مجوز گردشگری در پارک‌های ملی
- توضیحات
با اجرای تعهدات سرمایه‌گذار و انجام فعالیت‌های حفاظتی در پارک‌ملی «خَبْر» کرمان به‌زودی شاهد اجرای اولین طرح گسترده گردشگری در پارک‌های ملی ایران خواهیم بود. اجرای این پروژه راه را برای گسترش گردشگری مسوولانه در سایر مناطق تحت‌مدیریت سازمان حفاظت محیط‌زیست فراهم می‌کند. ایمان هادی مدیر واحد طبیعت‌گردی سازمان حفاظت محیط‌زیست به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: تمام مناطق چهارگانه سازمان حفاظت محیط‌زیست (پارک‌های ملی که دارای حساسیت بالای حفاظتی هستند، پناهگاه‌های حیات‌وحش، مناطق حفاظت‌شده، آثارطبیعی و ملی) و تالاب‌ها طرح‌های مدیریت دارند و یکی از موارد مطرح‌شده در این طرح‌ها، زون‌بندی مناطق به لحاظ گردشگری است.
او می‌افزاید: در این زون‌بندی‌ها حساسیت مناطق، جوامع محلی، تعارضات، توپوگرافی و... در نظر گرفته شده است. براساس این ملاحظات در زون‌های امن مناطق، اشخاصی غیر از محیط‌بانان حق ورود ندارند و در آنها تنها فعالیت‌های حفاظتی صورت می‌گیرد. ما دو زون دیگر در این مناطق داریم که زون‌های تفرج گسترده و متمرکز هستند. در زون تفرج گسترده گرچه همچنان حساسیت بالاست و از نظر جاذبه‌های طبیعی غنی است اما فعالیت تفرجی انجام می‌شود، با این حال در زون‌های تفرج گسترده ساخت‌وسازی صورت نمی‌گیرد و گردشگران با در نظر گرفتن ظرفیت برد در مسیرهای در نظر گرفته شده تردد می‌کنند. در این زون‌ها تنها شاهد امکانات اولیه در نظر مانند سرویس‌های بهداشتی آن‌هم در فواصل مشخص هستیم و گاه آلاچیق و سایبان که نیاز به ساخت‌وساز پایدار و ثابت ندارند با هماهنگی قرار می‌گیرند. زون‌های تفرج متمرکز به گفته این مقام مسوول در نزدیک به مرزهای مناطق چهارگانه که حساسیت‌های زیست‌محیطی در آنها کمتر می‌شود لحاظ شده‌اند. در این زون‌ها امکان ارائه خدمات بیشتر به گردشگران نظیر امکانات اقامتی را داریم. با این حال هادی تاکید دارد زمانی که از امکانات اقامتی صحبت می‌کنیم به هیچ‌عنوان منظور مواردی مانند هتل و... نیست. در زون‌های تفرج متمرکز تنها اقامتگاه‌های بوم‌گردی و اکولوژها براساس اساسنامه‌ای که برای آنها مشخص‌شده خدمات به گردشگران عرضه می‌کنند. گاه شاهد غرفه‌هایی برای ارائه محصولات روستایی توسط محلی‌ها هستیم و در آنجا اقسامی از گردشگری نظیر نجوم، دوچرخه‌سواری، اسب‌سواری و... رواج دارد.
آیا نمونه‌هایی از گردشگری در زون‌های تفرج گسترده و متمرکز در ایران انجام شده است؟ هادی می‌گوید: سال‌هاست راهنمایان گردشگری با هماهنگی ادارات کل و براساس ظرفیت برد مناطق، گردشگران را به مناطق چهارگانه می‌برند. در زون‌های تفرج گسترده آنها امکان شب‌مانی ندارند اما یک روز را می‌توانند به دیدن حیات‌وحش و زیبایی‌های مناطق بگذرانند. در زون‌های تفرج متمرکز که با مشارکت بخش غیردولتی با اولویت جامعه محلی درحال انجام است می‌توان به یک طرح حفاظتی گسترده در پارک ملی «خَبْر» و پناهگاه حیات‌وحش «روچون» در کرمان اشاره کرد. او درباره جزئیات این طرح می‌گوید: سرمایه‌گذار برای اجرای این طرح گردشگری در دو سه سال اول باید به اقدامات حفاظتی در منطقه بپردازد و زیرساخت‌های آن را ایجاد کند. نمونه آنها فنس‌کشی، بهره‌گیری از پهپاد، نصب دوربین، پاسگاه‌های محیط بانی و... است که درحال‌انجام است و به‌زودی شاهد راه‌افتادن گردشگری در این منطقه هستیم. در منطقه حفاظت‌شده «گنو» در بندرعباس هم سرمایه‌گذار درخواست داده که در مرحله قرارداد است و درباره آشوراده منتظر حل‌شدن مسائل حقوقی آن هستیم. این مقام مسوول بخش دیگری از گردشگری در مناطق چهارگانه را به اراضی و مستثنیاتی مرتبط می‌داند که در مالکیت جامعه بومی و محلی است. او می‌گوید: این اراضی گرچه وسعت زیادی را شامل نمی‌شوند اما به لحاظ تعدادی بسیار زیادند.
در گذشته صاحبان این زمین‌ها به فعالیت‌هایی مانند کشاورزی و... مشغول بودند و در حال‌حاضر درخواست دارند که در زمین‌هایشان فعالیت مرتبط با گردشگری داشته باشند. برای چنین درخواست‌هایی بر این مبنا که زمین در کجا قرار دارد، چه طرحی پیشنهاد شده و... بررسی‌هایی انجام می‌شود. همچنین از آنجا که قرار است تغییر کاربری در این زمین‌ها صورت گیرد صاحبان‌شان باید مجوزهای لازم را از ادارات منابع طبیعی و محیط‌زیست بگیرند. او اضافه می‌کند: تاکنون مجوزهای زیادی برای این زمین‌ها داده شده که عمده فعالیت‌های انجام‌شده در آن اکولوژ، اکوکمپ، چادرهای عشایری یا سفره‌خانه سنتی در ساده‌‌ترین شکل آن بوده است. شیوع کرونا چه تاثیری روی گردشگری در مناطق به‌ویژه در زون‌های تفرج‌گسترده داشت؟ مدیر واحد طبیعت‌گردی سازمان حفاظت محیط‌زیست می‌گوید: براساس بخشنامه‌های صادر‌شده ادارات کل اجازه ورود گردشگر به مناطق را نمی‌دادند اما در حال‌حاضر ممنوعیت‌های اکید برای ورود نداریم و با تعداد محدود طبیعت‌‌گردان برای دیدن جاذبه‌های طبیعی و جانوری مناطق وارد می‌شوند. پارک‌های ملی از ارزشمندترین سرمایه‌های ما در موضوع حفاظت هستند، با این حال ورودیه این پارک‌ها برای هر نفر تنها هزار تومان است. در مقابل بسیاری از کشورها از درآمدهای حاصله پارک‌های ملی و سایر مناطق خود درآمد بالایی را کسب می‌کنند که صرف حفاظت از همان مناطق می‌شود. چرا این ورودیه‌ها با تورم افزایش نداشته است؟ هادی می‌گوید: ما در قانون، ماده واحده‌ای داریم که براساس آن از گردشگران می‌توانیم ورودیه دریافت کنیم. هر چند سال یکبار دفتر حقوقی با کارشناسان جلسه می‌گذارند و مبلغی را معین می‌کنند که ادارات پس از دریافت از گردشگر، آن را به خزانه دولت واریز می‌کنند. قرار بود بخشی از این مبالغ تحت‌عنوان ساماندهی حفاظت به مناطق بازگردانده شوند که تاکنون شاهد آن نبوده‌ایم و بودجه‌های فعالیت‌های حفاظتی کماکان از محل اعتبارات تامین می‌شود. این گفته به آن معناست که سازمان حفاظت محیط‌زیست روی این مبالغ برای حفاظت، حسابی بازنکرده است. او ادامه می‌دهد: اما در طرح‌های گردشگری در زون‌های تفرج متمرکز به سرمایه‌گذاران تاکید می‌کنیم؛ تفرج و حفاظت توامان است و از این‌رو به هر طرح سرمایه‌گذاری، پیوست محیط‌زیستی می‌دهیم که شامل تمام آیتم‌های مورد‌نیاز حفاظتی برای منطقه است. از همین‌روست که به‌عنوان مثال در پارک ملی «خَبْر» در دو سال گذشته اقدامات حفاظتی انجام شده تا پس از تکمیل آنها به موضوع گردشگری برسیم. در مستثنیات هم از افراد می‌خواهیم در فعالیت‌های حفاظتی دخیل باشند که در ابتدایی‌ترین شکل پخش‌کردن کیسه زباله و پسماند همکاری کرده و در سایر موارد در بازسازی، کپه‌کاری، نصب تابلو، اطفای حریق و... با سازمان حفاظت محیط‌زیست همکاری می‌کنند.