افزایش قیمت برخی از کالاها و عوارض در بودجه 97 در کنار اختصاص بودجه های کلان به برخی از نهاد های فرهنگی و مذهبی از یک سو؛ بیکاری کارگران برخی از کارخانه ها و عدم پرداخت چندین ماهه حقوقشان از سوی کارفرمایان در کنار نارضایتی سپرده گذاران موسسات مالی و اعتباری که از چندین ماه پیش شاهد آن بودیم از سوی دیگر باعث شد تا در روز 7 دی ماه سال جاری وقتی برخی از منتقدان دولت در مهشد دست به تظاهرات زدند شعله اعتراض ها ناگهان تمام شهرهای ایران را فراگیرد.

برخلاف اعتراض های دهه 70 و 80 که حول محور سیاست شکل گرفت و معترضین تنها یک جناح سیاسی خاص را مورد خطاب قرار می دادند اینبار معترضین با شعارهای اقتصادی کل حاکمیت را مورد خطاب قرار دادند. با دکتر بابک صفاری، استاد دانشگاه و تحلیلگر مسائل اقتصادی و یاشار سلطانی، رونامه نگار و فعال مدنی در مورد ریشه و راهکار پاسخ گویی این اعتراض ها گفت و گویی انجام داده ایم که در ادامه خواهید خواند.

 

ریشه اعتراض در کجا است؟
دکتر بابک صفاری در ارتباط با ریشه اعتراض های گفت: ریشه و علت این نا آرامی ها را باید در کاهش قدرت خرید افراد جامعه بر اثرگرانی و کمبود شغل، همچنین نارضایتی سپردگذاران بانک ها و موسسات اعتباری از آنچه بر سرمایه شان رفته است دانست که عمیق تر از آن است که در یک شب به واسطه افزایش قیمت برخی از کالا ها و یا عوارض برخی از خدمات مردم بخواهند در شهرهای مختلف دست به اعتراض بزنند. به عنوان مثال شکل گیری موسسات مالی و اعتباری از ابتدا مغایر با قانون بوده است و اگر از همان ابتدا بانک مرکز نظارت دقیقی بر این موسسات داشت و جلوی شکل گیری آن را می گرفت امروز گریبان گیر اقتصاد و جامعه ما نمی شد، به همین علت رفع این مشکلات نیز نیازمند تصمیم گیری و عملکرد اساسی و بلندمدت است.
یاشار سلطانی نیز این اعتراض ها را نشان دهند وضع سخت معیشتی مردم دانست و گفت: برخلاف اعتراض های مدنی گذشته که حول محور آزادی خواهی شکل گرفته بود و تنها شهرهای بزرگ ایران را درگیر خود ساخت این اعتراض ها مستقیما حول محور اقتصاد شکل گرفته و بیشتر شهرهای ایران از بزرگ و کوچک را درگیر خود ساخت. او تاکید کرد: مردم دچار مشکلات سخت معیشتی و اقتصادی هستند و دولت بهتر است به جای سرکوب مردمی که در سال های گذشته زیر فشارهای اقتصادی خود را سرکوب کردند به فکر چاره باشد! در غیر این صورت در آینده نزدیک مجدد شاهد اعتراض های بیشتر و گسترده تری خواهیم بود.
این فعال مدنی، دو قطبی شدن جامعه پس از وقایع سال 88 را چالش اساسی برای سرمایه گذاران خارجی دانست و توضیح داد: سرمایه گذار جایی می رود که امنیت داشته باشد. چه تضمینی وجود دارد وقتی از یک تریبون نخست وزیر سابق یک کشور فتنه گر نامیده می شود، رییس جمهور و سایر مسئولین وقت نیز در آینده به این صفت خطاب نشوند و سرمایه، سرمایه گذاران در بلاتکلیفی فرو رود.

 

نهاد هایی با بودجه کلان و معاف از مالیات
سلطانی با اشاره به ابعاد روشن شدن، بودجه کلان برخی از نهاد ها و بنیادهای فرهنگی توسط حسن روحانی و ایجاد نارضایتی در مردم گفت: هرچند این شفافیت سازی از سوی ایشان درست بود اما باز پرسش اینجا است که چرا مجددا بودجه این نهاد ها در بودجه سال آینده لحاظ و مبلغ نیز آن افزایش پیدا کرده است. او اضافه کرد: اینکه مردم را تحریک کنیم تا آنها این مطالبه گری را انجام دهند؛ کار درستی نیست. مردم، برای تغییرات مثبت به آقای روحانی رای داده اند و پشتوانه ایشان رای ملتی است که انتظار دارند دولت در برابر برخی از نهاد ها مطالبه گری کرده و علاوه برشفافیت جلوی برخی از رانت ها را نیز بگیرد.
سلطانی ادامه داد: به عنوان نمونه انتظار می رود در مورد موسسات مالی و اعتباری که تاسیس آن از همان ابتدا نیز خلاف قانون بود اقدام جدی قاطعی شود و به جای لغو مجوز موسسات مالی و اعتباری از صادرکنندگان مجوز این موسسات در قوه قضایه اعلام جرم شود.
علی مطهری نایب رئیس مجلس شورای اسلامی نیز به تازگی در مورد معافیت مالیاتی برخی از نهاد ها به صراحت اعلام کرد: هر کسی یا هر نهادی که درآمدی دارد باید مالیات بدهد؛ معنی ندارد که بگوییم آستان قدس معاف از مالیات است.

 

تصمیمات یک شبه
بابک صفاری، اما ثابت نگهداشتن قیمت برخی از کالاها، از سوی دولت برای پاسخگویی به این اعترض ها و آرام کردن جو جامعه را راهکارهای مقطعی دانست و تصریح کرد: شاید دولت با ثابت نگهداشتن قیمت سوخت و یا برخی از کالاها و عوارض ها بتواند در کوتاه مدت فضای جامعه را آرام نگهدارد اما بنظر نمی آید کار اساسی انجام داده باشد، زیرا سال دیگر که بخواهد قیمت سوخت را به درصدی از قیمت جهانی برساند بدون شک با چالش جدی تر رو به رو خواهیم شد. او ادامه داد: برای داشتن یک اقتصاد پایدار، دولت وظیفه دارد بجای ایجاد شغل، بسترهای کارآفرینی را برای بخش خصوصی فراهم آورد و بخشی از وظایف خود را به این بخش واگذار کند تا خود به وظایف اصلی خویش بازگردد.
یاشار سلطانی، نیز راهکارهای کوتاه مدت را آسیبی جدی به جامعه،اقتصاد و منابع ملی دانست و تاکید کرد: نگاه های کوتاه مدت به مسائل باعث شده تا پس از گذشت 40 سال از انقلاب هنوز طرح آمایش سرزمین نداشته باشیم. به همین دلیل شاهد نابودی منابع ملی و بحران های مختلف مانند بحران آب و خاک باشیم. در حالی که بهتر است بجای این طرح های کوتاه مدت، طرح های بلند مدت همراه با شفافیت داشته باشیم. اگر می دانیم گران شدن سوخت در این مقطع به اقتصاد کمک می کند گران کنیم. یا در مورد یارانه ها یک برنامه بلند مدت داشته باشیم که دادن یا ندادن آن جامعه را با چالش رو به رو نکند.
علی مطهری نیز در بخش دیگری از صحبت های خود در ارتباط با ثابت نگهداشتن قیمت ها گفت: نباید بعد از چند تا شلوغی همه بگویند قیمت بنزین زیاد نمی‌شود و یارانه کسی قطع نمی‌شود. اگر لازم است فعلا قیمت بنزین افزایش یابد و از این منبع اصلاحات اقتصادی انجام شود.

 

فرصت برای تحریم های تازه
بابک صفاری، با بیان اینکه صادرات کلید رشد و توسعه اقتصادی ما است در مورد تحرکات دونالد ترامپ و برخی دیگر از عناصر بیگانه برای لغو برجام و تحریم های تازه که بار دیگر پس از این اعتراض ها مطرح شد گفت: این مسله بسیار مهم است و می تواند بر صادرات ما تاثیر بگذارد. اگر امکان صادرات از ما گرفته شود بنظر می آید چالش های ما بیشتر خواهد شد. هرچند که هربار تحریم می شویم در داخل با نوآوری همراه خواهیم بود اما هزینه این نوآوری ها هم بسیار زیاد می شود.
او افزود: از سویی بنظر می آید این بار اگر آمریکا هم از برجام خارج شود ارتباط با سایر کشور ها از جمله کشورهای اروپایی قطع نخواهد شد چرا که آنها نیز از این ارتباط دو جانبه نفع می برند و اگر این منافه نبود پای میز مذاکره حاضر نمی شدند. این استاد دانشگاه راه برون رفت از این بحران را انتخاب شرکای تجاری تازه ای دانست که اقتصاد آنها وابسته به ایالات متحده آمریکا نباشد دانست.

 

تغییر رویکرد ممکن یا غیر ممکن؟
به اعتقاد برخی از صاحب نظران راهکار اصلی برون رفت از این بحران اعمال اصل گفت و گو میان دولت و نخبگان برای دادن راهکارهای عملی است. اما آیا این اتفاق خواهد افتاد؟
بابک صفاری معتقد است هیچ عزم جدی در ساختار اجرایی کشور، چه در سطح خورد و چه در سطح کلان وجود ندارد. زیرا این تغییر رویکردها همراه با هزینه است. هرچند او تاکید دارد اصلاح نکردن ساختارها هزینه برتر از اصلاح کردن آن است.
سلطانی نیز معتقد است عزم جدی برای تغییر رویکرد و رفع چالش ها نه در دولت، نه در حاکمیت وجود ندارد و دولت با فیلتر کردن شبکه های اجتماعی یا ربط دادن این مسائل به بیگانگان سعی می کند از آن عبور کند.

 

منبع: ماهنامه نوسان