مریم صدقی: کمی آن‌طرف‌تر از آسمان خاکستری تهران، بیخ گوش پایتخت، مزرعه می‌تواند بهترین انتخاب برای تجربه یک روز بدون استرس باشد. فقط کافی است اراده کنید برای چندساعت هم که شده، زندگی به دور از هیاهو شهر را در کنار حیوانات اهلی تجربه کنید. اگر دلتان می‌خواهید و هوس کرده‌اید که نان محلی بپزید یا شیر گاوها را بدوشید و مدتی از شهر دور باشید، اینجا بهترین گزینه است؛ البته این تنها شما نیستید که دلتان می‌خواهد برای مدتی هم که شده، چنین فضای جالبی را در مزرعه تجربه کنید، این روزها گردشگری کشاورزی یا آگروتوریسم بسیار پرطرفدار شده و روی بورس است.
شاید سبک زندگی شهری دیگر به مذاق خیلی‌ها خوش نمی‌آید و ترجیح می‌دهند چند روزی را به دور از دغدغه‌های پایان‌ناپذیر و ناگزیر زندگی شهری سر کنند. در سراسر جهان مزارع گردشگری با اقبال عمومی مواجه شده‌اند که محبوب‌ترین آنها را می‌توان در کشورهای تایوان، توسکانی، برزیل، ایالت هاوایی، جزیره گرانادا، کالیفرنیا و فیلیپین سراغ گرفت.
مزارع گردشگری ایران از کجا آمدند؟
تهرانی‌ها می‌گویند که آنها استارت اولین مزرعه گردشگری ایران را زده‌اند اما به نظر می‌رسد که این ایده را عباس برزگر اولین‌بار پیاده کرده است. کارآفرین روستایی بوانات فارس که تبدیل به چهره‌ای جهانی شد، حالا گرچه تعداد این مزارع انگشت‌شمار است اما به عقیده علی خدابخشی و محبوبه ملکی زوج تهرانی و مالک یک مزرعه گردشگری، می‌تواند شروع خوبی برای یک کار پردرآمد باشد.
آنها زمین این مزرعه را در سال ۱۳۸۲ خریداری کردند و سال‌ها به صورت طرح دامپروری و پرورش گاو از آن بهره‌برداری کردند تا اینکه بعد از سال‌ها تصمیم گرفتند مزرعه گردشگری را با الهام از مناطق مختلف دنیا تأسیس کنند. سرانجام در فروردین سال۹۷ ایده تأسیس مزرعه‌شان توسط علی و محبوبه به مرحله اجرا رسید.
اردوی دانش‌آموزان در یک زندگی روستایی
«معراج قمری» یکی دیگر از مدیران مزرعه گردشگری به «شهروند» توضیح می‌دهد: «در مزرعه گردشگری سعی کرده‌ایم خدماتی ارایه دهیم که در شهرها نمی‌توان از آن برخوردار بود. اکثر افرادی که برای استفاده از خدمات مزرعه به ما مراجعه می‌کنند، از زندگی شهری به ستوه آمده‌اند و آرامش و سبک زندگی خاصی را حتی برای مدت کوتاه طلب می‌کنند.»
او ادامه می‌دهد: «در مزرعه یک فرد می‌تواند به دور از زندگی شهری، یک زندگی روستایی را امتحان کند و حتی آموزش ببیند؛ مثلا داخل مزرعه نان را به شیوه سنتی بپزد، شیر تازه گاو بدوشد. الاغ‌سواری کند یا به تیمارکردن اسب‌ها بپردازد. ما امکان این را فراهم کرده‌ایم تا افراد در چنین فضایی با پرنده‌های اهلی مزرعه مثل شترمرغ یا مرغ و خروس روبه‌رو شوند. به‌علاوه در مزرعه ٣هزار جوجه را پرورش می‌دهیم که می‌توان آنها را از نزدیک دید و لمس کرد. در مزرعه شرایط تراکتورسواری نیز مهیاست؛ یعنی افراد می‌توانند به صورت گروه‌های ١٠ تا ١٥نفره سوار بر تراکتور به باغی که نزدیک مزرعه است، بروند و از چشمه و میوه‌هایی که محصول مزرعه است، استفاده کنند.»
او ادامه می‌دهد: «در سال دوم احداث مزرعه هستیم و در این مدت اکثر بازدیدکنندگان ما خانواده‌ها بودند. در سال اول ١٥هزار و در سال دوم هم ٣٠هزار بازدید‌کننده داشتیم.»
مدیر این مزرعه ادعا می‌کند که در جذب توریست خارجی هم قدم بلندی برداشته‌اند و می‌گوید: «ما از کشورهای فرانسه، کره، ژاپن، چین و هلند بازدید‌کننده‌های زیادی داشتیم. همچنین دانش‌آموزان مدارس کره و فرانسه در ایران هم برای چند روز در مزرعه اقامت داشتند.»
اقامت در مزرعه چند تمام می‌شود؟
قمری درباره شرایط و هزینه استفاده از مزارع گردشگری ایران می‌گوید: «کاملا بستگی به امکانات آن مزرعه دارد، به‌عنوان مثال در مزرعه گردشگری ما اقامت در مزرعه به دوشکل مهیاست؛ یک راه این است که افراد در هتل نمکی مزرعه اقامت کنند که هزینه نسبتا بالایی دارد و یک مدل ارزان قیمت اقامت هم تعریف کردیم. هتل نمکی مزرعه دومین هتل نمکی جهان به شمار می‌رود که اولین آن هم در آمریکای جنوبی قرار دارد. تمام قطعات این هتل حتی تختخواب‌ها از نمک ساخته شده است که در کنار جاذبه گردشگری، بیشتر روی جنبه‌های درمانی و انرژی‌درمانی آن تأکید می‌شود. اقامت در این هتل برای یک‌نفر ۳۰۰هزارتومان، دونفر ۴۰۰هزارتومان، سه‌نفر۵۰۰هزارتومان، چهارنفر ۶۰۰هزارتومان است.» او ادامه می‌دهد: «نوع دوم اقامت در مزرعه برپاکردن چادر در هر مکانی است که بازدید‌کننده تمایل دارد و انتخاب می‌کند. هزینه این نوع اقامت هم برای جمعه‌شب‌ها ٦٥هزار و برای شب‌های غیر ازجمعه ٤٥هزار تومان است.» قمری مبلغ ورودی مزرعه را هم رقمی بین ٣٠ تا ٤٥هزار تومان اعلام می‌کند.
کارمندان ما روستاییان هستند
گردشگری کشاورزی علاوه بر آنکه به جذب توریست و گردش مالی کشور کمک می‌کند، در بحث اشتغال‌زایی نیز تأثیرگذار بوده است. قمری از ایجاد شغل برای ده‌ها نفر از بومیان دماوند در این مزرعه می‌گوید: «برای استفاده از کارمندان در مزرعه خورشید دغدغه این را داشتیم برای بومیان دماوند اشتغال‌زایی کنیم. به همین دلیل کارمندان مزرعه را از بومیان این منطقه انتخاب کردیم. مزرعه گردشگری حدود ٣٠ کارمند دارد که ٧٠درصد آنها از روستای محمودیه هستند و با زندگی در مزرعه آشنایی کامل دارند. این افراد به خوبی می‌توانند بازدیدکنندگان را راهنمایی و زندگی در مزرعه را برای آنها ملموس‌تر کنند.»
در ایران گردشگری کشاورزی نداریم
«گردشگری کشاوزی در ایران بسیار ضعیف است یا به عبارتی ما گردشگری کشاورزی نداریم.» این جمله‌ای است که «شمسعلی هادی‌زاده معلم» رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی ایران به «شهروند» می‌گوید و توضیح می‌دهد: «سال‌هاست در رابطه با موضوع گردشگری کشاورزی یا گردشگری مزرعه تأکید می‌کنم اما متأسفانه کسی توجه نمی‌کند.» معلم می‌گوید: «اگر گردشگری را یک موضوع سلامت بنیان که در سلامت روانی و جسمی تأثیر دارد نگاه کنیم، گردشگری کشاورزی بیشترین منفعت را دارد. گردشگری کشاورزی یک نوع آمورش است. می‌توان شرایط کاشت، داشت و برداشت را مشاهده کرد.» او با بیان اینکه گردشگری روستایی و گردشگری کشاورزی کاملا از هم متفاوت است، می‌گوید: «در گردشگری روستایی بحث اقلیم و آرامشی که گردشگر از محیط تجربه می‌کند، مطرح است، اما در بحث گردشگری کشاورزی یا مزرعه بحث آموزش هم داریم. شرایطی فراهم می‌شود که فرد می‌تواند لذت اسب‌سواری، لمس‌کردن یک گاو، مرغ و اردک، داشت و کاشت و برداشت محصول را امتحان و تجربه کند. البته گردشگری کشاورزی تعریف متنوعی دارد که مهم‌ترین آن آموزش گردشگر است.»
درآمد ٧٠میلیارد دلاری تونس از بیابان
درحالی که به گفته متخصصان حوزه گردشگری، گردشگری کشاورزی یکی از راه‌های درآمد توسعه پایدار به شمار می‌رود، اما تعداد مزارع کشاورزی در ایران بسیار کم است. مسعود شیرین‌کلام، دبیر کمیسیون گردشگری اتاق ایران هم به «شهروند» می‌گوید: «یکی از ظرفیت‌های بالقوه گردشگری در کشور ما گردشگری کشاورزی است که با توجه به تنوع اقلیم‌هایی که ما در کشور داریم، می‌تواند بسیار پررونق و موفق باشد. مزارع نخل در کویر، نیزارها در جنوب، مزارع خودرو و قنات‌ها هرکدام می‌توانند به‌عنوان مزارع گردشگری مورد استفاده قرار گیرند.»
شیرین‌کلام نقش گردشگری مزرعه را در جذب توریست بسیار پراهمیت می‌داند و می‌گوید: «کشوری مثل تونس توانسته است از ظرفیت کویری خود با جذب توریست ٧٠میلیارد دلار سود ببرد. ما اگر برنامه‌ریزی مدونی داشته باشیم، می‌توانیم به سودی بالاتر از درآمدی که درحال حاضر از جذب توریست داریم، برسیم.» او ادامه می‌دهد: «گردشگری کشاورزی می‌تواند به‌عنوان پاسخی برای چالش‌های محدودکننده اقتصادی، زیست‌محیطی، اجتماعی و فرهنگی در روستا‌ها باشد. در این سیستم، فعالیت کشاورزی فراتر از کارکرد اصلی آن، می‌تواند مجموعه گسترده‌ای از امکانات همچون حفظ زمین، مدیریت پایدار منابع طبیعی تجدیدپذیر و حفظ تنوع‌زیستی را فراهم کرده و موجب رونق‌بخشیدن به زندگی اقتصادی، اجتماعی بسیاری از مناطق روستایی شود.»
گردشگران شمال را به تهران خودمان بیاوریم
«تعطیلات و ترافیک جاده شمال»، همین یک جمله می‌تواند شما را از سفر به یک روستا منصرف کند، البته تنها برای کسانی که روستا را مختص شمال کشور می‌دانند. درحالی که تمام اقلیم ایران قابلیت چنین گردشگری را در هر گوشه خود دارد.
«محمد امیرزاده» نایب‌رئیس کمیسیون گردشگری اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران به «شهروند» می‌گوید: «هرچقدر به روستاهای اطراف تهران و حتی شهرها توجه شود و بتوانیم پتانسیل گردشگری کشاورزی آنها را دریابیم، می‌توانیم از بار ترافیک جاده‌های شمال کشور کم کنیم. برای مثال در شرایطی که می‌توان در اطراف تهران مزارع گردشگری زیادی تأسیس کرد تا مردم با کمترین مسافت و کمترین ترافیک بتوانند بهترین خدمات را دریافت کنند، متأسفانه بار سفرهای مردم به دوش شمال کشور افتاده است.» او ادامه می‌دهد: «اشتغال‌زایی بحث دیگری است که در گردشگری مزرعه می‌توان به آن اشاره کرد که باعث توزیع سرمایه می‌شود. راننده اتوبوس، راهنما، فروشگاه، خانه‌های روستایی همه می‌توانند در گردشگری روستایی درآمد کسب کنند.»