بازگشت اسد به آغوش اعراب

شهلا زمانی اسکوئی در دنیای اقتصاد نوشت: «ویویان نریم»، «رجا عبدالرحیم» و «ادوارد وونگ» در گزارش ۱۳آوریل در نیویورک‌تایمز نوشتند، شاهزاده فیصل بن‌فرحان، وزیر امور خارجه عربستان با لبخند از فیصل مقداد، فرستاده اسد استقبال کرد. در بیانیه‌ای مشترک، این دو کشور گفتند که درباره گام‌هایی برای تسهیل «بازگشت سوریه به منطقه عربی» بحث کرده و رویه‌ها را برای از سرگیری خدمات کنسولی و پروازها آغاز خواهند کرد. همچنین در این هفته، تونس به‌طور رسمی روابط دیپلماتیک خود را با سوریه برقرار و یک سفیر در دمشق تعیین کرد. «آنا جاکوبز» تحلیلگر ارشد گروه بین‌المللی بحران در خلیج‌فارس گفت: «به‌نظر می‌رسد باقی ماندن اسد در قدرت و عادی‌سازی رابطه اعراب با دمشق در این مرحله یک نتیجه قطعی است. آمریکا و اروپا به صراحت اعلام کرده‌اند که با عادی‌سازی کشورهای عربی با رژیم اسد موافق نیستند؛ اما به نظر نمی‌رسد که در این زمینه کاری انجام دهند.»

روز جمعه (دیروز)، مقام‌هایی از کشورهای حاشیه خلیج‌فارس، اردن، مصر و عراق در عربستان سعودی برای گفت‌وگو درباره سوریه دیدار و تلاش کردند تا پیش از نشست اتحادیه عرب در ماه آینده به میزبانی عربستان سعودی، سیاست‌های خود را هماهنگ کنند. یک نماینده سوریه برای اولین‌بار از زمان آغاز درگیری سوریه در ۱۲ سال پیش می‌تواند به نشست اتحادیه عرب دعوت شود. کشورهای عربی سال‌ها پیش روابط خود را با اسد قطع کردند؛ زیرا او کل محله‌ها و شهرها را در تلاش برای شکست شورشیان محاصره کرد و میلیون‌ها پناهنده را به کشورهای همسایه فراری داد.درباره اینکه چگونه باید با سوریه برخورد کنند - و چه امتیازاتی در ازای بازسازی روابط می‌خواهند - اتفاق نظر چندانی بین آنها وجود ندارد؛ اما جهت آن روشن است.

یک تغییر تدریجی در واقع سال‌ها پیش آغاز شد، آن هم زمانی که جنگ سوریه به درازا کشید و اسد همچنان قدرت را در دست داشت. برخی از حاکمان منطقه از اوایل سال۲۰۱۸، زمانی که امارات متحده عربی روابط دیپلماتیک خود را دوباره برقرار کرد، تجدید روابط با او را اجتناب‌ناپذیر می‌دیدند. «محمد علا غانم» رئیس «سیاست شورای آمریکایی سوریه» یک گروه مستقر در واشنگتن که مخالف عادی‌سازی با اسد است، گفت که فشار ایالات متحده به جلوگیری از پیروی بیشتر کشورها از این رویکرد کمک کرد. در سال۲۰۱۹، ایالات متحده قانونی را تصویب کرد که تحریم‌های بیشتری را علیه دولت سوریه اعمال کرد که مانع دیگری در همین راستا ایجاد کرد. مهم‌تر از همه، سنگین وزن‌های سیاسی منطقه، از جمله عربستان سعودی، ترکیه و مصر هنوز تمایلی به تعامل با اسد نداشتند.

عربستان در ابتدا از برخی گروه‌های شورشی سوری که علیه نیروهای اسد می‌جنگیدند، در هماهنگی مخفیانه با ایالات متحده حمایت مالی و تسلیحاتی برای آنها انجام داده و میزبانی از مخالفان سوری را بر عهده داشت. مقامات این پادشاهی، اسد را به‌عنوان رقیب دیرینه منطقه‌ای خود می نگرند. از آن زمان، خاورمیانه یک تغییر ژئوپلیتیک را پشت سر گذاشته است. با این تصور که ایالات متحده یا قادر نیست یا علاقه ای به حفاظت از شرکای خود در خلیج‌فارس ندارد  دو کشور عربستان سعودی و امارات متحده عربی را وادار کرد تا مستقیما با ایران تعامل کنند. تلاش آنها برای تنش‌زدایی و محافظت از اقتصادهایشان در ماه گذشته زمانی به اوج رسید که پس از هفت سال خصومت آشکار، ایران و عربستان به توافقی برای از سرگیری روابط دیپلماتیک دست یافتند.

اکنون، عربستان سعودی به جای تلاش برای منزوی کردن ایران، یک استراتژی چند وجهی را دنبال می‌کند که تعامل با ایران را با تلاش برای مقابله با نفوذ آن در سراسر منطقه، از جمله در سوریه درهم‌می‌آمیزد. این هفته مقامات سعودی برای گفت‌وگوهای صلح با حوثی‌ها به یمن سفر کردند. کشورهای خاورمیانه منافع مختلفی در سوریه دارند. میلیون‌ها پناهنده سوری به کشورهای همسایه اردن، لبنان و ترکیه گریختند. برخی کشورها مانند عراق مایلند مسیرهای تجاری خود را از طریق سوریه باز کنند. دیگران مایلند تجارت غیرقانونی را مهار کنند. ماده مخدر کاپتاگون، یک آمفتامین، از سوریه به بقیه خاورمیانه با بازار بزرگی در عربستان سعودی قاچاق می‌شود. بنابراین کشورها می‌کوشند با تعامل با سوریه، بر این مشکلات فائق آیند.