کارشناسان می‌گویند اولین گام بازار ارز برای حرکت در مسیر کاهشی بعد از سفر رافائل گروسی به تهران برداشته شد و حال آشتی سیاسی ایران و عربستان و آزادسازی بخشی از ارزهای بلوکه‌شده در عراق سرعت کاهش قیمت‌ها را بیشتر کرده است. همزمان با این تحولات، مقامات دولتی نیز دست به کار شده‌اند و با بیان اظهاراتی از قبیل تداوم روند کاهش قیمت‌ها در بازار ارز و سقوط دلار تا نرخ‌های نزدیک به ۳۰ هزار تومان، انتظارات کاهشی در میان معامله‌گران را تقویت کرده‌اند. تشکیل صف‌های طویل پشت در صرافی‌ها برای فروش ارزهای خانگی این مساله را تایید می‌کند. هرچند به نظر می‌رسد فضای خوش‌بینی بر بازار ارز حاکم شده اما سوال اساسی این است که آیا امکان سقوط دلار به نرخ‌های کمتر از ۴۰ هزار تومان وجود دارد؟
تحولات تازه سیاسی
بازار ارز بعد از چند هفته طوفانی این روزها به آرامش نسبی رسیده است. دلار که در سایه نااطمینانی‌ها نسبت به آینده سیاسی و اقتصادی کشور با سرعت بالایی در مسیر رشد حرکت می‌کرد، رکورد افزایش قیمت در تاریخ اقتصادی ایران را شکست و از ۶۰ هزار تومان نیز فراتر رفت. اما از هفته گذشته و همزمان با انتشار خبرهای مثبت سیاسی عقب‌نشینی قیمت‌ها در بازار ارز شروع شده است. اولین سیگنال کاهش قیمت‌ها نیز همزمان با سفر رافائل گروسی، دبیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به ایران به معامله‌گران بازار ارز رسید. در پایان سفر گروسی به تهران بیانیه مشترکی منتشر شد که خبر از توافق ایران و آژانس برای حل اختلافات در زمینه فعالیت‌های هسته‌ای می‌داد. اولین نشانه این توافق نیز در کاهش قیمت ارز دیده شد. هرچند گمانه‌زنی‌ها در خصوص صدور احتمالی قطعنامه شورای حکام علیه ایران مقاومت بازار ادر برابر کاهش قیمت بالا برده بود، اما پایان نشست این شورا آن هم بدون صدور قطعنامه علیه کشورمان دلیل دیگری شد بر تداوم ریزش قیمت‌ها در بازار ارز.
اما از روز جمعه بازار ارز در معرض خبرهای جدی‌تری قرار گرفت. برقراری رابطه دیپلماتیک ایران و عربستان در نشست سه‌جانبه پکن بعد از سال‌ها موضوع مهمی بود که توانست ترمز قیمت‌ها را در بازار ارز بکشد. در بیانیه سه‌جانبه‌ای که در همین راستا امضا شد ایران و عربستان توافق کردند ظرف حداکثر دو ماه، روابط دیپلماتیک خود را از سر گرفته و سفارتخانه‌‌ها و نمایندگی‌ها را بازگشایی کنند. مذاکرات شکل‌گرفته بین ایران و عربستان باعث عقب‌نشینی معامله‌گران در بازار ارز شد و فروش دلار را در معاملات پشت خطی روز جمعه بالا برد. انتشار همزمان خبرهایی در خصوص آزادسازی دارایی‌های بلوکه‌شده ایران در عراق و همچنین احتمالات در خصوص افزایش فشار عرضه حواله درهم امارات در هفته جاری نیز آهنگ کاهش قیمت دلار در بازار را تندتر کرد. طبق شنیده‌ها، ایران بیش از چهار میلیارد دلار منابع بلوکه‌شده ارزی در عراق دارد که طبق اعلام مقامات دولتی، ۸۰۰ میلیون دلار آن تا هفته گذشته و با موافقت آمریکا آزاد شده است. در عین حال، مجیدرضا حریری، رییس اتاق بازرگانی ایران و چین نیز خبر از تداوم روند کاهش قیمت ارز در بازار غیررسمی داده و گفته «رفقا، هرچه دلار ذخیره کردید بریزید (در) بازار، یکی از (نتایج) توافق پکن، سرازیر شدن درهم از طرف امارات متحده عربی (خواهد بود) که از یکشنبه کلید می‌خورد.»
عقب‌نشینی دلار
در سایه تحولات سیاسی اخیر، اسکناس آمریکایی در معاملات دیروز بازار آزاد (تا لحظه تنظیم این خبر) تا سطح کانال ۴۵ هزار تومانی پایین آمد و در تابلوی معاملات صرافی‌ها نیز به کانال ۴۴ هزار تومانی رسید. معاملات دلاری مرکز مبادله نیز دیروز در کانال قیمتی ۴۱ هزار تومانی رقم خورد. شنیده‌ها نیز حاکی از آن است که دیروز فضای بازار ارز متشنج بود و بسیاری در تکاپوی فروش دلارهای خانگی بودند. حضور گسترده مردم در خیابان فردوسی برای فروش ارز نیز این مساله را تایید می‌کند. در این بین مقامات دولتی نیز با بیان اظهاراتی در خصوص تداوم روند کاهشی قیمت‌ها در بازار ارز معامله‌گران بیشتری را به صف فروش ارز کشانده‌اند. برای مثال دیروز مصطفی قمری‌وفا، سخنگوی بانک مرکزی اعلام کرد: «همزمان با تداوم نزولی شدن قیمت ارز در بازار، در جلسه فوق‌العاده ستاد هماهنگی اقتصادی دولت، موضوع نرخ ارز و کاهشی شدن آن بررسی شد و بانک مرکزی گزارشی از اقداماتش در حوزه داخلی و بین‌المللی در این راستا ارائه کرد. با اقدامات انجام‌شده، کاهش قیمت‌ها در بازار ارز ادامه دارد». از سوی دیگر کامران سلطانی‌زاده، عضو شورای عالی کانون صرافان نیز گفت: «دیروز برخلاف روزهای گذشته در مقابل صرافی‌ها صفی برای خرید دلار نیست و دلار با نرخ ۴۵ هزار و ۵۰۰ تومان خریداری ندارد.» در ادامه کاهش قیمت ارز که از هفته گذشته شروع شده پس از توافق با عربستان شدت کاهش نرخ ارز در بازار شدت بیشتری یافته است و پیش‌بینی می‌شود این رود ادامه‌دار خواهد بود و دلار به کانال ۳۰ هزار تومان هم خواهد آمد.»
هرچند تاثیر مثبت خبرهای سیاسی بر بازار ارز بر کسی پوشیده نیست اما کارشناسان می‌گویند تداوم این وضعیت نیازمند آن است که روابط ایران و کشورهای غربی نیز به سطح قابل قبولی برسد. از نگاه آنان، تحریم همچنان تهدیدی بزرگ برای اقتصاد ایران محسوب می‌شود و می‌تواند دست‌اندازی جدی در برابر کاهش قیمت ارز در طولانی‌مدت باشد. از همین رو کارشناسان کماکان بر احیای برجام و کاهش تحریم‌ها به عنوان یکی از فاکتورهای اصلی حفظ ارزش ریال در برابر دلار تاکید می‌کنند. با توجه به اثرات مثبتی که این موضوع می‌تواند بر شرایط اقتصادی کشور داشته باشد می‌توان چشم‌انداز بازار ارز را در صورت کاهش تنش‌های سیاسی ایران با غرب مثبت دید.
تاثیر خبرهای مثبت سیاسی بر بازار ارز موقتی است
فریال مستوفی، عضو هیات نمایندگان اتاق تهران در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» گفت: قیمت هر کالایی در اقتصاد تابع عرضه و تقاضاست. قیمت ارز نیز مانند هر کالای دیگری در سایه سطح عرضه و تقاضا تعیین می‌شود و فزونی عرضه بر تقاضا می‌تواند اهرم کاهش قیمت آن شود.
به گفته وی، قیمت ارز در چند روز گذشته و به دلیل خبرهای مثبت سیاسی با کاهش همراه شده است. بدون شک خبرهای مثبت سیاسی بر بازار ارز تاثیر مثبت می‌گذارد و باعث ریزش قیمت‌ها می‌شود اما اینکه قیمت ارز در سایه اخبار مثبت و منفی بالا و پایین شود، موقتی است. قیمت واقعی ارز زمانی مشخص می‌شود که عرضه در بازار بالا باشد و بتواند جوابگوی تقاضاهای موجود باشد.
عضو هیات نمایندگان اتاق تهران افزود: در یک دوره‌ای صادرات کشور ۱۰۰ میلیارد دلار بود که به دلیل کاهش توان دولت در فروش نفت رقم صادرات کشور به حدود ۱۵ میلیارد دلار رسیده است. نکته مهم و اساسی نیز این است که دولت دسترسی مستقیم به این میزان درآمد حاصل از صادرات را ندارد.
مستوفی ادامه داد: در صورتی که به جامعه بین‌الملل برگردیم، تحریم‌ها برداشته شود و همچنین به گروه ویژه اقدام مالی (FATF) بپیوندیم، دسترسی‌مان را به پول‌های بلوکه‌شده خارج از کشور بالا ببریم و تجارت ایران با جهان به سطح عادی خود برگردد قیمت ارز کاهشی خواهد شد و به ثبات خواهد رسید. اما در صورتی که این مسائل به وقوع نپیوندد نه تنها نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم که قیمت‌ها پایین بیاید بلکه باید منتظر افزایش دوباره قیمت ارز نیز باشیم. این مساله به این معناست که روند کاهشی قیمت‌ها در بازار ارز که چند روزی است شروع شده موقتی خواهد بود.
وی در خصوص اینکه نرخ‌های کشف‌شده دلار طی چند وقت گذشته واقعی بود یا خیر، بیان کرد: همان‌طور که اشاره شد بازار ارز تحت تاثیر خبرهای مثبت و منفی بالا و پایین می‌شود. زمانی که خبرهای ناامیدکننده بین مردم جامعه تزریق می‌شود و نگرانی‌ها در خصوص بدتر شدن وضعیت اقتصادی بالا می‌رود عده‌ای به دنبال خرید ارز می‌روند تا ارزش دارایی‌های ریالی خود را حفظ کنند. در این شرایط تقاضا برای خرید ارز بالا می‌رود. در نتیجه در بازار ارز نه می‌توان به آنهایی که خبرهای ناامیدکننده را در جامعه شایع می‌کنند اطمینان کرد و نه خبرهای مثبتی که به گوش می‌رسد. همه این مسائل بر روی قیمت ارز تاثیر می‌گذارند اما اثرگذاری آنها کاملا موقتی خواهد بود. اثرات بلندمدت این خبرها زمانی قابل لمس خواهد بود که عرضه بالا برود و معاملات به صورت نرمال انجام گیرد.
مستوفی در خصوص تاثیر آزادسازی دارایی‌های بلوکه‌شده بر قیمت ارز نیز گفت: هرچند این خبر تاثیر مثبتی بر بازار ارز دارد اما مساله اساسی این است که ایران حدود ۱۸ میلیارد دلار از عراق طلب ارزی دارد و درنتیجه آزادسازی ۸۰۰ میلیون دلار از این میزان نمی‌تواند تاثیر آنچنانی بر بازار ارز داشته باشد. اینجاست که بار دیگر باید اعلام کنیم مهم‌ترین رخدادی که می‌تواند بر قیمت ارز تاثیر طولانی‌مدت داشته باشد برقراری روابط با جامعه بین‌الملل است.
کاهش نرخ دلار به زیر ۴۰ هزار تومان فرار سرمایه را بالا می‌برد
جمشید عدالتیان‌شهریاری، اقتصاددان و عضو سابق اتاق بازرگانی ایران نیز به «جهان‌صنعت» گفت: آنچه تعیین‌کننده قیمت ارز در بازار است نیروهای عرضه و تقاضاست. با توجه به گفته‌های مقامات دولتی در خصوص آزادسازی ۸۰۰ میلیون دلار منابع ارزی، در صورت دسترسی دولت به منابع ارزی کافی و همچنین تداوم جو مثبت روانی در میان معامله‌گران می‌توان قیمت ارز را کنترل کرد. اما کاهش دلار تا نرخ‌های نزدیک به ۳۰ هزار تومان به راحتی ممکن نخواهد شد.
به گفته وی، نرخ واقعی ارز در حال حاضر در تالار مبادله ارزی و تحت تاثیر ارزهای صادراتی قابل عرضه در این بازار کشف می‌شود. بنابراین با توجه به نرخ‌هایی که در این بازار کشف می‌شود می‌توان در خصوص وضعیت کلی بازار ارز و کف قیمتی ارز نتیجه‌گیری کرد.
عدالتیان ادامه داد: هرچند در چند روز گذشته و به دلیل خبرهای مثبتی که به گوش می‌رسد بازار ارز وارد مسیر کاهش قیمت شده اما اثرات جو روانی ناشی از این اخبار بر قیمت ارز موقتی است. بنابراین واقعیت نرخ ارز در بازار و تحت تاثیر فعالیت نیروهای عرضه و تقاضا مشخص می‌شود. مسائل سیاسی هرچند می‌تواند به راحتی جو روانی را تغییر دهد اما نمی‌تواند به راحتی عرضه و تقاضا را تغییر دهد.
این اقتصاددان افزود: براساس قوانین اقتصادی، با وجود تورم ۵۰ درصدی و تفاوت آن با تورم آمریکا نرخ واقعی دلار باید در محدوده ۴۵ هزار تومان باشد. بنابراین اگر نرخ ارز قرار باشد به نرخ‌های زیر ۴۰ هزار تومان برسد تقاضا برای خرید ارز را بالا می‌برد و سرعت خروج سرمایه از کشور را نیز تشدید می‌کند. در این حالت سیکل معیوب افزایش قیمت ارز بار دیگر تکرار می‌شود.
وی در خصوص محرک‌های تقاضای ارز نیز گفت: آنچه می‌تواند تقاضا برای ارز را کنترل کند عرضه ارز و کنترل‌های نظارتی بانک مرکزی است. فراکنی در اقتصاد فایده‌ای ندارد و بانک مرکزی مسوول اصلی حفظ ارزش پول ملی و کنترل تورم است. در اقتصاد ایران تورم همواره وجود داشته و در صورتی که چاره‌ای برای آن اندیشیده نشود نمی‌توان به حفظ ارزش ریال کمک کرد. بنابراین باید بپذیریم تورم در اقتصاد بسیار تعیین‌کننده است و باید امیدوار باشیم دولت بتواند نقدینگی را کنترل و کسری بودجه‌اش را به‌گونه‌ای تامین کند که ناچار نشود برای تامین هزینه‌هایش نرخ ارز را بالا ببرد.