پنجشنبه و جمعه گذشته، سخنرانیها و دیدارهای شماری از مراجع، مسئولان دولتی و قضایی، محلی برای طرح دیدگاههای متعدد و گاه متفاوت درباره وقایع چند ماه گذشته بود. وقایعی که از اعتراضهای خیابانی دی ماه 96 شروع شد و پس لرزههای آن هرچند خفیفتر، ادامه دارد. در همین راستا بود که عبدالرضا رحمانی فضلی وزیر کشور در سفری به مشهد، آیتالله جوادی آملی در دیدار با علی ربیعی وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی، آیتالله بیات زنجانی در دیدار محمدمهدی تندگویان معاون وزیر ورزش و جوانان و دادستان کل کشور در اختتامیه پانزدهمین همایش سراسری رؤسای کل دادگستری و دادستانهای سراسر کشور، از دیدگاه خود به صورت مسأله و البته راه حل پیشنهادی آن پرداختند. دیدگاهها و راهکارهایی که البته متفاوت با هم هستند. برخی همچنان بر راهکارهای قضایی و کنترلی در برابر پدیدهها و اتفاقات اصرار دارند و بعضی نیز تأکید دارند که باید تغییرات اجتماعی درون جامعه را پذیرفت و مردم را قانع کرد.
آیتالله جوادی آملی و آیتالله بیات زنجانی از مراجع عظام تقلید طی سخنانی درباره آنچه در ماههای گذشته رخ داد، تذکراتی دادند. آیتالله جوادی آملی که روز پنجشنبه میزبان علی ربیعی وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی بود، با اشاره به مشکلات مردم گفت: «بدانیم که اگر با وجود این مشکلات ملت قیام کند همه ما را به دریا خواهد ریخت... بسیاری از کشور فرار کردند یا جای فرار خود را فراهم آوردند اما ما جای فرار نداریم.» وی با بیان اینکه «طبق آموزههای قرآن کریم فقیر یعنی ملتی که ستون فقراتش شکسته» تصریح کرد: «آیا از ملتی که ستون فقراتش شکسته انتظار مقاومت دارید؟ ملتی که ویلچری شد توان مقاومت ندارد.»
فضای مجازی،فضای حقیقی است
آیتالله جوادی آملی با طرح این پرسش که «چگونه است که کشور 800 میلیونی که نظامی کمونیستی و بیدین دارد، میتواند کشور خود را اداره کند اما ما یک کشور 80 میلیونی هستیم و این همه امکانات و آب و خاک مناسب داریم در مشکلات خود میمانیم؟» ادامه داد: «کشور هلند با اینکه کوچکتر از مناطق شمالی ایران است اما بخش عمدهای از لبنیات دنیا را تأمین میکند؛ اما ما که نمیتوانیم در این زمینه ظهور و بروز کنیم به خاطر بیعرضگی است.» این مرجع تقلید با بیان اینکه «ملتی که جیبش خالی است بدونشک زیر بار دیگری میرود»، به بیان نظرات مردم در فضای مجازی اشاره کرد و گفت: «فضای مجازی به نظر من مجازی نیست؛ بلکه یک فضای حقیقی است و هرجایی که اندیشه و فکر قابل بیان شد، آن فضا فضای حقیقی است.»
اعتراضها به دلیل نادیده گرفتن جوانها بود
یک روز بعد از این اظهارات،آیتالله اسدالله بیات زنجانی در دیدار محمدمهدی تندگویان معاون وزیر ورزش و جوانان و فرزند شهید محمدجواد تندگویان، بخش دیگری از مشکلات مردم را مورد اشاره قرار داد و با بیان اینکه «ما به جای اعتماد به جوانان، حتی خواستههای مشروعشان را نیز نادیده گرفتیم»، گفت: «معتقدم بخشی از اعتراضات شکل گرفته اخیر، ناشی از همین نادیده گرفتن مطالبات جوانان بوده است.»
به گزارش ایلنا، وی با یادآوری اینکه جوامع مختلف با چنین مشکلاتی دست به گریبان هستند، گفت:« ما با دغدغهها چگونه رفتار کردهایم؟ پاسخ مناسب دادهایم؟ اگر از من سؤال کنید پاسخ خواهم داد، خیر! رفع دغدغه که نکردهایم هیچ، هر روز هم به دغدغههایشان افزودهایم.»
آیتالله بیات زنجانی در ادامه سخنانش، به بحث ورود زنان به ورزشگاهها اشاره و تصریح کرد: «میگویند خانمها به ورزشگاهها نروند؛ بنده عرض میکنم که ورزشگاه هم بخشی از این جامعه است؛ نمیتوان گفت خانمها در فلان خیابان نروند، چون بسترهای فرهنگی مناسبی ندارد؛ طبیعی است که این وظیفه شما و بنده است که این بسترها را اصلاح کنیم و الا با اینجا نرو و آنجا نرو موضوعی حل نمیشود؛ و در دنیای امروز به جز اینکه خودمان را در معرض این سؤال قرار دهیم که نمیتوانیم مشکلات را حل کنیم، هیچ نتیجهای ندارد.»
زور، نتیجه عکس میدهد
او با تأکید بر اینکه «اگر به خواستهها بیتوجهی شد، هر روز دغدغهای بر دغدغهها افزوده شد، جامعه حتی در سطحیترین مسائل هم که شده، از خود مخالفت بروز میدهد» تأکید کرد: «ما یا متوجه نیستیم که جامعه در حال رصد رفتار ماست و یا خود را به نادانی زدهایم؛ در این زمان مردم که معترض میشوند و علیه ما شعار میدهند، دنبال دلیل میگردیم؛ این مردم همان مردم فهیم دوران انقلاب هستند؛ فرزندان همان شهدای بزرگوار دوران جنگ هستند؛ الآن چرا معترضند؟ طبیعی است که دلیلش را باید در رفتار ما جست وجو کرد.» بیات زنجانی در ادامه با تأکید بر اینکه «در مسائل اعتقادی، زور جوابگو نیست» گفت: «ما از نماز بالاتر نداریم، ولی آیا میتوان به کسی گفت باید به زور نماز بخوانی؟ قطعاً خیر؛ ذات انسانها این زور را نمیپذیرد و طبیعی است که نتیجه عکس خواهد داد.»
حتی فرزندان ما در مقابل فشار، مقاومت میکنند
عبدالرضا رحمانی فضلی وزیر کشور که از سوی رئیس جمهوری مأموریت یافته بود تا گزارشی دقیق از اعتراضهای دی ماه تهیه و ارائه کند، در سخنانی در مشهد بار دیگر تغییرات نسل را یادآور شده و خواستار توجه جدی رسانهها و منبرها به این موضوع شد و گفت: «باید ببینیم چقدر با نسل جدید ارتباط برقرار کردهایم چون حکومت کردن بدون برقراری ارتباط ممکن نیست.»
به گزارش ایرنا، وی که در گردهمایی مسئولان شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی سراسر کشور سخن میگفت، با بیان اینکه «با تغییر سبک زندگی هم روبهرو هستیم» گفت: «با برداشته شدن مرزها، سبک زندگی و سلیقهها عوض شده است. این سبک زندگی هر روز به صورت جدیدی القا میشود و قدرت مدیریت را میگیرد. بعضی افراد صحبتهایی را مطرح میکنند که حلال مشکل نیست. نمی شود به زور کاری را انجام داد و اگر بخواهیم فشار آوریم حتی اگر فرزند انسان باشد بعد از چند بار بالاخره در برابر ما مقاومت میکند.» به گفته وزیر کشور، «محور و ثقل ما در این دوران باید در تغییرات باشد و نخستین مورد در حوزه تغییر نسل، این است که باید با تغییرات آنها همراه باشیم. صدا و سیما، منبرها، دانشگاهها، آموزش و پرورش باید تغییرات را مدنظر داشته باشند وگرنه نخواهیم توانست اثرگذار باشیم و لاجرم دیگران تأثیر خواهند گذاشت.» وی با انتقاد تلویحی از سنگاندازی بر سر راه سیاستهای دولت، تصریح کرد: «هوای نفس، نفسانیات، فقدان همکاری و تبعیت نکردن از قانون نمیگذارد با منافع ملی جامعه همراهی کنیم. به این معنا که اگر با یک مسئولی مشکل داریم چوب لای چرخ او میگذاریم. حتی اگر صدها نفر دیگر در این میان ضرر کنند. اینها به این خاطر است که آموزش ندیدهایم که منافع و قدرت ملی را ارجح بدانیم.»
مروری گذرا بر آنچه دو مرجع تقلید شیعیان،سید حسن خمینی یادگار امام راحل و وزیر کشور مطرح کردهاند، نگاهها را بار دیگر متوجه اعتراضهای دی ماه سال گذشته کرد. اعتراضهایی که در کمتر از دو هفته به صد شهر کوچک و بزرگ کشیده و در 42 شهر به خشونت و درگیری منجر شد. عبدالرضا رحمانی فضلی وزیر کشورپیش از این در گفتوگو با «ایران» خبر داد که علاوه بر کشته و مجروح شدن شماری از شهروندان و معترضان، قریب 900 نفر از نیروی انتظامی در این حوادث زخمی شدند. گستردگی جغرافیایی اعتراضها، در کنار خشونت معترضان و طرح برخی شعارها برای اولین بار، باعث شد عموم مسئولان خواستار روشن شدن واقعیت ماجرا شوند.
در حالی که برخی از نهادها و مسئولان معتقد بودند اعتراضها از خارج از کشور سازماندهی شده است، اما وزیر کشور تأکید کرد در نتیجه بررسی و استعلامات از نهادهای انتظامی، اطلاعاتی و امنیتی همچنین پرس و جو از نیروهای میدانی و خود معترضان، به این نتیجه نرسیدهاند که اعتراضها «سازماندهی» شده بود. به گفته رحمانی فضلی، «نارضایتی مردم» سنگ بنای اعتراضهای دی ماه بود؛ اعتراضهایی که به گفته او، کماکان زمینه اش وجود دارد و نیازمند پاسخگویی است. همین تفاوت دیدگاه درباره دلایل و ریشههای اعتراضها در مواجهه با پدیدهها و اتفاقات جدیدتری همچون پیامرسانهای داخلی و خارجی، گشت ارشاد و... هم دیده میشود. در چنین شرایطی است که برخی ناظران معتقدند به جای صرف کردن تمام توش و توان خود برای محدودیت «تلگرام»، باید صدای مردم شنیده شود. به اعتقاد این گروه در شرایطی که هنوز اقدامی جدی و عملی برای اقناع بخش معترض جامعه صورت نگرفته است، برخی موضوعات از جمله برخورد فیزیکی گشت ارشاد که فیلم آن به صورت گسترده منتشر شد، میتواند به التهابها بیفزاید و صد البته در این میان، موجسواری رسانهها و کشورهای دیگر، خیلی دور از انتظار نیست.نگاهی گذرا به مناظره رسانهای دو سوی این دیدگاهها، نشان میدهد یک طیف، تنها به اعتراضهایی که متوجه دولت میشود، مشروعیت میدهند اما سایر اعتراضها را تلاش کشورهای دیگر برای آشوبآفرینی میدانند؛ در نگاه این گروه، تلگرام، متهم ردیف اول است و عموم اعتراضها حاصل «تحریک» است و «سازماندهی بیرونی» رد پای چنین دیدگاهی بعد از انتشار فیلم برخورد یک مأمور نیروی انتظامی با خانمی در یکی از پارکهای تهران، مشهود بود. چنانکه این گروه ضمن تقبیح کار مأمور خاطی، این گزاره را مطرح کردند که فیلمبرداری از این برخورد و انتشار آن در شبکههای اجتماعی از پیش برنامهریزی شده بود.
گروه دیگر اما معتقدند مردم به برخی شرایط و سیاستها اعتراض دارند و روی اعتراضشان علاوه بر دولت، دیگر نهادهای تصمیمگیر و تصمیمساز است. به باور این طیف، اعتراضهای دی ماه، اگرچه از کف خیابان جمع شد اما زمینههای بروز مجدد دارد و راه چاره تنها شنیدن صدای مردم، تلاش برای رفع مشکلات و اقناعسازی است. این دسته معتقدند دیگر دوران اثر گذاری «زور» و «فشار» گذشته است و اگر تأثیری باشد، تأثیر «بالعکس» است.