بلندپروازی ژاپنی

از دیدگاه کلی، فهم رایج این است که فولاد، محصولی دوست­دار محیط زیست نیست. با این حال، طبق گزارش انجمن جهانی فولاد، رقابت‌پذیری فولاد و مزایای آن برای محیط زیست، به خصوص زمانی که در قالب چرخه عمر بررسی می‌شود، حائز اهمیت باشد. شرکت فولاد نیپون، در راستای ارزیابی تأثیرات محیط زیستی فولاد در چرخه عمر کامل آن، از زمان تأسیس خود و به طور خاص در سال­های اخیر، سرمایه‌گذاری قابل توجهی برای دستیابی به « فولاد پاک» و تحقق تولید بر مبنای اصول اقتصاد چرخشی کرده است.

شرکت نیپون استیل (Nippon Steel Corporation)، بزرگترین تولیدکننده فولاد در ژاپن و چهارمین تولیدکننده بزرگ فولاد در سطح جهان است. این شرکت با تولید بیش از 44 میلیون تن فولاد، یکی از مهم­ترین عرضه­کنندگان این محصول صنعتی حیاتی در سال 2022 میلادی بوده است. با توجه به حجم بالای تولید، ضرورت به کارگیری روش­های اقتصاد چرخشی در تولید فولاد از دو جنبه محیط زیستی و هزینه­ای برای این بنگاه دارای اهمیت است. در همین راستا این شرکت اقدامات فنی و مطالعات متعددی بر فرایندهای تولیدی خود انجام می­دهد. شرکت نیپون استیل در تلاش است تا بازیافت فرآورده‌های تولیدی داخلی خود را به بهترین شکل انجام داده و به این ترتیب بتواند آلایندگی صفر را به واقعیت تبدیل کند. همچنین این شرکت به طور فعال در فرآیند تولید فولاد از بازیافت ضایعات تولید شده در جامعه یا توسط صنایع دیگر مشغول است. از آنجا که تقریباً تمامی سرباره‌های فولاد که بخش عمده‌ای از فرآورده‌های جانبی فولاد را تشکیل می‌دهد، به عنوان مواد خام برای سیمان، بهبود کیفیت زمین، جاده­سازی و مصارف دیگر استفاده می‌شوند، نیپون با استفاده از روش­های بازیافت و بازاستفاده منابع، موفق به ثبت استفاده 99 درصدی از کل محصولات جانبی تولید فولاد خود شده است. این عملکرد درخشان، علاوه بر کاهش قابل توجه آثار جانبی منفی فعالیت این بنگاه برای محیط زیست، به حفظ منابع طبیعی و صرفه‌جویی در انرژی نیز کمک می‌کند. خاکه­ای که در فرآیند تولید آهن ایجاد می‌شود با استفاده از تجهیزات «RHF» (کوره چرخان داغ) در این شرکت پردازش می‌شود تا منابع قابل استفاده بازیابی شده و در نتیجه سیستم صفر آلایندگی برای گرد و غبار فولاد ایجاد شود. مواد روسازی شرکت نیپون استیل که با نام تجاری «KATAMA SP» شناخته می­شود از همین طریق تولید می­شود. با توجه به ویژگی‌های سرباره فولاد که در واکنش با آب سفت می‌شود، این محصول جانبی تولید فولاد، به طور موثر در صنایع مختلف استفاده می‌شود. KATAMA برای روسازی جاده‌های جنگلی و کشاورزی و همچنین برای روسازی پیشگیرانه علف‌زدایی در نزدیکی محل نصب پنل‌های خورشیدی و سایر مکان‌ها استفاده می‌شود. ژئوتایزر (Geo-Tizer)، دیگر محصول جانبی است که توسط این شرکت تولید می­شود. این محصول که از سرباره فولاد ساخته شده است، می‌تواند با خاک نرم (گل و لای، مانند خاک باقیمانده حفاری از محل‌های ساخت و ساز یا خاک مزرعه) مخلوط شده و کیفیت خاک را بهبود دهد تا قابل استفاده شود. برخلاف مواد بهبود خاک سنتی (مانند سیمان و آهک)، این خاک کمتر گرد و غبار تولید می‌کند، انتشار دی‌اکسید کربن را به طور قابل توجهی کاهش می‌دهد و هزینه تولید کمتری دارد که منجر به کاهش هزینه ساخت و ساز می‌شود.

نیپون استیل تمامی منابع مشتقات نفتی، کک و گاز کک مورد نیاز خود را از پلاستیک‌های بسته‌بندی و ظروفی که توسط شهرداری‌ها از خانه‌های شهروندان جمع‌آوری می‌شود بازیابی می‌کند. در حال حاضر، این شرکت یکی از بزرگ­ترین شبکه­های پذیرش پلاستیک‌های بازیافتی در  سطح جهان را ایجاد کرده است و تقریباً 30 درصد (200 هزار تن) از پلاستیک‌های بسته‌بندی و ظروف پلاستیکی را که توسط شهرداری‌ها در سراسر ژاپن جمع‌آوری شده است بازیافت می‌کند. از همین طریق، نیپون بین سال­های 2000 تا 2022 میلادی، موفق به بازیافت و پردازش بیش از 3.91 میلیون تن پلاستیک شده است. این میزان بازیافت، معادل کاهش کلی (مستقیم و غیرمستقیم) انتشار CO2 به مقدار تقریباً 12.5 میلیون تن است. علاوه بر این، شرکت نیپون با همکاری شرکت‌های تولیدکننده، محصولات الیافی از جمله لباس‌های دور ریخته شده و سینی‌های غذایی که از فروشگاه‌ها جمع‌آوری می­شود را بازیافت و از طریق فرآیندهای مذکور به محصولات پتروشیمی تبدیل می‌کند. علاوه بر این، کارخانه‌های فولادی نیپون استیل، صددرصد گاز فرعی تولید شده در فرآیند تولید فولاد را به عنوان سوخت برای گرمایش فولاد یا به عنوان منبع انرژی برای نیروگاه داخلی استفاده می‌کند. درباره منابع آب نیز، 90 درصد آب مورد استفاده برای خنک کردن و تمیز کردن محصولات و تجهیزات تولیدی مجدداً پالایش و به صورت مکرر استفاده می‌شود.

میزان تولید و درصد بازیافت محصولات جانبی شرکت نیپون استیل

این موارد، تنها نمونه‌هایی از تلاش‌های شرکت نیپون برای تحقق اقتصاد چرخشی و بهره‌برداری حداکثری از منابع محدود هستند. با استفاده از بازیافت سرباره فولاد و استفاده هوشمندانه از آن در تولید مواد ساختمانی و روسازی، شرکت نیپون به دو چالش اصلی کاهش استفاده از منابع طبیعی به خصوص سنگ خرد شده و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، به ویژه دی‌اکسید کربن، پاسخ می‌دهد. با این تلاش‌ها، شرکت نیپون استیل نه تنها به بهره‌برداری بهینه از منابع محدود انرژی می‌پردازد، بلکه با کاهش وابستگی به منابع طبیعی از طریق بازیافت و استفاده هوشمندانه از مواد اولیه و بازیافتی، به حفظ محیط زیست و توسعه پایدار کشور ژاپن کمک می‌کند.

محمدحسین شاوردی

کارشناس واحد مطالعات مجمع کارآفرینان ایران

منبع: ماهنامه کارخانه

Figure 1مقادیر دفع نهایی ضایعات