مسئولین اداره‌کل میراث‌فرهنگی اصفهان تاکنون تمام قد پشت مرمت اخیر گنبد شیخ‌لطف‌اله ایستاده‌اند. آنها با این ادعا که برای نظر دادن در مورد درستی و نادرستی این گنبد باید از نزدیک آن را مورد بررسی قرار داد؛ نه از دور! شیوه مرمت این گنبد را بی‌نظیر توصیف و اعلام کردند، آماده حضور کارشناسان روی گنبد هستند. همچنین دلیل تغییر رنگ ترک مورد بحث را پاکسازی و بندکشی اعلام و ابتدا ادعا کردند، به مرور زمان در اثر بارش باران و برخورد با آلودگی هوا رفع خواهد شد. آنها همچنین ادعا کردند، مرمت گنبد هنوز کامل نیست و در صورت مرمت تمامی ترک‌ها، دورنگی گنبد رفع و رنگ آن یک دست می‌شود. با این وجود در میدان عمل به‌نظر می‌رسد ماجرا به گونع ای دیگر است.
بالاخره قدمت کاشی‌ها صفوی است؟
یکی از تناقص‌‌گویی‌های آشکار مسئولین میراث‌فرهنگی اصفهان در رابطه با تعیین قدمت‌کاشی‌های این گنبد است. ناصرطاهری معاون اداره‌کل میراث‌فرهنگی اصفهان در گفتگواش با خبرگزاری ایسنا به تاریخ 25 آبان ماه ادعا کرد:"هیچ گنبدی امروز با همان کاشی‌های صفوی وجود ندارد، چون تقریبا هر 50 سال یک‌بار کاشی‌ها مرمت و بازسازی شده است.
فریبا خطابخش‌مدیر پایگاه نقش‌جهان نیز در همان گفتگو اگرچه ابتدا اعلام کرد که این گنبد پیشتر مورد مرمت قرار گرفته و کاشی‌های آن صفوی نیست اما در جای دیگری در همان مصاحبه ادعا کرد: "کاشی‌ها صفوی بود و ما نمی‌خواستیم آنها را نو کنیم؛ بلکه می‌خواستیم مرمت کنیم". خطابخش همچنین در تاریخ 5 بهمن‌ماه در جمع اصحاب رسانه بر ادعا دوم خود تاکید کرد و گفت: " 95 درصد کاشی‌های ترک مرمت شده گنبد همان کاشی‌های اصل صفوی است و چیزی اضافه نشده بلکه آنچه اضافه شده کاشی‌هایی است که ریخته یا تخریب شده و دیگر قابل استفاده نبوده است".
در همین حال، اما عبدالله جبل‌عاملی مدیرکل اسبق میراث‌فرهنگی اصفهان در گفتگو با خبرگزاری ایسنا در تاریخ 4 آذرماه ادعای ناصر طاهری مبنی بر اینکه "کاشی هیچ گنبدی صفوی نیست" را رد و گفت: مسجد شیخ لطف‌الله همیشه موضعی مرمت شده و نمی‌توان گفت که کاشی صفوی نداشته است! با این وجود فریدون الیهاری در تاریخ 25 دی‌ماه در گفتگو با بخش خبری ساعت 20 شبکه چهارم سیما، با بیان اینکه بخش عظیمی از کاشی‌ها و آجرهای گنبد در اواخر دوره قاجار و اویل پهلوی از بین رفته بود؛ به مرمت کامل این گنبد در سال‌های 1313 تا 1315 اشاره کرد و قدمت کاشی‌های این گنبد را پهلوی دانست.
حسین مصدق‌زاده که در دوره پهلوی در مرمت گنبد مشارکت داشته است در مورد آن مرمت می گوید: در آن زمان کاشی‌های دو ترک از گنبد که آسیب بیشتری دیده بود به‌طور کامل برچیده و کاشی‌های قدیمی که سالم بودند مجدداً استفاده شدند. موارد کمبود هم با کاشی‌های نو به همان سبک قدیم بازسازی گردید. ضمن اینکه سایر قسمت‌های گنبد هم که آسیب کمتری دیده بود به‌صورت موضعی مرمت شد.
استقبال از کارشناسان چه شد؟
نحوه برخورد و پاسخ‌گویی مسئولین میراث‌فرهنگی اصفهان به کارشناسان مستقل و منتقد مرمت اخیر و شنیدن نظرات آنها یکی دیگر از مسائل بحث‌برانگیزی که در جریان این رویدا به وقع پیوست. آنها بارها ادعا کردند، مانعی برای اینکه کارشناسان، گنبد را از نزدیک رویت و مورد بررسی قرار دهند وجود ندارد! و برای ارائه یک نظر درست باید گنبد را از نزدیک مورد بررسی قرار داد. از سوی دیگر تمامی کارشناسان مستقل معتقدند مرمت گنبد دارای خطا و اشتباه است اما میزان این خطا و اشتباهات و راهکار جبران آن تنها با رویت گنبد از نمای نزدیک و بررسی گزارش‌های مرمتی امکانپذیر است.
با این وجود نزدیک به دوماه است که پیگیری این کارشناسان برای برای بازدید از گنبد و بررسی گزارش‌های مرمت از سوی مسئولین میراث بی‌جواب مانده است و مسئولین به دلایل گوناگون از زیر بار بازدید کارشناسان از گنبد شانه خالی کرده‌اند. در برخی از موارد نیز پاسخ کارشناسان را با برخوردی تند، دور از ادب و کلمات نامناسب داده‌اند.
جالب اینکه در تاریخ 10 آذرماه مسئولین همین اداره از تعدادی خبرنگار به منظور بازدید از گنبد و شنیدن توضیحات مسئولین دعوت به عمل آورد اما به نامه درخواست «بنیاد تاریخ، فرهنگ و تمدن آریا» در تاریخ 4 دی‌ماه برای بازدید 10 کارشناساس مستقل که تعدادی از آنها در دهه 60 گنبد را مورد مرمت موضعی قرار داده بودند، هنوز پاسخی نداده اند. حتی وقتی در ششم دی ماه، این تعداد کارشناس به منظور بازدید از گنبد در میدان نقش‌جهان حاضر شدند نتوانستند گنبد را از نزدیک مشاهده کنند. این درحالی است که در تاریخ 29 دی ماه، فریده روشن عضو شواری اسلامی شهر اصفهان بدون تخصص میراثی و با مدرک آینده‌پژوهی توانست همراه چند تن از مسولین میراث از گنبد بازدید کند.
فریدون‌الهیاری نیز چند روز پس از این بازدید در جمع سمن‌های کشور بازهم تاکید کرد: از دور نمی‌شود در این مورد نظر داد؛ باید از نزدیک گنبد را دید و پای صحبت کارشناسان نشست. وی اضافه کرد: خوب است نشستی برگزار شود تا همکاران ما بتوانند به‌صورت تخصصی درباره مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله توضیحاتی را بیان کنند. متخصصین مختلف، ان جی او ها،کارشناسان و خبرنگاران گوناگونی تاکنون از این گنبد بازدید کرده‌اند که بخشی از آنها کار را تائید کرده‌اند و برخی دیگر نیز گفته‌اند اگر فلان کار را می‌کردید بهتر بود. نمی‌گویم صد در صد تائید کرده‌اند اما صد در صد هم نگفتند که خراب بوده است!.
ازثبیت‌کننده تا فتوشاپ تا ..
شائبه احتمال استفاده از ماده‌ای ثبیت‌کننده روی ترک مرمت شده مسئله‌ای بود که از همان ابتدا در میان کارشناسان به وجود آمد. شک‌وگمانی که البته خود مسئولین میراث به آن اشاره و بارها در صحبت‌هایشان آن را تایید و رد کردند. فریدون الهیاری در همان ابتدا با اشاره به مهارت مرمتگران این گنبد احتمال استفاده از ماده‌ای که باعث تغییر رنگ گنبد شده است را رد کرد.
فریبا خطابخش نیز در گفتگو با خبرگزاری ایسنا به تاریخ 25 آبان‌ماه ضمن رد استفاده از روغن برزک گفت: ما تنها از یک تثبیت‌کننده بدون رنگ استفاده کردیم تا کاشی‌ها را از تخریب بارندگی حفظ کنند. از سوی دیگر مهدی رضایت پیمانکار مرمت این گنبد نیز در تاریخ 10 آذرماه نیر به وجود ذرات نانو اشاره کرد و گفت: "وقتی داریم در نمای آجری بند می‌کشیم یا حتی وقتی در کاشی‌ها و سرامیک‌های نو در سرویس‌های بهداشتی بندکشی می‌کنند با ذرات نانو طرف هستیم و این ذرات به کل بدنه پخش می‌شود. در مورد ترک گنبد نیز کل ترک دوغاب داده‌شده و ما باید این کار را می‌کردیم تا از نفوذ آب جلوگیری شود. اما به‌مرورزمان با سه چهار دفعه باران این ذرات که روی کاشی‌هاست شسته می‌شود و براقی رنگ‌ها پیدا می‌شود".
با این وجود احتمال استفاده از روغن برزک و یا هر روغن دیگری زمانی قوت گرفت که برف اخیر روی ترک مرمت شده گنبد ننشست و تصاویر این آن در خروجی چند خبرگزاری معتبر منتشر شد. هرچند مسئولین میراث‌فرهنگی کشور و اصفهان در ابتدا تصاویر را فتوشاپ توصیف کردند اما خیلی زود زمانی که با شهادت اهالی میدان نقش‌جهان روبه‌رو ناچار به عقب‌نشینی از این ادعا شده و دلایلی برای آن آورند تا آن را طبیعی جلوه دهند. از جمله اینکه بیان می‌کنند گچ کار شده در قسمت مرمتی آنقدر عالی بوده که مانع نشست برف روی ترک شده!. یا اینکه چون ترک مرمت شده حسابی مورد پاکسازی قرار نگرفته این اتفاق روی داده است!.
فریبا خطابخش که ابتدا تصاویر را فتوشاپ بیان کرده بود در گفتگو با ایسنا اعلام می‌کند، برف روی ترک مرمت شده نشست اما خیلی زود آب شد. خطابخش که پیشتر اعلام کرده بود روی گنبد ماده تثبیت‌کننده استفاده شده است اینبار می‌گوید:" ولله که هیچ پوششی هم روی سطح گنبد استفاده‌نشده است اما الان کاشی‌ها را سرجای اصلی خودش بردیم و سطح صاف‌شده و مسلماً نباید باران و برف به آن نفوذ کند".
مسئولین چه چیزی را پنهان می‌کنید؟
اکنون این پرسش اساسی پیش می‌آید که چرا مسئولین تاکنون مانع بازدید کارشناسان مستقل از گنبد شده‌اند. چرا روی یک حرف و ماجرا نه تنها با یکدیگر که با خودشان هم اتفاق نظر ندارند. چرا تصاویر منتشر شده گنبد در روز برفی را ابتدا فتوشاپ بیان کردند و بعد برای آن دلیل آوردند؟ اگر فتوشاپ بوده است پس دلایل برای چیست؟ والبته ده‌ها چرای دیگر که مجالش در این گزارش نمی‌گنجد. اما اصحاب رسانه و کارشناسان مستقل آماده شنیدن صحبت مسئولین میراث هستند تا بداند "آنها چه‌چیری را پنهان می‌کنند؟"
ماندانا خرم/ هفته نامه نوسان