موضع متفاوت مکرون درباره آینده برجام

معاون مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، روز جمعه بعد از نشست کمیسیون مشترک برجام که در هتل کوبورگ شهر وین برگزار شد، از عملیاتی شدن ساز‌و‌کار ویژه مالی اروپا -اینستکس- خبر داد. با این حال عراقچی، ضمن «رو به جلو خواندن این اتفاق» این موضوع را اضافه کرد که بدون خریدنفت ایران، یا اختصاص اعتباراتی ویژه برای آن، «اینستکس» نمی‌تواند انتظارات تهران را به‌طور کامل برآورده کند. تحلیلگران این اظهارات را به منزله جدیت تهران در کاهش تعهدات برجامی می‌دانند.در همین ارتباط، «امانوئل مکرون» رئیس‌جمهور فرانسه گفته است حتی اگر ایران برنامه جامع اقدام مشترک را نقض کند، اروپا قصد ندارد فورا ایران را تحریم کند. به گزارش خبرگزاری فارس، مکرون در نشست سران گروه ۲۰ در اوزاکای ژاپن گفت: اروپا هیچ‌گونه برنامه‌ فوری برای پیروی از آمریکا و اعمال تحریم علیه ایران ندارد حتی اگر تهران تهدیدات خود درباره نقض توافق هسته‌ای را عملی کند. او که در یک کنفرانس مطبوعاتی صحبت می‌کرد گفت هدف اصلی وی کاهش تنش‌ها میان ایران و آمریکا است، اما با ترامپ درباره عدم دستیابی ایران به تسلیحات هسته‌ای موافق است.

مکرون درحاشیه نشست سران گروه ۲۰ گفته بود که در دیدار با رئیس‌جمهور آمریکا از وی خواهد خواست بخشی از تحریم‌های اعمال ‌شده علیه ایران را رفع کند، تا بلکه بتوان با ایران وارد مذاکره شد. رئیس‌جمهور فرانسه اضافه کرد: «در صورتی که ایران از محدوده ذخایر اورانیوم فراتر رود، اروپا ایران را تحت تحریم قرار نخواهد داد. در این حالت کاری که ما انجام خواهیم داد مستقیم سراغ تحریم‌ها رفتن نیست بلکه به دقت براساس توافقی که در سال ۲۰۱۵ امضا شد عمل می‌کنیم.» او افزود: «در صورت عدم انطباق، فرانسه، آلمان و انگلیس ابتدا وزیر خارجه ایران را برای توضیحات رسمی فرا می‌خوانند.» تحت توافق هسته‌ای، چندین فرآیند چند مرحله‌ای برای شکایت و ارزیابی وجود دارد که دست‌کم پنجاه روز طول می‌کشد. تنها در پایان این روند است که اگر ایران همچنان از مفاد توافق تخطی کرده باشد، اروپا بالقوه تحریم‌ها را تحمیل خواهد کرد.

پیش‌تر حسن روحانی به‌دنبال گفت‌و‌گوی تلفنی با مکرون گفته بود کشورش تمایلی به تنش و درگیری با آمریکا ندارد اما تاکید کرده بود اگر آمریکایی‌ها بخواهند دوباره به آب‌ها و حریم هوایی ایران تجاوز کنند، نیروهای مسلح ایران مامور به مقابله با آنها بوده و برخوردی قاطع خواهند داشت.

اظهارات مکرون درحالی است که ترامپ روز شنبه هشدار داد، اگر ایران تهدید خود برای غنی‌سازی اورانیوم بیشتر از مقررات مربوط به توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ را عملی کند، تلافی‌جویی نامشخصی در پیش خواهد بود. او در پایان نشست گروه ۲۰ به خبرنگاران گفت: من فقط می‌توانم بگویم خواهید دید چه پیش می‌آید. ما نمی‌توانیم اجازه دهیم ایران سلاح هسته‌ای داشته باشد و افزود که عجله‌ای برای رسیدن به یک قرارداد با ایران ندارد.

رئیس‌جمهور آمریکا همچنین در نشست خبری اعلام کرد مکرون به او گفته «دوست دارد برود و آنها (ایرانی ها) را ببیند.» ترامپ با اشاره به روابط تجاری فرانسه با ایران گفت مشکلی با این سفر ندارد. پیش‌تر رئیس‌جمهوری فرانسه درباره حضورش در نشست گروه ۲۰ گفته بود: «در تلاش برای کاهش تنش میان ایران و آمریکا هستیم و امیدواریم ترامپ را متقاعد کنیم که مذاکرات با ایران را آغاز کند و از جنگی که ممکن است خاورمیانه را فرا گیرد، جلوگیری کند.» مکرون همچنین هشدار داد: «هیچ جنگ کوتاهی وجود ندارد. ما معمولا زمان شروع جنگ را می‌دانیم، اما زمان پایان آن را نمی‌دانیم.»

براساس برنامه جامع اقدام مشترک که در سال ۲۰۱۵ میان ایران و گروه ۱+۵ حاصل شد، روند ارزیابی و انطباق اجرای این توافق توسط ایران چند گام دارد که دست‌کم ۵۰ روز به طول می‌انجامد و فقط در پایان این روند، اروپایی‌ها می‌توانند تحریم‌هایی را علیه ایران اعمال کنند.

برخی مقامات اروپایی گفته‌اند که فرانسه، آلمان و انگلیس ممکن است در این مرحله از مکانیزم ماشه (بازگرداندن تحریم‌هایسازمان ملل علیه ایران) استفاده نکنند و منتظر تخطی بزرگ‌تری از ایران از توافق هسته‌ای باشند. مکرون در ادامه این کنفرانس خبری به طور غیرمستقیم گفت که شرایط ایران برای این اقدام را درک می‌کند. او گفت: تا همین اواخر، ایران از تمام این توافق پیروی کرده و مناسب رفتار کرده و از دستورالعمل‌ها پیروی کرده است. هم اکنون به‌دلیل افزایش تحریم‌ها و تنش‌ها، آنها درحال تهدید انجام اندکی اقدام متفاوت هستند.

«آنگلا مرکل» صدراعظم آلمان نیز درحاشیه نشست سران گروه ۲۰ با رئیس‌جمهور آمریکا دیدار و درباره چگونگی آوردن ایران به میز مذاکره صحبت کرد. او گفته است: «این چیزی است که من خیلی خواستار آن هستم اما شرایط همچنان بسیار متشنج است.»

آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تاکنون در ۱۵ گزارش فصلی خود پایبندی کامل ایران به توافق هسته‌ای را اعلام کرده است. این درحالی است که آمریکا ۱۸ اردیبهشت سال ۱۳۹۷ از برجام خارج شد. پس از آن کشورهای اروپایی مدعی شدند که با اتخاذ اقداماتی مزایای ایران از توافق هسته‌ای را حفظ خواهند کرد اما پس از گذشت یک سال اروپایی‌ها همچنان هیچ اقدام عملی برای بهره‌مندی ایران از توافق برجام انجام نداده‌اند. سرانجام شورای عالی امنیت ملی ایران روز ۱۸ اردیبهشت ۹۸ و در سالگرد خروج آمریکا از برجام، براساس بندهای ۲۶ و ۳۶ این توافق، در راستای صیانت از امنیت و منافع ملی مردم ایران و در اعمال حقوق خود، برخی اقدامات ذیل برجام را متوقف کرد که یکی از موارد آن، عدم رعایت محدودیت ذخایر اورانیوم است. پیش‌تر نیز بهروز کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی اعلام کرد که ایران ششم تیر از سقف ۳۰۰ کیلو گرم اورانیوم غنی شده که پیش‌تر تعیین شده بود، عبور خواهد کرد.

ماشین زیبا و بدون بنزین

همزمان نماینده دائم ایران در سازمان ملل متحد، اینستکس را همچون ماشینی بسیار زیبا اما بدون بنزین توصیف کرد و گفت: وضعیت فعلی اینستکس کافی نیست. «مجید تخت‌روانچی» سفیر و نماینده دائم جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل متحد در گفت‌وگو با خبرنگاران اظهار کرد: ایران متعهد است همکاری لازم را برای زنده نگه داشتن برجام انجام دهد، اما سایر طرف‌های این توافق هم باید بگذارند تا ایران از منافع آن بهره‌مند شود و تلاش کنند این توافق سرپا بماند.

تخت‌روانچی درباره تصمیم اخیر جمهوری اسلامی ایران مبنی بر افزایش ذخایر اورانیوم غنی شده نیز گفت: تصمیم ایران برای افزایش ذخایر اورانیوم غنی شده بیش از ۳۰۰ کیلوگرم در چارچوب برجام انجام شده است. در برجام فرآیندی برای صادرات اورانیوم غنی‌شده پیش‌بینی شده است. او افزود: آنچه که باعث می‌شد از سقف تعیین شده فراتر نرویم این بود که امکان صادرات آن و دریافت کیک زرد وجود داشت اما دولت آمریکا این فرآیند را تحریم کرد. سفیر جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل متحدتاکید کرد: اکنون باید از آمریکا این سوال را پرسید که چرا چنین تحریمی را اعمال کرده است. از نظر ما اقدام ایران برای افزایش ذخایر خود، نقض برجام نیست بلکه در چارچوب مواد ۳۶ و ۲۶ توافق هسته‌ای قرار دارد. ایران حق دارد از برخی تعهدات موجود در برجام براساس همین مفاد، عدول کند.

اینستکس

تخت‌روانچی درباره سازوکار مالی اروپا موسوم به «اینستکس» هم گفت: شخصا معتقدم که اینستکس در وضعیت فعلی، کافی نیست. این سازوکار بدون پول همچون ماشین بسیار زیبای بدون بنزین است. او افزود: اروپایی‌ها از ما خواستند در برجام بمانیم، ما یک‌سال هم طبق خواسته آنها صبر کردیم اما به همتایان اروپایی خود گفتیم که آنها هم باید اقدام ملموسی برای حفظ برجام انجام دهند. صرف اعلام حمایت جهانی از برجام، مشکل ما را حل نمی‌کند.

نماینده دائم جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل متحد یادآور شد: از زمانی که آمریکا از برجام خارج شد، اروپایی‌ها کار ملموسی انجام نداده‌اند، یعنی برجام به درستی کار نمی‌کند. ما نمی‌توانیم به ایفای تعهدات خود در برجام به‌صورت یک‌طرفه ادامه دهیم و از منافع آن بهره‌مند نشویم. تخت‌روانچی تاکید کرد: ما بیش از این نمی‌توانیم صبر کنیم، کسی را تهدید نمی‌کنیم و برای کسی ضرب‌الاجل هم تعیین نمی‌کنیم، ما طرحمان را به آنها گفته‌ایم که اگر اقدامی نکنند تعهداتمان را کاهش می‌دهیم. اگر به تعهد و مسوولیتشان عمل نکنند ما هم اقدامات جدید انجام خواهیم داد.

او درباره خروج ایران از برجام هم گفت: ما طرحی برای خروج از برجام نداریم. ۱۰ روز دیگر برای گام اول فرصت داریم و ۶۰ روز پس از آن هم برای برداشتن گام دوم. این مساله با خروج ما از برجام متفاوت است. بارها هم گفته‌ایم اگر بخش بانکی و دیگر بخش‌های برجام اجرا شوند، ایران هم به تعهدات برجامی باز خواهد گشت. نماینده دائم ایران در سازمان ملل متحد با بیان اینکه درحال‌حاضر ما قربانی بدعهدی‌ها هستیم، تاکید کرد: اگر این شرایط ادامه یابد به این معنا است که آنها برای تعهداتشان احترامی قائل نیستند.

پیش‌تر سیدعباس عراقچی، جلسه روز جمعه کمیسیون مشترک برجام در وین را مثبت و سازنده عنوان کرده بود و گفت که این نشست نسبت به جلسات گذشته یک گام به جلو محسوب می‌شود. معاون وزیر امور‌خارجه ایران در جمع خبرنگاران بعد از نشست سه ساعته کمیسیون مشترک برجام که در هتل کوبورگ در وین برگزار شد افزود: «کانال مالی الان عملیاتی شده و دو، سه تا مورد کاری هم الان درحال انجام شدن است و ظرف روزهای آینده تبادل مالی انجام می‌شود. کشورهای دیگر هم قبول کردند که به‌عنوان سهامدار به این کانال بپیوندند.» معاون ظریف اظهار کرد: «همچنین کشورهای اروپایی درنظر دارند اعتباراتی را برای اینستکس درنظر بگیرند و الان این کانال به روی همه کشورهای اروپایی باز است و می‌توانند با ایران معامله داشته باشند و به‌زودی قول دادند کشورهای دیگر هم بتوانند از این طریق با ایران معامله داشته باشند.»

ادعای آمریکا برای مذاکره

تخت‌روانچی درباره ادعای آمریکا برای مذاکره با ایران هم اظهار کرد: هنگامی که «آبه شینزو» نخست‌وزیر ژاپن در تهران بود، آمریکایی‌ها تحریم‌هایی را علیه ایران وضع کردند. اگر آنها آماده مذاکره بودند، این کارها چه معنایی داشت؟ او تاکید کرد: مذاکره یک قانون انکارناپذیر دارد و آن احترام به طرف مقابل است. آمریکایی‌ها برای این کار آماده نیستند. آنها می‌خواهند نقش برادر بزرگ‌تر را بازی کنند که هرچه را می‌گویند دیگران بپذیرند. اگر به ایرانی‌ها احترام بگذارند، به آنها احترام گذاشته می‌شود و اگر هم حمله شود، قاطعانه پاسخ می‌دهند.

اظهارات جدید ترامپ

همزمان رئیس‌جمهور آمریکا در دیدار با همتای کره‌ای خود به موضع حال‌حاضر آمریکا در برابر ایران اشاره کرد. به گزارش «ایسنا» دونالد ترامپ، در کنفرانس خبری مشترک با همتای خود در کره‌جنوبی درحالی‌که به روابط میان آمریکا و کره‌شمالی اشاره می‌کرد، گفت: من هیچ عجله‌ای ندارم. تحریم‌ها اعمال شده‌اند. من در رابطه با ایران نیز عجله‌ای ندارم. هیچ‌گاه عجله ندارم. اگر عجله کنید خود را به دردسر می‌اندازید.

واکنش ترزا می

همچنین نخست‌وزیر مستعفی انگلستان که به‌زودی کرسی قدرت را ترک خواهد کرد، خواستار پایبندی تهران به توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ شده است. به گزارش خبرگزاری فارس، درحالی‌که نشست گروه ۲۰ در شهر اوزاکای ژاپن آخرین ساعات خود را طی می‌کرد، ترزا می، نخست‌وزیر مستعفی بریتانیا که احتمالا به‌زودی جای خود را به یک محافظه‌کار دیگر در لندن خواهد داد، روز شنبه در این نشست اظهار کرد که ایران باید به توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ (برجام) پایبند بماند.

انتقاد وزیرخارجه پیشین آلمان از ترامپ

این درحالی است که وزیرخارجه پیشین آلمان با انتقاد از سیاست شکست‌خورده دولت آمریکا در قبال ایران گفت که خود ترامپ و مشاورانش هم نمی‌دانند چه کاری می‌خواهند با ایران انجام دهند. به گزارش جماران، «یوشکا فیشر» با انتشار مقاله‌ای در پایگاه تحلیلی «پراجکت سیندیکِیت»، سیاست آمریکا در قبال ایران را سیاستی باخت-باخت عنوان کرد که غرب آسیا را به پرتگاه جنگی جدید کشانده است. فیشر در این یادداشت گفته است که در بهترین حالت ممکن، به‌نظر می‌رسد ترامپ و مشاورانش هم نمی‌دانند که (در قبال ایران) چه می‌کنند. با اینکه خروج ترامپ از برجام، عمل کردن وی به یکی از وعده‌های انتخاباتی‌اش بود اما مشکل اینجاست که نه خود ترامپ و نه مشاورانش اتفاقات بعدی را در نظر نگرفته بودند.

وزیرخارجه پیشین آلمان به واشنگتن هشدار داده است که هر درگیری نظامی با ایران نه تنها تلفات بیشتری برای آمریکا خواهد داشت بلکه نسبت به جنگ‌های عراق و افغانستان احتمال کمتری برای پیروزی دارد. فیشر همچنین افزود: ترامپ با اینکه مدعی است تغییر نظام، یکی از گزینه‌های سیاست او در قبال ایران نیست اما مانند زمانی که جورج بوش پسر تحت تاثیر نومحافظه‌کاران به جنگ با عراق کشیده شد، رفتار می‌کند... موقعیت استراتژیک ایران نسبت به گذشته بسیار قوی‌تر شده است. نه تنها ایران در وضعیت درگیری نظامی تنها و منزوی نمی‌ماند بلکه حمایت‌های دیپلماتیک و تجهیزاتی نیز از روسیه و چین دریافت می‌کند. این سیاستمدار آلمانی همچنین سیاست غرب در قبال ایران را از زمان سرنگونی رژیم شاهنشاهی و انقلاب اسلامی بر پایه «توهمات» عنوان کرد.

وزیرخارجه پیشین آلمان در عین حال بر این نکته اذعان داشت که خروج تدریجی آمریکا از برجام، از همان دوره ریاست‌جمهوری «باراک اوباما» شروع شد و از همان زمان، عربستان سعودی و اسرائیل برای تسلط بر منطقه، جنگ‌هایی را آغاز کردند. در همین حال ایران موقعیت خود را تقویت کرده و حضور منطقه‌ای خود را گسترش داد. آمریکا در اردیبهشت ماه سال قبل خروج خود از برجام را به‌صورت رسمی اعلام کرد اما تاکنون پس از گذشت یک سال و با وجود اعلام فشار حداکثری علیه ایران همچنان رویکرد متناقضی را در برابر این کشور دنبال می‌کند و با وجود ادعای ترامپ برای مذاکره اما همزمان سیاست‌های خصمانه و تحریم‌های همه‌جانبه علیه تهران ادامه یافته است.

قاطعیت ترامپ نتیجه عکس داشته است

همزمان یک روزنامه آمریکایی گزارش کرد که دولت ترامپ با هدف وادار کردن ایران برای حضور مجدد بر سر میز مذاکره، فشارهای اقتصادی علیه تهران را افزایش داد اما ایران تسلیم خواسته‌های واشنگتن نشده است. به گزارش خبرگزاری فارس، روزنامه آمریکایی واشنگتن‌پست پس از این مقدمه افزود، با این‌حال، ایران تسلیم آمریکا نشد و علاوه بر ساقط کردن پهپاد واشنگتن، فعالیت‌های هسته‌ای خود را که پیش از این طبق برجام محدود شده بود، از سر گرفت و تاکید کرد که ذخایر اورانیوم غنی‌شده ۶۷/ ۳ درصدی‌ا‌ش به زودی از سقفی که در توافق هسته‌ای تعیین شده بود، عبور خواهد کرد.

روزنامه آمریکایی واشنگتن‌پست ادامه داد که اقدامات اخیر دولت ترامپ علیه ایران از جمله وضع تحریم‌های جدید، حملات سایبری و تهدید ایران به استفاده از نیروی نظامی در صورت حمله ایران، نمایانگر قاطعیت واشنگتن برای آوردن ایران سر میز مذاکره است اما تحقیقات نشان می‌دهد که قاطعیت بیش از حد نتیجه معکوس دارد. براساس این گزارش، محققانی که در زمینه «درگیری‌های بین‌المللی» مطالعاتی را انجام می‌دهند، معمولا «قاطعیت»‌ را تمایل برای جنگ تعریف می‌کنند و وقتی رقبا قاطعیت شما را برای جنگ مشاهده کنند، امتیازاتی را واگذار می‌کنند اما این درحالی است که سیگنال‌های ترامپ تاکنون نتوانسته ایران را متقاعد به واگذاری امتیاز کند.

این روزنامه آمریکایی ادامه داد که نشان دادن قاطعیت یک طرف به طرف مقابل زمانی موثر است که رقیب شما متقاعد شود که شما قصد حمله ندارید اما اگر رقبا به این باور برسند که صرف‌نظر از هر اقدامی که انجام می‌دهند، مورد حمله قرار خواهند گرفت، انگیزه چندان زیادی برای انجام خواسته‌های شما نخواهند داشت. این گزارش ادامه می‌دهد، اگر قاطعیت بالا به‌عنوان تمایل برای جنگ تلقی شود، ممکن است قاطعیت بیش از حد این‌طور برای رقبا تلقی شود که حتی در صورت پایبند بودن به خواسته‌های طرف مقابل، در هر صورت مورد حمله قرار می‌گیرند و بنابراین گاهی اوقات داشتن قاطعیت بیش از حد، طرف مقابل را برای حضور سر میز مذاکره متقاعد نمی‌کند.

این گزارش در ادامه آورده است، ایران تا زمانی‌که اطمینان حاصل نکند که هرگونه توافق با آمریکا به صلح پایدار منتهی می‌شود، حاضر به پذیرش محدودیت‌ها نخواهد بود و با توجه به اظهارات جنگ‌طلبان دولت ترامپ از جمله «جان بولتون» مشاور امنیت ملیآمریکا و «مایک پمپئو» وزیر امورخارجه آمریکا، بعید است که ایران به چنین اطمینانی برسد. این گزارش تاکید کرده است که اگر مقامات ایرانی به این باور برسند که صرف‌نظر از هر اقدامی مورد حمله آمریکا قرار می‌گیرند، منطقی است که برنامه هسته‌ای خود را حفظ کنند.