مظنه قیمت‌ها در پنج بازار

«بانک جهانی» تازه‌ترین گزارش چشم‌انداز بازارهای کالای خود را منتشر کرد. در این گزارش که دوبار در سال منتشر می‌شود، وضعیت پنج بازار کالای اصلی جهان – انرژی، کشاورزی، کودها، فلزات و موادمعدنی و فلزات گرانبها – مورد بررسی قرار می‌گیرد. در ضمیمه گزارش ماه آوریل (اردیبهشت) که روز جمعه منتشر شد پرونده‌ای ویژه  با عنوان «شوکی مانند هیچ‌کدام دیگر: اثر کووید-۱۹ بر بازارهای کالا» ارائه شده است. بر اساس یافته‌های این گزارش، با وخامت شیوع پاندمی «کووید-۱۹» در سه ماه اخیر تقریبا همه کالاها افت شدید قیمت را تجربه کردند. سیاست‌گذاری‌های مقابله با این بیماری منجر به کاهش چشمگیر حمل‌ونقل شد، امری که کاهش بی‌سابقه تقاضا برای نفت را به همراه داشت. این در حالی است که تضعیف رشد اقتصادها، تقاضا برای کالاها را بیشتر سرکوب  خواهد کرد. بر این اساس پیش‌بینی می‌شود در سال جاری (۲۰۲۰) قیمت نفت خام به طور میانگین روی ۳۵ دلار برای هر بشکه بایستد، میانگینی که سال آینده به ۴۲ دلار خواهد رسید. قیمت  کالاهای غیرانرژی نیز در سال جاری روندی کاهشی خواهد داشت: بیش از بازگشت به روند ریکاوری در سال آینده، انتظار می‌رود قیمت فلزات امسال بیش از ۱۳ درصد افت داشته باشد؛ قیمت  موادغذایی البته عمدتا بدون تغییر خواهد ماند.

به گزارش گروه اقتصاد بین‌الملل به نقل از «بانک جهانی»، پیش‌بینی‌هایی که پیرامون چشم‌انداز قیمت کالاها صورت گرفته است تا حد زیادی به سرعت شیوع «کووید-۱۹» و برداشته شدن گام‌های مقابله با آن بستگی دارد. بر این اساس در پرونده ویژه این گزارش اثرات این بیماری و مقایسه آن با بحران‌های پیشین ارزیابی شده است. این ارزیابی‌ها حاکی از آن است که اثرات «کووید-۱۹» بسیار بزرگ‌تر از حوادثی است که در گذشته رخ داد و احتمالا منجر به تحولات بلندمدت در عرضه و تقاضای بازارهای جهانی کالا خواهد شد. با این حال کاهش قیمت  نفت فرصتی مناسب برای اقتصادهای نوظهور و درحال توسعه خواهد بود تا یارانه‌های انرژی خود را کنار بگذارند.

چشم‌انداز ۲۰۲۰ کالاها

به گزارش «بانک جهانی» شیوع «کووید-۱۹» با کاهش گسترده قیمت‌های جهانی کالاها توام شده است. این بیماری واگیر شوک‌های منحصربه‌فرد و اثرات قابل توجهی را متوجه هر دو بخش عرضه و تقاضای کالاها ساخته است. با توجه به کاهش چشمگیر حجم مسافرت‌ها ناشی از به اجرا درآمدن محدودیت‌های رفت وآمد و همچنین سقوط بی‌سابقه تقاضا، بازار نفت بیشترین تاثیر را تاکنون پذیرفته است. قیمت  فلزات نیز وارد سیر نزولی شده است، هر چند نه به اندازه نفت. با توجه به رابطه غیرمستقیم کشاورزی با فعالیت‌های اقتصادی اما قیمت محصولات کشاورزی تاکنون کمترین کاهش را تجربه کرده‌اند. در بلندمدت، علاوه بر تضعیف تقاضا، اخلال در زنجیره‌های عرضه نیز بازارهای کالا را با تهدیدات جدی مواجه می‌سازد، جایی که نگرانی اصلی «امنیت غذایی» خواهد بود. گرچه اثرات نهایی پاندمی «کووید-۱۹» بستگی به شدت و مدت آن دارد، اما این بیماری پیامدهای ماندگاری به همراه خواهد داشت.  به عنوان مثال تغییر رفتار مصرف‌کنندگان می‌تواند باعث تغییرات ساختاری در الگوهای مشاغل، کاهش مسافرت‌ها و افت تقاضا برای مواد سوختی شود. اخلال در زنجیره عرضه نیز کاهش تقاضای کالاها را به  دنبال دارد. بر این اساس چشم‌انداز پنج بازار کالای اصلی جهان به شرح زیر است.

انرژی: از آغاز 2020، قیمت‌های انرژی به رهبری نفت خام، روندی نزولی داشته‌اند، تا جایی که نسبت به اوج ماه ژانویه (بهمن) 70 درصد کاهش یافته‌اند. اقدامات مقابله با شیوع «کووید-19» منجر به کاهش ناگهانی و شدید مسافرت‌ها در سراسر جهان شده است. در این رابطه پیش‌بینی می‌شود در سال جاری تقاضا برای نفت خام کاهش بی‌سابقه 9 درصدی را تجربه کند، اتفاقی که حتی کاهش تولیدات «اوپک+» نیز آن را جبران نخواهد کرد. بر این اساس قیمت‌های نفت خام امسال به طور میانگین بشکه‌ای 35 دلار خواهد بود، قیمتی که در سال آینده با اندکی بهبود به 42 دلار خواهد رسید. ریسک‌های متوجه این پیش‌بینی عمدتا منفی هستند و مربوط به مدت و شدت پاندمی «کووید-19» می‌شوند. به گزارش «بانک جهانی» تحت تاثیر کاهش قیمت نفت و همچنین تضعیف تقاضای نیروگاه‌های برق و مصارف صنعتی، قیمت  گاز طبیعی نیز در 2020 تا 25 درصد کاهش خواهد یافت. در این شرایط زغال سنگ با افت قیمت 17 درصدی مواجه خواهد شد.

محصولات کشاورزی: قیمت محصولات کشاورزی عموما ثابت بوده است. با این حال شماری از عوامل – که مهم‌ترین آنها اقدامات محدودکننده مقابله با شیوع «کووید-19» است – فشارهای منفی خود را در اواخر فصل اول 2020 برای برخی از بازارها آغاز کردند. از جمله عوامل «سنتی» نیز می‌توان به سطح بالای ذخایر چندین ساله (که امسال سومین رکورد تاریخی به ثبت رسید) و همچنین رکوردزنی تولید برخی محصولات به خاطر شرایط جوی مساعد اشاره کرد. با این حال شیوع پاندمی «کووید-19» ریسک‌های منفی کاملا متفاوتی ایجاد کرده است: تضعیف تقاضا، کاهش شدید قیمت نهاده‌ها (انرژی و کودها)، محدودیت‌های تجاری، اخلال در زنجیره عرضه (برای هر دو طرف نهاده و تولید)، تقویت ارزش دلار و موج خریدهای مضطربانه.

بر این اساس در فصل نخست 2020، «شاخص قیمت کشاورزی» بانک جهانی با افزایش فصلی حدود یک درصد، 1/ 3 درصد بالاتر از مقدار شاخص سال گذشته قرار گرفت. قیمت  حبوبات، روغن‌ها و خوراک احشام و نوشیدنی از جمله مواردی بودند که در این دوره افزایش یافتند، در حالی که قیمت مواد خام کشاورزی دچار کاهش شد. در مجموع انتظار می‌رود مقدار «شاخص قیمت کشاورزی» تا پایان 2020 حدود یک درصد کاهش یابد و در سال آینده رشد 2 درصدی را تجربه کند، پیش‌بینی‌ای که اندکی نسبت به مقادیر گزارش اکتبر/  آبان کاهش یافته است. به گزارش «بانک جهانی» برای پیش‌بینی قیمت محصولات کشاورزی هر دو گروه ریسک‌های کاهشی و افزایشی خودنمایی می‌کنند، ریسک‌هایی که عمدتا ناشی از مدت و شدت پاندمی و سرعت برداشته  شدن محدودیت‌های اعمال‌شده هستند.

کودها: برای هفتمین فصل متوالی در فصل نخست امسال نیز «شاخص قیمت کودها» کاهش یافت: 5/ 4 درصد. بازار پتاس و اوره به‌خاطر نبود تقاضا بیشترین نقش را در این کاهش داشتند. در طرف مقابل با شیوع ویروس کرونا و اخلال در زنجیره عرضه و تولیدات چین، قیمت فسفات افزایش یافت. بر این اساس تا انتهای 2020 شاخص قیمت این محصولات در مجموع 9/ 9 درصد افت می‌کند، وضعیتی که در آن فراوانی عرضه همچنان ادامه‌دار خواهد بود.

فلزات و موادمعدنی: «شاخص قیمت فلزات و موادمعدنی» بانک جهانی در فصل نخست سال جاری، دومین افت فصلی متوالی خود را تجربه کرد و 7/ 4 درصد کاهش یافت. این کاهش عمدتا به خاطر کندشدن فعالیت‌های تولیدی جهان در پی شیوع پاندمی «کووید-19» بود، با وجود اینکه سیاست‌های تشویقی بی‌سابقه‌ای از جانب دولت‌ها در حمایت از تقاضا به اجرا درآمد. حتی اختلالات فزاینده طرف عرضه هم نتوانست مانع از کاهش قیمت فلزات شود. با توجه به تداوم مخارج بخش سلامت و همچنین وقوع بحران‌های اقتصادی پیش‌بینی می‌شود قیمت فلزات در 2020 بیش از 13 درصد کاهش یابد. ریسک‌های این چشم‌انداز نیز عمدتا منفی هستند شامل فروپاشی شدیدتر تقاضای صنعتی و ناکارآمدی سیاست‌های تشویقی دولت‌ها.

فلزات گران‌بها: بر خلاف دیگر کالاها، «شاخص فلزات گرانبها» بانک جهانی در فصل نخست 4/ 5 درصد افزایش داشت، افزایشی به سردمداری طلا. این افزایش قیمت طلا عمدتا ناشی از هجوم سرمایه‌ها برای دارایی‌های امن در پی شیوع «کووید-19» بود، به خصوص اینکه بانک‌های مرکزی جهانی سیاست‌های پولی خود را تسهیل کردند. با این حال قیمت نقره و پلاتینیوم کاهش یافت، کاهشی که ناشی از غلبه ضعف تقاضا فیزیکی بر اختلالات عرضه بود. بر این اساس پیش‌بینی می‌شود قیمت فلزات گرانبها در 2020 به طور میانگین 2/ 13 درصد افزایش یابد، چشم‌اندازی که با ریسک افزایشی نظیر افت شدیدتر از انتظار فعالیت‌های اقتصادی جهان، و ریسک کاهشی همچون تقویت بیشتر ارزش دلار مواجه است.

وضعیت بازارهای کالای ایران

در بخشی از گزارش «بانک جهانی»، بازارهای کالای کشورهای اصلی رتبه‌بندی شده  است. بر این اساس در سال 2018 ایران با تولید روزانه 4 میلیون و 715 هزار بشکه نفت، پنجمین تولیدکننده بزرگ نفت خام جهان بود (پس از آمریکا، عربستان، روسیه و کانادا). در این سال با مصرف روزانه یک میلیون و 879 هزار بشکه، یازدهمین مصرف کننده بزرگ نفت جهان هم بودیم (آمریکا، چین، هند، ژاپن و عربستان به ترتیب در صدر این رتبه‌بندی قرار دارند). در تولید گاز طبیعی نیز در سال 2018 حدود 239 میلیارد متر مکعب گاز در ایران تولید شد، سطحی از تولید که پس از آمریکا با 832 و روسیه با 669، کشور را در رده سوم بزرگ‌ترین تولیدکنندگان گاز طبیعی جهان قرار داد. در مصرف گاز نیز با 226 میلیارد متر مکعب، چهارمین مصرف‌کننده بزرگ این محصول در 2018 بودیم.