پرده آخر از دوئل آنکارا و واشنگتن

ایالات‌متحده آمریکا ترکیه را از فهرست کشورهایی که مشمول معافیت تعرفه گمرکی در کالاهای ترجیحی بودند، خارج کرد. هر چند دونالد ترامپ در بیانیه کتبی خود که به کنگره آمریکا نیز ارسال داشته است اعلام می‌کند، ترکیه به‌دلیل توسعه اقتصادی مقبول از معافیت‌های تعرفه‌ای حذف شده است؛ ولی به نظر می‌رسد این اقدام در پی به توافق نرسیدن سران دو کشور در رابطه با مسائل تنش‌آمیز فیمابین و به‌ویژه سیستم پدافند هوایی اس-۴۰۰ شکل گرفته است. ایالات‌متحده آمریکا از اقدام به خرید آنکارا در زمینه استفاده از سیستم پدافند موشکی روسیه بسیار ناخرسند بوده و تلاش دارد ترکیه را که دومین نیروی نظامی قوی ناتو محسوب می‌شود، از این اقدام بازدارد.

با توجه به نزدیک شدن موعد تحویل سیستم موشک‌های دفاعی از سوی روسیه به ترکیه، هیجانات ناشی از عدم اعتنا به خواسته‌های آمریکا بیش از پیش دولت ترامپ را نگران ساخته است. این درحالی است که بسیاری از وزرای دفاع کشورهای عضو ناتو در قاره اروپا هم معتقدند که ترکیه برای استفاده بهینه از سیستم یاد شده دست به یکپارچه کردن امکانات نظامی و پدافندی با موشک‌های اس- ۴۰۰ خواهد زد که همین اقدام موجب درز یافتن بسیاری از اطلاعات دفاعی ناتو به نفع روسیه خواهد شد. از سوی دیگر نزدیک شدن ترکیه به روسیه و هماهنگی رهبران دو کشور طی دیدارهای رسمی یا مذاکرات تلفنی میان اردوغان و پوتین، باعث شدت گرفتن حساسیت و نگرانی آمریکا شده است. به غیر از ایالات‌متحده آمریکا، آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان و همچنین امانوئل مکرون، رئیس‌جمهوری فرانسه نیز بارها از عملکرد دولت ترکیه در قبال تعهدات خود به‌عنوان عضوی مهم از جامعه ناتو انتقاد کرده و حتی در مراحل مختلفی از بروز تنش‌های داخلی در ترکیه که اخیرا پس از ابطال انتخابات شهرداری استانبول پیش آمده، ابراز نگرانی کرده‌اند. این دو کشور اروپایی ترکیه را بسی دورتر از پارامترهای همگنی با اتحادیه اروپا دانسته و در کنار مسائل سیاسی، از عدم رعایت آزادی‌های مدنی و حاکمیت سیستم مذهبی – سیاسی در ترکیه و اشاعه آن در جامعه ترک‌های مقیم اروپا نیز ابراز نگرانی کرده‌اند.

دونالد ترامپ روز جمعه هفته گذشته ترکیه را از میان فهرست کشورهای برخوردار از معافیت تعرفه‌های گمرکی آمریکا حذف کرد. تصمیم ترامپ بازتاب منفی داشته و در پایان روز جمعه نرخ برابری دلار با نسبت ۱۰/ ۰درصد در برابر لیر ترکیه افزایش یافت و هردلار به بالای ۱۰/ ۶ لیر رسید. در همین حال بورس استانبول نیز با افت روز پایانی هفته را به پایان برد.حذف معافیت در تعرفه‌های گمرکی کالاهای صادراتی ترکیه به ایالات‌متحده آمریکا در بخش‌های کشاورزی، خودرو، قطعات ماشین‌آلات، سنگ‌های قیمتی و تزئینی، جواهرات، مواد پلاستیکی و منسوجات بوده و در چنین شرایطی بیشترین زیان حاصل از این تصمیم را بخش‌های منسوجات ، ماشین‌آلات و لوازم یدکی و قطعات خواهند دید. زیرا بخش عمده صادرات ترکیه به ایالات‌متحده این محصولات است. اما در همین حال تصمیم دیگری که تا حدودی برای ترکیه به‌صورت امتیاز محسوب می‌شود، اعمال تخفیف تعرفه گمرکی در واردات آهن و فولاد است که پیش‌تر با اوج‌گیری تنش میان دو کشور در نیمسال ۲۰۱۸ تعرفه‌های ۵۰ درصدی برای این کالا اعمال و ترکیه در بخش صادرات فولاد به آمریکا با رکود محسوسی مواجه شده بود. اکنون این تعرفه به ۲۵درصد کاهش پیدا کرده است. ترامپ در این خصوص افزوده است که حدود ۱۲درصد کاهش در میزان واردات آهن و فولاد از ترکیه در ماه‌های گذشته پدید آمده و به همین خاطر تنزل در درصد تعرفه گمرکی صدمه‌ای به تراز بازرگانی آمریکا وارد نمی‌سازد.

آنچه در این میان مطرح است اینکه، دولت ایالات‌متحده آمریکا سیگنال‌های تحریمی و فشار مضاعف بر اقتصاد ترکیه را به‌صورت غیر مستقیم وارد می‌سازد. زیرا اعتقاد بر این است که ترکیه به‌دلیل وابستگی به بخش تجاری، نیازمند ثبات سیاسی است. شاید هم با همین پندار است که هیتر ویلسون، وزیر نیروی هوایی ایالات‌متحده به صراحت اعلام کرده است که احتمال زیادی وجود دارد که ترکیه از تحویل گرفتن موشک‌های اس- ۴۰۰ منصرف شود. وی که از اقدام ترکیه در خرید موشک‌های یاد شده ابراز نگرانی کرده، نصب چنین سیستمی را در ترکیه برای مانور و قدرت جنگنده‌های فوق پیشرفته اف-۳۵ تهدیدی جدی می‌شمارد. به‌طوری‌که از ماه‌ها پیش با بالا گرفتن بحران میان دو کشور در زمینه مذکور، ایالات‌متحده و کنگره آمریکا بارها یادآور شده است که ۱۰۰ فروند هواپیمای اف-۳۵ که سفارش خرید آنها محقق شده، به آنکارا تحویل داده نخواهد شد.  

مولود چاووش اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه نیز نگرانی آمریکا را در مورد خرید موشک‌های اس-۴۰۰ بی‌مورد دانسته و از عدم امکان انصراف آنکارا در این خصوص سخن گفته است. وی که پنج‌شنبه گذشته به منظور شرکت در مراسم سالگرد تاسیس شورای اروپا در لتونی حضور یافته بود، مدعی شد کنترل موشک‌های اس-۴۰۰ تماما در اختیار آنها خواهد بود و با سیستم‌های دفاعی ناتو هماهنگی و یکپارچگی نخواهد داشت. اما به نظر می‌رسد فشارهای مضاعف آمریکا خواهد توانست مسیر تفاهم و تعامل میان آنکارا وواشنگتن را هموار سازد. زیرا از خرداد ماه سال گذشته تا به امروز پیوسته ارتباط و مذاکرات میان دیپلمات‌های دو طرف ادامه داشته و خلبانان ترکیه‌ای به منظور آموزش درخصوص جنگنده‌های اف-۳۵ هنوز در پایگاه فونیکس ایالت آریزونای آمریکا در انتظار نشسته‌اند.