اقتصاد بازار- حسین قلع ریز: علیرضا سیاسی راد در ایران به عنوان معمار ایجاد و تقویت تشکل های اقتصادی شناخته می شود.وی که کارشناسی ارشد رشته مهندسی صنایع از دانشگاه امیر کبیر است به عنوان رییس هیات مدیره موسسه مشاوره مدیریت پویشگران عرصه سوم است که به ظرفیت سازی و توانمندسازی جامعه انجمنی ایران می پردازد.دبیرکلی انجمن سنگ آهن ایران ،مشاور سندیکای برق و مشاور اتاق ایران در امور تشکلها بخشی از فعالیت های وی می باشد.در حاشیه برگزاری کارگاه آموزشی روش های تاثیرگذاری تشکل ها بر دولت و فرآیند سیاست گذاری در اتاق اصفهان با وی به گفتگو نشستیم.
دنیای اقتصاد:جناب سیاسی راد به عنوان یک کارشناس اگر بخواهید شمایی از وضعیت تشکل های اقتصادی کشور را بیان کنید ،آنان را چگونه دسته بندی می کنید؟
چند نوع تشکل اقتصادی در ایران داریم که به لحاظ توسعه یافتگی سازمانی به سه دسته تقسیم بندی می شوند.دسته اول برخی از تشکل های اقتصادی و کارفرمایی در ایران از نظر وضعیت توسعه یافتگی سازمانی خوب و مناسب اند که معیارهایی که انان را ارزیابی می کنیم شامل دامنه فراگیری و عضوگیری آنان است.به عنوان مثال انجمنی که بالای 80 درصد فعالین یک کسب و کار را پوشش می دهند هم به لحاظ تعدادی و گردش مالی و میزان اشتغال جایگاه مناسبی دارد. نکته دوم وضعیت تامین مالی و امکانات زیرساختی آنان است که به دلیل اینکه پوشش عضویت گیری آنان بالاست و همچنین از روش های فروش خدمات به اعضا استفاده می کنند ،توانسته اند هزینه های مدیریت انجمن را تامین کنند.بنابراین شاخص پایداری مالی خوبی دارند و در دراز مدت می توانند کار برنامه ریزی انجام دهند.
نکته دیگری که می توان یک تشکل را ارزیابی کرد به میزان تاثیر یا پایداری کارکرد آنان باز می گردد.تشکل ها کارفرمایی در ایران به دلیل اینکه همه به شکل داوطلب تشکیل می شوند و عضویت در آن اجباری نیست با چالش های جدی در پایداری مالی و عملکرد درازمدت روبرو هستند.
دنیای اقتصاد: تشکلها چه نقشی در توسعه اقتصادی کشور و کمک به دولت دارند؟
تشکل های کارفرمایی چند کار اساسی انجام می دهند و بهبود محیط کسب و کار فعالان اقتصادی بدون شکل دهی به نهادهایی که نقش نظارتی،مذاکره ای و مشاوره ای با دولت نداشته باشند ممکن نیست.دولت بدون یک تقاضای بیرونی ،خود به خود به سمت توسعه کسب و کار و اصلاح رویه ها نمی رود.باید یک انرژی بوجود بیاید که از دولت تقاضا کند سیستم کسب و کار کشور را تسهیل کند و موانع را بردارد و انگیزه های کارآفرینی و ثروت آفرینی را تشویق کند.این کار به لحاظ تکنیکی بسیار سخت و پیچیده است زیرا دولت ها هم اگر بخواهند این سیاست را در پیش بگیرند بدنه های اجرایی دولت به دلیل اینکه سیستم عملکرد آنان تابع میزان توفیق آنان در انجام ماموریت تعریف نشده است دلسوزی برای رونق فضای اقتصادی بنگاههای اقتصادی انجام نمی دهد زیرا معتقد است تاثیر مهمی در موقعیت شغلی آن ایجاد نمی کند.باید یک تقاضای جدی از بیرون دولت شکل بگیرد و درخواست تغییر در ماموریت بدنه دولت کند تا بدنه با مدیران ارشد هماهنگ شوند.
دنیای اقتصاد:رابطه تشکل ها با دولت چه تاثیری در رسالت آنان دارد؟
از شاخص های دیگر اندازه گیری موفقیت یک تشکل می توان به نوع رابطه با دولت و کارکرد آنان تحت تاثیر توسعه یافتگی این رابطه اشاره کرد.تشکل هایی که از نظر سازمان یافتگی توسعه پیدا کرده و دبیرخانه حرفه ای دارند و قواعد و اصول اداره تشکل را به صورت دمکراتیک رعایت می کنند،سعی دارند در فضای کسب و کار همواره تاثیرگذار باشند و علاوه به اعضای خود به دولت نیز خدمات ارایه دهند و پایداری عملکرد داشته باشند. البته این تشکلها به صورت اتفاقی فعالیت انجام نمی دهند بلکه بر اساس پایش فضای کسب و کار و بررسی دقیق شرایط فعالیت تشکلی می کنند.این تشکلها به دولت ،مجلس و جاهای مختلف مشورت کارشناسی می دهند.در اجرای سیاست ها نیز ممکن است وظایفی را نیز تقبل کنند. این تشکلها هم پایداری سازمانی هم پایداری کارکردی و هم پایداری مالی دارند. پایداری سازمانی یک تشکل یعنی اینکه با تغییر هیات مدیره ،تشکل با مشکل روبرو نمی شود و بدنه اجرای قوی و محکم تشکیل داده است و خدمات مشخصی برای اعضا تامین می کند.
دنیای اقتصاد:آیا تشکل های اقتصادی توسعه نیافته می توانند تاثیرگذار در فضای کسب و کار باشند ؟
تشکل هایی هم وجود دارد که بینابین هستند.پایداری مالی با استفاده از ظرفیت شرکت های بزرگ عضو دارند ولی به لحاظ کارکرد عملیاتی نواقص مهمی دارند که باید در سازمان دهی خود تجدید نظر کنند.مثلا پوشش عضویت خوبی ندارند و گروه خاصی در انجمن تاثیرگذار می باشند. خدمات مشخصی به اعضا ارایه نمی شود.این تشکل ها در تعیین چشم انداز و ماموریت و برنامه های سالانه با مشکل روبرویند.ممکن است به لحاظ مالی مشکلی ندارد ولی برنامه منسجم برای اعضا ندارند.
دنیای اقتصاد:تشکل های خنثی چگونه می توانند بر فضای کسب و کار اعضای خود تاثیرگذار شوند؟
دسته سوم تشکلها از دسته اول شرایط بدتری دارند حتی یک دبیرخانه معمولی برای ثبت نامه ها ندارند.زیرساخت هایی مانند مکان مستقل ندارند.برای این دسته باید ظرفیت سازی شود .انجمن هایی در کشور داریم که به لحاظ تاریخی بسیار قدیمی می باشند و از نظر ساختار سازمانی درمرحله اول قرار دارند.این عارضه دامنگیر بسیاری از تشکلهای اقتصادی است . تشکلی که 15 سال فعالیت می کند هنوز یک دبیرخانه معمولی نداشته باشد جای تعجب دارد.این تشکلها نه منابع مالی کافی دارند و نه کارکرد تاثیرگذاری بر فضای کسب و کار دارند.مشکلات عمیق مدیریت ورهبری دارند.
دنیای اقتصاد:اگر بخواهیم دسته بندی تشکلها از نظر فعالیت و تاثیرگذاری به صورت درصدی بیان شود دسته اول ،دوم وسوم چند درصد را به خود اختصاص می دهند ؟
ارزیابی که در طرح سامان دهی تشکل های اتاق ایران انجام شده است .نشان می دهد انجمن ها و تشکلها منفردند و بویژه در ارتباط بین انجمنی و شبکه های انجمنی مشکل زیادی داریم.پژوهشی دقیق در این زمینه انجام نشده است.
دنیای اقتصاد:یک سووالی که مطرح می شود این است که با وجودی که اعضای انجمن ها رهبران موفق کسب و کار می باشند چرا در بخش انجمن ها شاهد حضور انجمن های شاخص نیستیم ؟
محیط سیاسی تشکل های کارفرمایی با توجه به تحولات دولت زمینه مناسبی برای فعالیت آنان فراهم کرده است.بخش خصوصی ایران باید از این فرصت برای ایجاد تغییرات مهم استفاده کند. نکته دوم مساله افزایش وابستگی بودجه عمومی به مالیات است. این موضوع بازشدن پنجره فرصت برای بخش خصوصی است زیرا دولت به نقش بخش خصوصی در اداره اقتصاد اعتقاد بیشتری پیدا کرده است.
در حال حاضر از سوی دولت به عنوان محیط ،علایم و علامت های خوبی نشان داده شده است. از بخش خصوصی نهادهایی ماند اتاق بازرگانی می تواند با توضیح این شرایط میزان تاثیرگذاری بخش خصوصی در تصمیم سازی افزایش دهند.ارتقای تشکل های خوب به تشکل های استاندارد بین المللی و تشکلهای که داری توسعه یافتگی کمتری هستند آسیب شناسی شوند و توسعه یابند.در مورد گروه های کسب و کار که تشکل فعال در ایران ندارند بایستی تشکل سازی انجام شود.
س:یکی از چالش های فضای تشکلی کشور را می توان به موازی کاری تشکلها اشاره کرد به نظر شما چه راهکاری برای هم افزایی آنان و یا ادغامشان وجود دارد؟
برای انجمن های که به صورت موازی فعالیت می کنند باید پروژه های همکاری تعریف شود که اگر ممکن است ادغام شوند و یا اینکه کنفدراسیون در پله بالاتر تشکیل شود تا با هم افزایی بتوانند منافع اعضا را دنبال کنند و از تفرق در محیط های سیاست گذاری دست بردارند.
دنیای اقتصاد:نقش دولت در ایجاد و تقویت تشکلها چه می تواند باشد؟
از اینکه انتظار داشته باشیم دولت بخواهد تشکلها در حوزه سیاست گذاری وارد شوند دور از ذهن است . زیرا دولت بر اساس سنت تاریخی به تصمیم گیری مشغول است.از جاهای که تشکل ها می توانند از ارتباطات با دولت استفاده کنندموضوع تامین و تولید اطلاعات مورد نیاز است که دولت برای تصمیم گیری نیاز دارد.بسیاری از تشکل ها در این زمینه با مساله روبرویند به جای اینکه تمرکز را بر ارایه راهکار به دولت قرار دهند به انتقال مشکل به دولت متمرکز می شوند.با انتشار اطلاعات مفید سیاسیت گذاری به دولت کمک کنند تصمیم درستی بگیرند.
س:اگر منافع تشکلها در تصمیمات دولت و مجلس با یکدیگر متضاد شد چه باید کرد؟
مقامات دولتی در موقع تصمیم گیری با مجموعه ای از موافقان و ومخالفان روبریند .یک سیاست عده ای را منتفع و بخشی را آسیب پذیر می کند.اگر گروه های مختلف اجتماعی و صنفی حضوری فعالی در سیاست گذاری نداشته باشند به مرور زمان صدای آن شنیده نمی شود و بخش هایی که صدای قدرتمندی دارند دیدگاه خود را حاکم می کنند.بخش خصوصی ایران برای اینکه از صحنه حذف نشود و صدایش به موقع شنیده شود باید کار سازمان دهی انجام دهد