درس کریسمس به مسافران عید

کشورهایی که بازار سفر و گردش در آنها هنوز «زمین‌گیر» است، سیاست‌گذار این حوزه با نوعی کج فهمی نسبت به «واقعیت زندگی در عصر کرونا» مواجه است. تصور می‌شود، هر نوع یا هر شکلی از مسافرت شهروندان، ارتباط مستقیم با افزایش موج ابتلا به کرونا دارد و باید از هر اقدامی که باعث «تجدید روحیه به‌واسطه تفریح در فضای باز» می‌شود، خودداری کرد. این سوءبرداشت در این کشورها به «بی‌عملی» متولیان بازار گردشگری در برابر مسوولیتی که مقابل «شهروندان» و «فعالان و سرمایه‌گذاران بازار گردشگری» دارند، منجر شده است.

 اما آیا کشورهای توسعه‌یافته هم‌ بازار مسافرت و تفریح را رها کرده‌اند؟

بررسی‌های «دنیای‌اقتصاد» نشان می‌دهد، مجموعه سیاست‌هایی که در قالب ۳ محور از نیمه ۲۰۲۰ در حداقل ۱۳ کشور جهان برای «نجات سفرهای داخلی به شکل کاملا ایمن» طراحی و به‌اجرا درآمد، باعث شد «نبض مسافرت در تعطیلات کریسمس ۲۰۲۱» به جریان بیفتد و رضایت نسبی شهروندان این کشورها را به‌همراه داشته باشد. کشورهای موفق در «احیای نرم بازار گردشگری»، اولویت را بر «سفرهای داخلی از جنس بوم‌گردی و تشویق برای سفر به مناطق روستایی و سنتی (فضاهای روباز و بکر)» تعریف کردند و برای این منظور حداقل، ۶ سیاست کلیدی محرک سفر شامل «افزایش تعطیلات آخرهفته به سه روز،‌ تسهیلات به عرضه‌کنندگان خدمات گردشگری، یارانه سفر، معرفی دیجیتالی مقاصد امن سفر، راه‌اندازی چراغ راهنمای روی نقشه الکترونیکی شهرها برای نمایش میزان فراگیری کرونا و همچنین گردشگری کشاورزی» را به‌اجرا درآوردند.

نتیجه آن شده که سهم سفرهای داخلی از کل مسافرت در این ۱۳ کشور، از بالای ۵۰‌درصد در سال ۲۰۱۹ به نزدیک ۹۰درصد در حال‌حاضر افزایش یافته است.  بازار گردشگری که سهم حدود ۷‌درصدی از اقتصاد جهان را به خود اختصاص داده و حتی اقتصاد برخی از کشورها کاملا وابسته به این بخش است با رکود بیش از ۷۰درصدی در بخش بین‌المللی در سال ۲۰۲۰ مواجه شده و حدود ۱۲۰ میلیون شغل در معرض خطر قرار گرفته است. بسیاری از شرکت‌های فعال در این بخش آسیب‌های مالی بی‌سابقه‌ای بر آنها وارد شد و بسیاری از کارکنان خود را از دست دادند و حتی برخی از شرکت‌ها به‌طور کامل تعطیل شده و برخی در حالت نیمه‌تعطیل به‌سر می‌برند. اما با این حال فعالان این بازار در بخش دولتی و خصوصی و حتی بین‌المللی سعی در سازگاری با شرایط موجود برآمده و به‌دنبال فرصت‌سازی از شرایط بحران به‌نفع بازار گردشگری برآمدند. از این‌رو باتوجه به «تعطیلی نسبی بازار سفر بین‌المللی» اقدام به «احیا و تقویت بازار داخلی» کردند و برای دستیابی به این منظور دولت‌ها و بخش خصوصی جهت تشویق شهروندان به سفرهای داخلی برنامه‌های مختلفی را درنظر گرفتند. برخی اقدام به «یارانه‌های مالی سفر به شهروندان» به منظور تشویق به سفرهای داخلی کردند یا به فعالان گردشگری «تسهیلات مالی گسترده‌ای جهت جذب گردشگر» داده شده است. دولت‌ها نیز اقدامات متعددی جهت حمایت از مشاغل گردشگری در بحران کرونا همچون کاهش محدودیت‌های سفر، حمایت از نقدینگی، اقدامات مالی حمایت از کارکنان، ارتقای گردشگری و سرمایه‌گذاری و تشویق در جهت رونق سفرهای داخلی انجام داده‌اند و فعالان گردشگری از طریق اقدامات مختلفی همچون مالی، اشتغال، مشارکت بخش‌های دولتی و خصوصی شروع به بازاریابی و تبلیغات گسترده جهت تحرک و بهبود گردشگری می‌کنند. طیف گسترده این اقدامات به‌منظور تحرک گردشگری از طریق ارائه کوپن مسافرتی، محصولات گردشگری و استفاده از فناوری انجام شده است.

براساس برآوردها سفرهای داخلی سریع‌تر از گردشگری خارجی بهبود خواهد یافت و در سال ۲۰۲۲ به سطح ۲۰۱۹ بازمی‌گردد که این امر ناشی از ارزان‌تر بودن سفرهای داخلی، مقرون‌به‌صرفه بودن، اعتمادسازی و نزدیک‌بودن است‌‌ که در این شرایط سفرهای داخلی بیشترین سهم از سفرها طی ۱۰‌سال گذشته را به‌دست خواهد آورد. این در حالی است که پیش‌بینی‌ها سناریوهای بازگشت بازار گردشگری بین‌المللی به سطح پیش از کرونا را در سال ۲۰۲۴ برآورد کرده‌اند. در سال ۲۰۲۰ گردشگری داخلی نسبت به گردشگری بین‌المللی از آسیب کمتری برخوردار شد و کاهش تقاضا در گردشگری داخلی حدود ۳۴ درصد برآورد شده است. در این راستا دولت‌ها با جایگزینی گردشگری داخلی به رونق بخشی بازار گردشگری خود پرداخته‌اند که در این راستا به اتخاذ سه‌راهکار ایجاد امنیت‌روانی، اعطای یارانه سفر و همکاری با بخش خصوصی همچون هتل‌ها پرداخته‌اند و کمپین‌های سفر برو جهت تشویق تقاضای سفر ایجاد کرده‌اند.

نخستین گام در امر تقویت بازار گردشگری را سازمان جهانی گردشگری پس از نامگذاری سال ۲۰۲۰ به «گردشگری و توسعه روستایی» برداشته است که دولت‌ها را تشویق به تقویت بازارهای محلی و رونق مشاغل بومیان کرده و در این راستا با فائو سازمان بین‌المللی خواربار و کشاورزی جهت توسعه گردشگری روستایی از طریق توسعه گردشگری کشاورزی تفاهم‌نامه‌هایی را ایجاد کرده است. همه‌گیری کرونا منجر به تغییر ذائقه سفر در مردم سراسر جهان شده و آنها مقاصد نزدیک به خانه و در طبیعت را بر دیگر مقاصد ترجیح می‌دهند. از این‌رو روستاگردی از مهم‌ترین مقاصد سفر در دوران کرونا بوده است. سیاست‌ها و برنامه‌های ملی مکزیک با عنوان «مناطق جادویی» یکی از نمونه‌های بهره‌مندی جوامع روستایی از گردشگری است.

ارزیابی‌های سازمان جهانی گردشگری نشان می‌دهد که گردشگری بین‌المللی ۲۰۲۰ به دلیل کاهش بیش از ۷۰ درصدی به سطح سال ۱۹۹۰ بازگشته که طی ۱۰ ماه از سال ۲۰۲۰ کاهشی ۹۰۰ میلیون نفری در ورود گردشگران خارجی داشته که این امر منجر به خسارت ۹۳۵ میلیارد دلاری بر بازار توریسم شده است که برآوردها حاکی از خسارت ۱/ ۱ میلیاردی تا پایان سال ۲۰۲۰ است. اگرچه بازارهای بزرگی همچون فرانسه، آمریکا و آلمان در تابستان ۲۰۲۰ تا حدودی به بازیابی گردشگری بین‌المللی اقدام کردند اما اوج‌گیری مجدد کرونا منجر به اعمال مجدد محدودیت‌های سفر خارجی شد و از این رو گردشگری داخلی را محور فعالیت‌های گردشگری خود قرار دادند. گردشگری داخلی در چند بازار بزرگ همچون چین، ژاپن و روسیه به‌ویژه در سفرهای هوایی به سطح پیش از کرونا رسیده و در حال توسعه است. ارتقای گردشگری داخلی همچنین منجر به توسعه بومگردی و رونق اقامتگاه‌ها در بسیاری از کشورها شده است و این امر براساس سیاست‌گذاری مالی جدید برخی از کشورها به‌ویژه در اروپا به‌منظور بازیابی گردشگری صورت گرفته است و توسعه بومگردی و سفر به روستاها طی سه ماهه سوم ۲۰۲۰ در مقایسه با مدت مشابه رشد ۷ درصدی داشته است. از این رو اروپا رویکرد ملایم‌تر نسبت به سفرهای داخلی اتخاذ کرده و با همکاری مشاغل گردشگری اروپا با دولت‌ها اقدام به تشویق جهت تقاضای سفر با روش‌های مالی و تبلیغاتی کرده‌اند و به اجرای طرح چراغ راهنمایی سفر با کد رنگ‌های سبز، نارنجی، قرمز و خاکستری به طبقه‌بندی مناطق جهت براساس شرایط همه‌گیری خواهند پرداخت. همچنین اروپا چشم‌انداز بازار گردشگری خود را برای بازیابی و بهبود پس از کرونا براساس به‌کارگیری چهار راهبرد توسعه گردشگری داخلی، تجدیدنظر در سیاست‌های فعلی و تنظیم سیاست‌های جدید در عرصه گردشگری، فصلی کردن تقاضای سفر و ایجاد یک برنامه اقتصادی بنا نهاده است. همچنین رکود گسترده بازار گردشگری منجر به ارتقای سفر به مزارع شده است که این امر در چین و هند بسیار مورد توجه قرار گرفته است.

گردشگری روستایی که عمدتا در اقامت در مزرعه صورت می‌گیرد یکی از مهم‌ترین بازار بخش توریسم این کشور است که یک سوم از کل گردشگران را شامل می‌شود. چینی‌ها با تغییر سبک سفر خود تعطیلات سال نوی خود را برخلاف سال‌های گذشته در چین سپری خواهند کرد و به سفرهای نزدیک به خانه خواهند رفت. دولت چین پس از همه‌گیری کرونا هدف خود را بر رونق و توسعه گردشگری داخلی بنا نهاد و آژانس‌های مسافرتی به برگزاری تورهای محلی در اطراف شهرها اقدام کرده‌اند.

کشورها برای جبران خسارت‌های وارده بر بازار گردشگری به احیا و توسعه گردشگری داخلی پرداخته‌اند و کشورهای پیشرو در این عرصه تسهیلات گسترده‌ای را برای جذب گردشگران درنظر گرفته‌اند و با تغییر استراتژیک، تبلیغات خود را از توریسم بین‌المللی به توریسم داخلی تغییر داده‌اند. زیرا باتوجه به بحران کرونا، بی‌اعتمادی مردم به سفرهای طولانی تا سال‌ها ادامه خواهد داشت و ذائقه‌های مسافران به سمت سفرهای کوتاه تغییر یافته است. برآوردها نمایانگر رشد بازار گردشگری داخلی در سال ۲۰۲۱ برای تمامی مناطق جهان خواهد بود و با ادامه روند تولید و توزیع واکسن در اروپا، سفرهای داخلی و کوتاه در سال ۲۰۲۱ غالب خواهند بود. بسیاری از کشورها برای سازگاری با شرایط کرونا به تقویت بازار داخلی سفر پرداختند و اولین نشانه بازگشت عادی‌سازی سفر به‌شمار می‌رود و بر بهبود صنعت هتل‌داری به‌ویژه در کشورهای فرانسه و آلمان که بخش عظیمی از گردشگری داخلی را دربرمی‌گیرد بسیار تاثیرگذار است. برآوردها نمایانگر سهم ۹۴ درصدی فرانسه از گردشگران داخلی بوده است. همچنین گردشگران آلمانی، اسپانیایی و ایتالیایی تعطیلات تابستانی خود را به سفرهای داخلی اختصاص داده‌اند. اوکراین در تعطیلات تابستانی خود با رشد ۳۰ درصدی همراه بوده است. از منظر نقدینگی، آلمان وام‌های نامحدود ارائه داده است و انگلیس مالیات ارزش افزوده خود را از ۲۰درصد به ۵ درصد برای هتل‌ها کاهش داد و یک طرح کمک هزینه ۲۵ هزار پوندی برای مشاغل خرده‌فروشی، گردشگری و اوقات فراغت ایجاد کرد. ایسلند برای افزایش تقاضا، کوپن‌های مسافرتی داخلی را ارائه می‌دهد و یک کمپین تبلیغاتی داخلی ایجاد می‌کند، اقدامی که احتمالا در سطح بین‌المللی افزایش می‌یاید. دولت یونان ۳۰ میلیون یورو یارانه برای شهروندان کم‌درآمد برای گذران تعطیلات درنظر گرفته است. در ایتالیا، رومانی و صربستان نیز یارانه‌های سفر از سوی دولت‌ها به‌منظور ترویج سفرهای داخلی اعطا شده است. دولت صربستان با اعطای ۸/ ۲ میلیارد دینار در قالب ۵۶۰ هزار کوپن توریستی به شهروندان خود امکان سفر و گذراندن تعطیلات در کشور خود را فراهم کرده‌ است. آمریکا نیز روش تبلیغات را در پیش گرفته و توانسته شهروندان خود را به گردشگری داخلی تشویق کند و سهم ۴۰ درصدی را به‌دست آورد. ترکیه میزان نرخ مالیات ارزش افزوده پروازهای داخلی را از ۱۸ درصد به یک‌درصد تا ماه نوامبر کاهش داده است. همچنین نروژ میزان مالیات ارزش افزوده را برای مسافران از ۱۲ درصد به ۸ درصد کاهش داده است. فرانسه در یک طرح اجرایی سخاوتمندانه با اعطای ۲۶ میلیارد یورو حقوق ۷۰ درصد از کارمندان تا سقف ۷ هزار یورو درماه را پرداخت کرده است.

در آسیا و اقیانوسیه نیز پس از محدودیت‌های شدید در ورود گردشگران بین‌المللی که در کشورهایی همچون چین، ژاپن، تایلند، کره‌جنوبی، استرالیا و نیوزیلند نزدیک به صفر شده، بازار سفرهای داخلی رشد چشمگیری داشته و بیش از ۹۰ درصد از بازار گردشگری را به خود اختصاص داده است. در این راستا دولت‌ها و بخش خصوصی اقدامات گسترده‌ای برای تشویق شهروندان به سفرهای داخلی انجام داده‌اند. شرکت هواپیمایی کانتاس در استرالیا جهت تشویق شهروندان استرالیایی اقدام به سفر با پروازهای بی‌مقصد را اتخاذ کرد که مورد استقبال بسیاری از مردم استرالیا قرار گرفت و حتی این امر در کشورهای تایوان، کره‌جنوبی و ژاپن نیز به اجرا درآمد. در کشورهای شرق آسیا همچون سنگاپور، تایلند، ژاپن و ویتنام اقدام به ایجاد کمپین‌های سفر برو کرده‌اند و همچنین یارانه‌های سفر در اختیار شهروندان یا فعالان گردشگری جهت تشویق سفر داخلی انجام داده‌اند. ژاپن با ارائه یارانه سفر ۶/ ۱۲ میلیارد دلاری شرایط سفر را برای شهروندان خود فراهم کرده است و سنگاپور نیز در اقدامی مشابه جهت تقویت اقتصاد محلی مبلغ ۳۲ میلیون دلاری را برای تبلیغ گردشگری داخلی درنظر گرفته و همچنین بسته‌های سفر و هتل‌های ارزان را ارائه داده است. تایلند نیز یارانه ۶۴۱ میلیون دلاری را برای تقویت توریسم داخلی درنظر گرفت و ویتنام با همکاری بخش خصوصی اقدام به تخفیف گسترده در بهای پروازهای داخلی و هتل‌ها کرده است. اندونزی نیز تخفیف ۵۰ درصدی برای هتل‌های خود در نظر گرفته است. در مالزی حدود ۱۱۵ میلیون دلار کوپن سفر به تمامی شهروندان مالزی اختصاص داده شده است و هنگ کنگ ۲/ ۹۰ میلیون دلار اضافی به هیات گردشگری خود افزود.

دولت‌های خاورمیانه نیز جهت رونق مجدد سفرها اقدام به جذب گردشگران داخلی کرده و برنامه‌های خود برای بازار گردشگری در کوتاه مدت را بر محور گردشگری داخلی بنا نهاده است و انتظار می‌رود در سال ۲۰۲۱ معادل ۷۰ درصد مسافران خاورمیانه را گردشگران داخلی تشکیل دهند. کشورهایی همچون امارات، مصر و عربستان به‌عنوان قطب‌های گردشگری این منطقه باتوجه به رکود سنگین توریسم بین‌المللی اقدامات گسترده‌ای جهت جذب توریست‌های داخلی کرده‌اند. دبی یکی از ۵ شهر برتر مقاصد گردشگری و از مراکز اصلی مبادلات تجاری جهان در حال آماده‌سازی برای بازیابی و بهبود بازار گردشگری خود در سواحل خلیج فارس است که ماموریت توریستی خود را برای دست یافتن به رونق مجدد آغاز کرده است، زیرا باتوجه به رکود گردشگری بین‌المللی جذب گردشگران داخلی تا حدودی به بهبودی بازار گردشگری این شهر کمک خواهد کرد و از این رو سیاست‌گذاری‌های جدیدی از جمله به‌کارگیری سیاست‌های فاصله‌گذاری و رعایت استانداردهای بهداشتی، تشویق، بازاریابی و ترویج گردشگری داخلی یا منطقه‌ای با حمایت از بخش بومی و محلی، حمایت از فعالان این بخش با ایجاد تسهیلات مالی، تحول دیجیتالی و بازاندیشی استراتژی گردشگری را اتخاذ کرده است.

برخی از کشورها جهت رونق بخشی سفرهای داخلی شهروندان از طرح افزایش تعطیلات آخر هفته به سه روز استفاده کرده‌اند که در این طرح دولت‌ها ضمن اعطای مشوق‌های مالی و تبلیغات نسل جدیدی از تعطیلات آخر هفته را نیز اضافه کرده‌اند که این طرح بیشتر در کشورهای منطقه آمریکا قابل مشاهده است. مکزیک، کاستاریکا و نیوزیلند نیز با طولانی کردن تعطیلات آخر هفته به ارتقای گردشگری داخلی خود پرداخته‌اند. دولت مکزیک ارائه مبلغ ۱۴۲ میلیون دلار به منظور تشویق گردشگری داخلی تعطیلات آخر هفته طولانی را در پیش گرفته است. کاستاریکا قانونی را تصویب کرد که تمام تعطیلات سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ را به روزهای دوشنبه منتقل کند تا شهروندان برای سفر به داخل کشور در تعطیلات آخر هفته طولانی و تمدید اقامت خود در مقاصد گردشگری در سراسر کشور اقدام کنند.