بیش از یک هفته از جان باختن ۶۰ نفر در کرمان در مراسم تشییع پیکر شهید سپهبد قاسم سلیمانی گذشته است اما هنوز کمیته برگزاری مراسم اطلاعات دقیقی درباره دلایل این اتفاق ارائه نداده است .
معصومه رضایی: خفگی، ضربه و خونریزی مغزی، کما و شکستگی دستوپا همه از دلایلی است که ممکن است در زمان ازدحام جمعیت، مرگ یا مرگهایی را رقم بزند و یا تا آخر عمر کسی را خانهنشین کند. این شکل از مرگ، پیر و جوان نمیشناسد و فقط کافی است جمعیتی فراوان در جایی که راهی برای خروج وجود نداشته باشد گیر بیفتند. با کوچکترین حرکت اشتباه عدهای به کام مرگ کشیده میشوند. در آخرین حادثهای که از این دست رخ داد میتوان به مراسم تشییع پیکر شهید سپهبد قاسم سلیمانی در کرمان اشاره کرد. در این حادثه بر اساس آخرین آماری که سعید نمکی، وزیر بهداشت اعلام کرده ۵۹ نفر جان خود را از دست دادهاند. به گفته نمکی چند نفر هم در آیسییو هستند و وضعیت وخیمی دارند. مراسم تشییع روز سهشنبه ۱۷ دی ماه در کرمان برگزار شد اما تعدد اتفاقاتی که در روزهای گذشته در ایران رخ داده باعث شد تا مرگ نزدیک به ۶۰ نفر آن هم فقط در یک روز به دلیل ازدحام جمعیت مغفول بماند و کمتر مورد توجه مردم و رسانهها قرار گیرد.البته این اولینبار نبوده که در ایران جمعیتی زیر دستوپا میمانند و جان خود را از دست میدهند. برنامه شاد و سرگرمکننده «خاله شادونه» که سال ۹۱، در خرمدره استان زنجان برگزار شد باعث مرگ سه کودک در هنگام خروج از سالن ۳ هزار نفری شد. نمونه دیگری هم در این مورد در ایران وجود دارد که مربوط به دهه هشتاد و بهمن ماه سال ۸۳ است. این حادثه به آتشسوزی مسجد ارگ تهران مربوط میشود. در این حادثه ۳۵۰ مجروح و ۷۸ نفر جان خود را از دست دادند. البته همه جانباختگان این حادثه بر اثر ازدحام نبوده و حسین درخشان، مدیر مرکز کنترل و هماهنگی عملیات سازمان امداد و نجات به سازندگی میگوید: «۱۵ یا ۱۶ نفر در این حادثه در اثر ازدحام جمعیت برای فرار کردن از محل آتشسوزی زیر دستوپا مانده و جان خود را از دست دادند.»
داربستهای نا ایمن
روز ۱۷ دی ماه ازدحام جمعیت و جان باختن عدهای در کرمان باعث آن شد تا مراسم خاکسپاری به زمان دیگری موکول شود و نیمههای شب بود که خبر خاکسپاری پیکر شهید سپهبد قاسم سلیمانی منتشر شد.با این حال هنوز بهطور مشخص دلایل اصلی مرگ آن ۵۹ نفری که زیر دستوپا جان خود را از دست دادند مشخص نشده است. شاهدان عینی که در محل و مسیر تشییع حضور داشتهاند یکی از دلایل جان باختن عدهای در این مراسم را نامناسب و ایمن نبودن داربستهای تعبیه شده در خیابانهای منتهی به مکان خاکسپاری عنوان کردهاند.اما حسین قوام، رئیس کمیته برگزاری مراسم به تشکیل کمیتهای برای بررسی دلایل جانباختن تعدادی از شرکتکنندگان در مراسم تشییع خبر داده و به این موضوع اشاره کرده که هنوز گزارشهای کارشناسان در این مورد ارائه نشده است. او همچنین درباره داربستها گفته است: «اینکه نصب داربستها دلیل اصلی بوده و یا دلایل دیگری باعث بروز چنین حادثهای شده در دست بررسی است و باید تا کاملشدن گزارش کارشناسی صبر کرد.»اما برخی عکاسان که در مراسم تشییع پیکر شهید سپهبد قاسم سلیمانی حضور داشتهاند به موضوع ایمن نبودن داربستها اشاره کردهاند.
علی قنبرلو، عکاس خبرگزاری مهر روز ۱۷ دی ماه برای پوشش مراسم در کرمان حضور داشته او همان روز در توییتی از خطر این داربستها و احتمال کشتهشدن تعدادی از عزاداران نوشته بود. او گفته است: «داربستهایی در بلوار اصلی وجود داشت که به گلزار شهدا منتهی میشد و به منظور کنترل جمعیت نصب شده بودند. غیراز این داربستهایی هم در محل خاکسپاری وجود داشت که اصلا ایمن نبودند.»قنبرلو از شب قبل از مراسم خاکسپاری در کرمان حضور داشته و گفته است: «با دیدن داربستها در اینستاگرامم نوشتم که فردا دستکم پنجاه شصت نفر از جمعیت کشته میشوند که متأسفانه این پیشبینی درست از آب درآمد.»
مرگ در ازدحام
با گذشت بیش از یک هفته از مراسم تشییع در کرمان اطلاعات دقیقی درباره دلایل جان باختن ۵۹ نفر از شرکتکنندگان در مراسم وجود ندارد. با این حال گفته میشود مدیریت اشتباه در هدایت مردم و بسته شدن خیابانهای فرعی دلیلی بر ازدحام بیش از حد بوده است. حال سوال مهم این است که چرا بهجای باز گذاشتن خیابانهای فرعی در چنین زمانی آنها را بستهاند؟ در موارد مشابهی که در تهران رخ داده بیشتر خیابانهای فرعی برای پخش شدن جمعیت و جلوگیری از ازدحام باز گذاشته میشوند تا از فشرده شدن جمعیت جلوگیری شود.یکی از مصدومان حادثه که در زمان تشییع پیکر حضور داشته به سازندگی میگوید: «با جمعیت به سمت جلو در حرکت بودیم. چند ثانیه کوتاه موجی بین جمعیت افتاد و باعث شد تا تعدادی روی زمین زیر دستوپا بیفتن. منم بین همین افراد بودم که افتادم. بعد هم که مردم کمک کردن و چند تایی رو از زیر آوار جمعیت بیرون کشیدن و دوباره موج جمعیت رو که به سمت جلو در حرکت بود رو به سمت عقب برگردوندن. بعد هم جمعیت به سمت کوچهای هدایت شد.»در حادثه روز ۱۷ دی ماه در کرمان ممکن است عدهای بر اثر فرو ریختن داربستها کشته شده باشند اما آنطور که گفته میشود تعداد زیادی هم به دلیل خفگی و ماندن در زیر دستوپا جان خود را از دست دادند.وزیر بهداشت همان روز تشییع پیکر، خود را به کرمان رساند تا از نزدیک به حال مصدومان رسیدگی کند. او در همین مورد گفته است: «در این روز عدهای جان خود را از دست دادند و دلیل آن هم این است که ازدحام جمعیت دلیل روی هم ریخته شدن مردم و باعث خفگی تعدادی از شرکتکنندگان در مراسم شد. بسیاری از مصدومانی که به بیمارستان منتقل شدهاند موارد پیشرفتهای در مصدومیت بودند.»گفته میشود که بیشتر جانباختگانی که به دلیل ازدحام جمعیت جان خود را از دست دادهاند در یک کوچه باریک در مسیر تشییع گیر افتاده و راه پس و پیشی برای انبوه جمعیت گرفتار نبوده است.
مدیریت تجمعات انبوه
برگزاری و مدیریت مراسم تشییع پیکر سپهبد شهید قاسم سلیمانی در استان کرمان بر عهده کمیته برگزاری مراسم بوده است. با این حال اطلاعی درباره اعضای کمیته در دست نیست. اما در مراسمهای اینچنینی در ایران که با حضور مقامات عالیرتبه کشور برگزار میشود سپاه پاسداران انقلاب اسلامی یکی از بازوهای اصلی برگزاری و مدیریت مراسم به شمار میآید.مدیریت مراسمهایی که با جمعیت فراوان مردم برگزار میشود موضوعی تخصصی است که در ایران هم کتابهایی در مورد آن نوشته شده است. در کتاب «پیشدرآمدی بر مدیریت تجمعات انبوه» نوشته دکتر مهراب شریفی سده و اشرفسادات موسوی به زوایای مختلف این موضوع پرداخته شده است.در بخشی از این کتاب نوشته شده: «هر ساله تعداد قابل توجهی از مردم دنیا در اثر بحرانهایی که به نوعی با تجمعات مختلف انسانها در ارتباط هستند از بین میروند. مسئله ایمنی و امنیت در این تجمعات باید مورد توجه قرار گیرد و برنامهریزان نباید هرگونه احتمال حادثه بزرگ را نادیده و کماهمیت جلوه دهند.»در بخشی از این کتاب به موضوع رفتار مردم در تجمعات و ازدحام جمعیت اشاره و نوشته شده است: «شناخت رفتار مردم در تجمعات نقش بسیار اساسی در مدیریت موفقیتآمیز تجمعات از نظر ایمنی دارد. فرار رفتار طبیعی انسانها به هنگام ترس از یک خطر واقعی یا ذهنی است. ترس و وحشت زمانی شکل میگیرد که مردم نسبت به امکان فرار مایوس باشند.
در تجمعات هر دوی این موارد ممکن است اتفاق بیفتد و حتی ممکن است با پدیده هجوم مواجه شویم و زمانی رخ میدهد که افراد زیادی برای رسیدن به مکان جاذب یا با شیء جاذب با هم رقابت کنند. این مسئله عمدتا در زمانی است که مردم در حال وارد شدن قرار دارند. اما فرار و ترس در مواقعی است که در زمان خروج قرار دارند.»
در بخش دیگری از این کتاب به نقطه بحرانی اشاره شده یعنی مکانی که ازدحام جمعیت باعث به وجود آمدن تلفات شده است: «در بسیاری از بحرانهایی که در تجمعات انسانی ایجاد شده تمرکز جمعیت در فضا به نقطه تجمع بحرانی رسیده است. این نقطه بحرانی زمانی است که فضای موجود برای هر نفر به کمتر از ۵۰ سانتیمتر مربع میرسد.»
راهکارهای رهایی از مخمصه
یکی از مهمترین مواردی که در زمان ازدحام جمعیت باید مردم به آن فکر کنند رهایی از فشار و انبوه جمعیتی است که به هم فشرده شدهاند.در بخشی از کتاب «پیشدرآمدی بر مدیریت تجمعات انبوه» به این موضوع اشاره شده است: «پل ورتهایمر که یکی از شناختهشدهترین متخصصان "کنترل شلوغی" در جهان است بر مبنای تحقیقات خود توصیههایی کرده است که هنگام گیر افتادن در یک ازدحام چطور خود را نجات دهید. اولا بلافاصله بعد از اینکه احساس کردید تراکم جمعیت دارد به حد خطرناکی میرسد تلاش کنید تا از مرکز ازدحام فاصله بگیرید اما اگر نتوانستید فاصله بگیرید و در مخمصه افتادید راهکارهای زیر را رعایت کنید:
۱. گام خود را استوار کنید و اجازه ندهید سر بخورید.
۲. انرژی خود را حفظ کنید. تلاش بیهوده نکنید تا جمعیت را بشکافید و فرار کنید یا داد و فریاد راه بیندازید، زیرا معمولا این رفتار اتفاق را وخیمتر میکند.
۳. دستهایتان را جلوی سینهتان مشت کنید. سینهتان را بدون حفاظ به پشت نفر جلویی نچسبانید. دستها اجاره میدهند تا در صورت افزایش فشار جمعیت راهی برای تنفس داشته باشید.
۴. اگر در تاریکی هستید خود را به موج جمعیت بسپارید.
۵. اگر شخصی روی زمین افتاد، بلافاصله کمک کنید تا از جایش بلند شود زیرا بسیار محتمل است که بعد از او شما هم سرنگون شوید.»