به اعتقاد آنها، این اتفاق باعث شده بود یک فشار تقاضای ارزی در یک مقطع کوتاه رو هم انباشته ایجاد شود که این فشار تقاضا در حال رفع است. در سمت دیگر؛ داده‌های بانک مرکزی نیز نشان می‌دهد مازاد عرضه ارز در این سامانه از حدود 20 تا 40 درصد در مهرماه به 60 تا 70 درصد در یک ماه اخیر رسیده است. این یعنی دست بانک مرکزی برای بازارسازی در بازار ارز پر بوده و در موقع مناسب می‌تواند تلاطم‌های مقطعی را مدیریت کند.
گرچه کارشناسان اقتصادی شرایط التهاب ارزی فعلی را قابل دوام نمی‌دانند و معتقدند به‌زودی این جهش و نوسان ارزی مدیریت خواهد شد، اما اقتصاددانان یک نگرانی نیز دارند. به گفته آنان، در بلندمدت نرخ ارز نباید در یک نرخ خاصی تثبیت شود و بهتر است دولت برای آینده یک کریدور ارزی برای سقف مرکز مبادله به‌صورت ماهانه تعریف کند تا هم بتوان چند نرخ ارز در کشور را به هم نزدیک کرد و هم بتوان از منابع ارزی باارزش دولت صیانت کرده و جلوی جهش‌های احتمالی در آینده را گرفت.
دست پر بانک مرکزی برای بازارسازی
کارشناسان اقتصادی می‌گویند یکی از موضوعاتی که باید به آن توجه جدی داشت این است که التهابات این روزها در بازار ارز ریشه اقتصادی نداشته و عمدتا محصول جو روانی ناشی از تحولات منطقه است. داده‌های بانک مرکزی از وضعیت عرضه و تقاضای ارز در سامانه نیما و میزان تخصیص و تامین ارز واردات کشور نیز این موضوع را تایید می‌کند. براساس آمارهای ارائه شده از سوی بانک مرکزی، از ابتدای سال تا روزهای گذشته حجم تخصیص ارز وارداتی حدود 69 میلیارد و 845 میلیون دلار و حجم تامین ارز نیز حدود 58 میلیارد دلار بوده است. با توجه به فاصله زمانی تخصیص و تامین ارز، به لحاظ فنی آمارها نشان می‌دهد وضعیت تامین ارز واردات بسیار مطلوب بوده است. بررسی جزئیات عرضه و تقاضای دلار حواله ارزی در سامانه نیما نیز بیانگر این موضوع است که عرضه ارز از سوی بانک مرکزی در 40 روز اخیر روند قابل تاملی داشته و همه رکوردهای پیشین خود را شکسته است. آنطور که در نمودار قابل مشاهده است، از ابتدای مهرماه 1402 تا انتهای آبان درحالی میانگین عرضه دلار حواله ارزی در سامانه نیما توسط بانک مرکزی حدود 231 میلیون دلار بوده، که این میزان از ابتدای آذرماه تا نهم بهمن به 298 میلیون دلار رسیده است. در دی و بهمن نیز میانگین عرضه روزانه ارز در این سامانه حدود 330 میلیون دلار بوده است. همچنین سهم میانگین مازاد عرضه در سامانه نیما درحالی از ابتدای مهرماه تا انتهای آبان حدود 41 درصد بوده، که این میزان از ابتدای آذرماه تا 9 بهمن به 59 درصد رسیده است. به عبارتی، از ابتدای آذرماه تاکنون به‌طور میانگین 60 درصد از عرضه‌های ارز بانک مرکزی در سامانه نیما خریدار نداشته است. طبق داده‌های معاملات سامانه نیما، از ابتدا تا انتهای مهرماه امسال مازاد عرضه ارز در این سامانه بین 20 تا 40 درصد بوده اما حالا این مقدار در بهمن ماه به 60 تا 75 درصد نیز رسیده است. به اعتقاد کارشناسان، اینکه 70 درصد از عرضه ارز بانک مرکزی در سامانه نیما خریدار نداشته، یک پیام قوی به بازار است که بانک مرکزی برای بازارسازی دست پری دارد و در صورت مدیریت تحولات سیاسی-امنیتی اخیر منطقه و کاهش سطح جو روانی در بازار، نوسان‌گیران در بازار ارز از ترکش‌های بازارسازی بانک مرکزی در امان نخواهند بود.
وضعیت خوب ارز باکیفیت
یکی از شروط ضروری که کارشناسان اقتصادی و فعالان بازار ارز از آن به‌عنوان ابزار قدرت بانک مرکزی برای بازارسازی نام می‌برند و این موضوع را شرط موفقیت در مدیریت تلاطم‌های ارزی کوتاه‌مدت می‌دانند، موضوع دسترسی بانک مرکزی به ارز باکیفیت است. به عبارتی، ارز باکیفیت ارزی است که اولا با نیازهای ارزی کشور تطبیق دارد (سهم بالای ارزهایی همچون درهم و دلار و یورو و یوان) و ثانیا در دسترس است. این دو شرط نشان‌دهنده وضعیت پایداری خارجی کشور خواهد بود. به عبارتی، زمانی می‌توان از قدرت بالای بازارسازی بانک مرکزی سخن گفت که درآمد‌های ارزی دولت و دارایی‌های خارجی بانک مرکزی سهل‌الوصول باشد و امکان استفاده از آنها برای تامین مصارف ارزی، پایداری خارجی به همراه داشته و موجب ثبات ارزی شود. در دولت سیزدهم آزاد شدن بخش‌هایی از دارایی‌ها و منابع ارزی، دسترسی بانک مرکزی به ارز باکیفیت را بیشتر کرده است.
آمارهای بانک مرکزی نشان می‌دهد روز شنبه که در سامانه نیما معادل 291 میلیون دلار عرضه ارز وجود داشته، حدود 141 میلیون درهم عرضه شده که 60 میلیون درهم آن تقاضا داشته است. در همین روز از 132 میلیون دلار عرضه شده، 72 میلیون دلار متقاضی داشته، از 9 میلیون روپیه عرضه شده در سامانه هیچ تقاضایی ثبت نشده است. برای 460 میلیون یوان عرضه شده نیز تقاضایی نبوده و برای 54 میلیون یورو عرضه شده نیز تنها 3 میلیون یورو تقاضا به ثبت رسیده است. در روز یکشنبه نیز معادل 252 میلیون دلار عرضه ارزهای مختلف وجود داشته که 108 میلیون درهم، حدود 35 میلیون درهم متقاضی داشته است. برای 72 میلیون دلار عرضه شده 43 میلیون دلار تقاضا، برای 39 میلیون روبل عرضه شده 28 میلیون روبل تقاضا، برای 18 میلیون روپیه هند 11 میلیون روپیه تقاضا، برای 560 میلیون یوان عرضه شده 51 میلیون یوان تقاضا و برای 60 میلیون یورو عرضه شده نیز 14 میلیون یورو تقاضا وجود داشته است.
هیجانات مقطعی مدیریت خواهد شد
کامران سلطانی‌زاده، دبیرکل سابق کانون صرافان در گفت‌وگو با «فرهیختگان» اظهار داشت: «اتفاقات اخیر در منطقه در روند افزایش این روزهای نرخ ارز بی‌اثر نبوده است، اما این نوسانات فعلی بیشتر جنبه هیجانات لحظه‌ای و روانی دارد. این انتظارات به هیچ وجه موجب هجوم برای خرید ارز و افزایش شدید تقاضا نشده است. خوشبختانه در بازار شاهد تقاضای هیجانی شدید نبودیم. با توجه به ذخایر خوب ارزی بانک مرکزی، وضعیت مطلوب صادرات غیرنفتی و همچنین قیمت بالای نفت صادراتی، هیجانات این روزهای بازار ارز مدیریت خواهد شد. پیشنهاد من این است که خریداران در صورت نیاز در شرایط احساسی، ارز خریداری نکند.»
نقل قول معروفی هست از یک اقتصاددان بزرگ که می‌گوید وقتی همه از ورود به بازاری ترسیدند تو طمع کار باش و وقتی همه برای ورود به بازار طمع کردند، تو از آن بازار خارج شو؛ واقعیت این روزهای نوسانات بازار ارز است. برخی با هدف کسب سود به این بازار ورود کرده و خریدهای هیجانی و احساسی می‌کنند، غافل از آنکه با فروکش جو روانی فعلی، بازار ارز بازندگان خواهد داشت.
درخصوص وضعیت ذخایر ارزی نیز توجه داشته باشیم در بازار رسمی صرافی‌ها ما شاهد فروش ارز دو هزار یورویی سهمیه به هر شخص هستیم؛ به این ترتیب هر متقاضی می‌تواند از این طریق نیاز ارزی خود را رفع کند. در سامانه نیما هم براساس اطلاعات اعلامی مازاد عرضه را شاهد بودیم. از سوی دیگر نیز اخبار روزهای گذشته نظیر توافق پتروشیمی‌ها با افزایش عرضه ارز حواله نیز به تعدیل قیمت‌ها منجر خواهد شد. به هموطنان پیشنهاد میشود در هنگام نوسانات هیجانی بازار، نسبت به خرید اقدام نکنند؛ چراکه تجربه ثابت کرده است ورود هیجانی برای خرید ارز همواره با ضرر همراه خواهد بود و خرید احساسی درنهایت موجب پشیمانی خریدار خواهد شد. دایره نوسانات در حدود چند درصدی در هر شرایطی توسط بازارساز قابل مدیریت خواهد بود. باید توجه داشت براساس اعلام اخیر منابع رسمی در کشور، ذخایر طلا در وضعیت مطلوب و بالایی قرار دارد و یکی از موارد تعدیل بازار ضرب و فروش سکه‌هایی است که بانک مرکزی در روزهای اخیر اخبار آن را اعلام کرده است.
تنش‌های سیاسی آثاری کوتاه‌مدت بر بازارهای مالی دارند
نیما میرزایی، کارشناس بازارهای مالی درباره تحولات سیاسی خاورمیانه گفت: «ریسک‌های سیستماتیک بر ارزش پول ملی و سایر دارایی‌ها اثر می‌گذارد، اما سرمایه‌گذاران و فعالان اقتصادی باید بدانند که اتفاقات منطقه موضوع جدیدی نیست، چون چندین بار در خاورمیانه شاهد این قبیل اتفاقات بوده‌ایم.» وی افزود: «موضوع پاکستان، یمن و غزه زود‌گذر است و ایران را وارد جنگ نمی‌کند، بنابراین این اتفاق‌ها نمی‌تواند روی بازارهای مالی اثری بلندمدت بگذارد و تنش‌ها به‌زودی پایان می‌یابد؛ در‌نتیجه نرخ دلار که حدود ۹ درصد افزایش یافته است بعد از التهابات به کانال قبلی خود بازمی‌گردد.» میرزایی بیان کرد: «عده‌ای بر این باورند که ایران در یک روند دومینو‌وار قرار دارد و با تشدید اتفاقی مانند یمن و غزه کشور ما وارد جنگ میشود که این باور درست نیست و از طرفی هم وضعیت منابع ارزی با توجه به فروش نفت و آزادسازی منابع ارزی مناسب است، بنابراین شرایطی برای جهش قیمت دلار نیز وجود ندارد.»
این کارشناس مسائل اقتصادی با اشاره به این موضوع که مردم باید از رفتارهای هیجانی در زمان تنش‌های سیاسی بپرهیزند، گفت: «اگر افرادی می‌خواهند در بازارهای مالی سرمایه‌گذاری کنند، می‌توانند به سراغ صندوق‌های سهامی با بازدهی بالا بروند، این صندوقها ضمن پوشش تورم، ریسک کمتری را به سرمایه‌گذاران تحمیل می‌کند.» وی افزود: «بانک مرکزی با ایجاد مرکز مبادله ایران و دیپلماسی فعال ارزی توانسته نرخ ارز را در میان‌مدت کنترل کند؛ در نتیجه نوسان نرخ ارز در کوتاه‌مدت محدود است و با گذشت زمان بازگشت قیمت دلار به کانال قبلی محتمل است.» میرزایی ادامه داد: «اگر افرادی با وجود تمام اقدامات بانک مرکزی هنوز بر این باورند که نرخ ارز بالا می‌رود و قصد سرمایه‌گذاری در این بازار را دارند به آنها پیشنهاد می‌کنیم به جای خرید دلار در فضای هیجانی، اقدام به سرمایه‌گذاری در صندوق‌های سهامی کنند، چون در سبد صندوقها سهام شرکت‌های صادرات‌محور نیز وجود دارد؛ بنابراین این صندوقها در زمان افزایش نرخ ارز نیز سود‌دهنده می‌شوند.» این فعال بازار سرمایه در پایان تاکید کرد: «برهم زدن بازار ارز با هدف سفته‌بازی و سوداگری عملکرد مثبتی در بلندمدت برای افراد عادی ایجاد نمی‌کند، چون سفته‌بازی همراه با ریسک است و زمانی که بازار ارز ریزشی میشود قیمت خرید کاهش پیدا می‌کند؛ بنابراین سفته‌بازی در این بازار از نظر کارشناسی و اخلاقی دارای توجیه نیست؛ در نتیجه مردم را به سرمایه‌گذاری در فضای هیجانی ارز توصیه نمی‌کنیم و خواهشمندیم از روش‌های جایگزین در سرمایه‌گذاری استفاده کنند.»
ثبات ارزی با آرام شدن جو هیجانی برمی‌گردد
عضو کمیسیون برنامه‌و‌بودجه و محاسبات مجلس نیز درخصوص اتفاقات اخیر در بازار گفت: «با توجه به ثباتی که در یک سال گذشته در بازار ارز ایجاد شده امروز شاهد تاثیر اندک حوادث سیاسی- امنیتی منطقه بر قیمت ارز در کشور هستیم.» رحیم زارع اظهار داشت: «امروز به‌دلیل ثبات ایجاد شده در یک سال گذشته در اقتصاد و بازار ارز کشور شاهد هستیم که قیمت دلار بعد از بحران‌های شدید نظامی در منطقه، نوسان ۱۰درصدی را در یک ماه گذشته تجربه کرد که خیلی جای نگرانی ندارد؛ چراکه مانند تجارب گذشته بعد از مدتی قیمت‌ها به سطوح قبلی خود بازمی‌گردد.» وی ادامه داد: «اگر در سال‌های گذشته هرگونه اظهارنظر یا اتفاق کوچکی باعث ایجاد تلاطم در بازار ارز می‌شد، امروز بزرگ‌ترین حوادث امنیتی در منطقه حداقل تاثیر را بر بازار ارز کشور ما می‌گذارد و دیگر خبری از آن نوسان‌های شدید و جهش‌های ارزی نیست.» عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس اظهار داشت: «علاوه بر این در نوسانات ارزی سال‌های قبل قیمت دلار اگر افزایش پیدا می‌کرد بالا می‌ماند اما امروز شاهد آن هستیم که اگر افزایش قیمت اندکی هم اتفاق می‌افتد بعد از آرام شدن جو هیجانی سیر نزولی آن آغاز میشود.» زارع خاطرنشان کرد: «نکته‌ای که در اینجا قابل ذکر است این است که مردم باید بدانند امروز دیگر بازار ارز، بازار مطمئنی برای سرمایه‌گذاری نیست و برای حفظ سرمایه و ارزش پول خود خرید دلار را نباید انتخاب کنند.» وی تاکید کرد: «امیدواریم که در سایه سیاست‌های اقتصادی دولت سیزدهم مبنی‌بر اجرای پیمان‌های پولی دوجانبه و استفاده از سایر ارزها در مبادلات خارجی شاهد دلار‌زدایی کامل از اقتصاد کشور باشیم.»