامه روند فعلی در زمینه مبازره جهانی با ویروس کرونا، احتمال تکرار کاهش قیمت نفت و ورود به دامنه منفی در سایر شاخص‌ها دور از ذهن نیست. با این حال، ایران به دلیل تجربه تحریم نفتی، آسیب‌پذیری کمتر و آمادگی بیشتری در مقایسه با سایر صادرکنندگان نفت خواهد داشت. وی با اشاره به سیاست‌های مقابله‌جویانه ترامپ در عرصه اقتصاد جهانی، نقش آمریکا در تشدید آثار اقتصادی کرونا در سطح جهان را قابل توجه می‌داند. مشروح گفت‌وگوی ایرناپلاس با علیرضا سلطانی، کارشناس اقتصاد انرژی و مسائل نفت را در ادامه می‌خوانید.
چه عواملی موجب ورود قیمت نفت خام آمریکا به دامنه منفی شده است؟
شیوع بیماری کرونا در سه‌ماهه گذشته اقتصاد جهانی را به‌شدت تحت تأثیر قرار داده و موجب شده بازیگران و فعالان اقتصادی در شرایط عدم اطمینان نسبت به آینده قرار گیرند. در کنار این نگرانی‌ها و نااطمینانی‌ها، محدودیت‌هایی که در قالب قرنطینه ایجاد شده است، سطح مصرف و همچنین عرضه خدمات و کالاها در سراسر جهان را متأثر و اقتصاد را دچار رکود کرده است. نفت نیز به‌عنوان یکی از شریان‌های اصلی اقتصاد جهانی و مهم‌ترین شاخص‌های اقتصادی، به‌شدت از این شرایط، تأثیر گرفته و وضعیت سخت و نگران‌کننده اقتصاد را نمایان میکند. هم‌اکنون قیمت نفت به دماسنج اقتصاد جهانی تبدیل شده است.
مجموع شرایط فعلی و همچنین عدم پایبندی عربستان و روسیه به توافق در زمینه کاهش قیمت نفت در زمان آغاز شیوع کرونا، موجب شد آثار کرونا بر بازار جهانی نفت در مقایسه با سایر بازارهای جهانی به‌مراتب سریع‌تر و بیشتر باشد. البته، عربستان، روسیه و دیگر تولیدکنندگان نفت که در هفته‌های گذشته برای مدیریت تولید و بازار، درباره کاهش ۱۰ میلیون بشکه‌ای به توافق رسیدند نیز نتوانستند شرایط بازار را تثبیت کنند.
انعکاس عدم اطمینان اقتصادی در شاخص‌های جهانی
آمریکا که به مرکز درگیری با ویروس کرونا در دنیا تبدیل شده، کشوری است که یک پنجم اقتصاد دنیا را در بر گرفته و بر بسیاری از مناسبات، تحولات و پدیده‌های اقتصادی، تأثیرگذار است. جامعه آمریکا، جامعه‌ای مصرفی و بسیار محتاط است و در شرایط فعلی با وجود قرنطینه و محدودیت‌های پیش روی کسب‌وکارها، نمی‌تواند نسبت به آینده اطمینان حاصل کند. چنین جامعه‌ای در شرایط بحرانی به کاهش مصرف روی می‌آورد. کاهش مصرف در حوزه کالا و خدمات به‌سرعت اثر خود را بر شاخص‌های اقتصادی نمایان میکند.
از طرف دیگر، محدودیت تردد و حمل‌ونقل، موجب کاهش شدید مصرف سوخت و فرآورده‌های سوختی شده و به دنبال آن، پالایشگاه‌های آمریکا، انگیزه کمتری برای خرید نفت نشان می‌دهند؛ یعنی این پالایشگاه‌ها نفت کمتری می‌خرند یا نیاز به خرید نفت بیشتر ندارند و ظرفیت مخازن آنها در حال حاضر پر شده است.
با این حال، تولیدکنندگان نفت نمی‌توانند فرآیند تولید را متوقف کنند؛ چرا که توقف تولید از چاه‌های نفت می‌تواند برای فعالیت مجدد، هزینه‌های اقتصادی بالاتری را به‌دنبال داشته باشد. در نتیجه، تولیدکنندگان نفت آمریکا ترجیح می‌دهند فرآیند تولید را حتی اگر مجبور باشند برای فروش آن به قیمت‌های بسیار پایین تن دهند، یا ناچار شوند به خریداران بابت نفت تحویلی پول پرداخت کنند، ادامه دهند. باید توجه داشت بازارهای جهانی خارج از آمریکا، از خطر این پدیده مصون نیستند. در صورتی که شرایط فعلی در رابطه با کرونا ادامه پیدا کند، عرضه و تقاضای بازار همچنان نامتعادل باقی بماند، کسب‌وکارهای سطح جهان از حالت رکود خارج نشوند و همچنین تولیدکنندگان نفت اصرار به ادامه تولید داشته و اقدامی برای کاهش تولید انجام ندهند، دور از ذهن نیست که شاخص‌های دیگر نیز وضعیت مشابهی را تجربه کنند.
شوک بالقوه در سایر بازارهای نفت
امکان کاهش شاخص قیمت نفت و ورود آن به دامنه منفی در دیگر بازارهای جهانی نفت نیز وجود دارد؟
آنچه در بازار نفت آمریکا رخ داده، موضوع جدیدی است که می‌توان از آن به‌عنوان شوکی موقت و کوتاه‌مدت یاد کرد. شوکی که البته زنگ خطر جدی برای اقتصاد جهانی است و موقت بودن و کوتاه‌مدت بودن آن به این معنا نیست که در آینده تکرار نخواهد شد. در صورت عدم کنترل و مدیریت جهانی کرونا ممکن است این شوک در آینده نیز تکرار شده و به روندی طولانی‌تر تبدیل شود که در این صورت، اثرات مخرب‌تری بر اقتصاد جهانی می‌گذارد.
این اتفاق در بازار نفت آمریکا رخ داده و دیگر شاخص‌های قیمت نفت یعنی شاخص‌هایی مانند برنت یا اوپک این شرایط را تجربه نکرده‌اند. در آمریکا نیز این منفی شدن قیمت، مربوط به عرضه ماه می بود که دوشنبه، آخرین روز معاملاتی خود را تجربه می‌کرد. سه‌شنبه با گشایش بازار نفت در ماه آوریل، شاهد افزایش قیمت تا حدود ۲۰ دلار برای هر بشکه بودیم. با این حال، این افزایش قیمت به معنای این نیست که امکان تجربه و تکرار قیمت‌های منفی در آینده وجود ندارد.
سیاست‌های مقابله‌جویانه آمریکا، آثار اقتصادی منفی کرونا را تشدید کرده است
شرایط فعلی بازار نفت چه تأثیری بر سایر بازارهای جهانی خواهد گذاشت؟
بازار نفت، شاخصی برای سایر بازارها مانند بازار طلا و بازار سهام است. زمانی که چنین شرایطی در بازار نفت بزرگ‌ترین اقتصاد و بزرگ‌ترین بازار نفت جهان، یعنی بازار نیویورک با مصرف روزانه حدود ۲۲ میلیون بشکه نفت و تولید روزانه حدود ۱۵ میلیون بشکه نفت حاکم باشد، بازارهای دیگر نیز متأثر خواهند شد. این شرایط زمینه نگرانی و بی‌اعتمادی را در بازارهای دیگر فراهم میکند و انگیزه سرمایه‌گذاری در بخش‌های تولیدی و خدماتی را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
آنچه این شرایط را رقم زده، درگیری آمریکا با بیماری کرونا است. البته اگر ریشه‌یابی دقیقی از مسئله داشته باشیم، می‌بینم نقش کاخ سفید و ترامپ در بزرگ‌تر شدن دایره اثرات منفی این بحران، غیرقابل‌انکار است. اگر شخص ترامپ از زمان روی کار آمدن خود، سیاست‌های مقابله‌جویانه‌ای را در عرصه بین‌المللی و به‌ویژه در حوزه اقتصاد دنبال نمی‌کرد، شاید امروز اثرات منفی ویروس کرونا در عرصه بین‌المللی کمتر از آنچه بود که امروز مشاهده می‌کنیم. در واقع سهم سیاست‌های ترامپ در بالا رفتن هزینه‌های مقابله با زیان‌های کرونا در اقتصاد جهانی بسیار بالا است.
سایر صادرکنندگان نفت در مقایسه با ایران، آسیب‌پذیرترند
کاهش قیمت نفت در بازار جهانی چه تأثیری بر اقتصاد ایران خواهد داشت؟
ایران با توجه به تجربه که طی دو سال اخیر از تحریم نفت و اقتصاد بدون نفت به‌دست آورده، تاب‌آوری بالاتری در مقابل کاهش قیمت نفت دارد. البته با اینکه وابستگی کشور به درآمدهای نفتی در سال‌های گذشته تا حد زیادی کاهش پیدا کرده، کاهش قیمت نفت برای ایران نیز مطلوب نیست. با این حال، بدون تردید، عربستان و روسیه که به‌شدت به تولید نفت و درآمدهای نفتی در این شرایط نیازمند هستند، نسبت به وضعیت فعلی، نگران‌تر و آسیب‌پذیرتر هستند.در واقع تفاوت ایران با سایر صادرکنندگان نفت، در آمادگی برای مقابله با اثرات منفی کاهش قیمت نفت است؛ به‌طوری که در صورت کاهش قیمت، شوک کمتری را نسبت به عربستان و روسیه متحمل می‌شود.
گفت‌وگو از مریم‌السادات علم‌الهدی