صنعت برق ایران در چهار دهه گذشته تغییرات گسترده‌ای را تجربه کرده است؛ از توسعه ظرفیت نیروگاهی و افزایش مصرف تا چالش‌های زیرساختی و مدیریت انرژی که هر سال تشدید می‌شود.
گزارش‌ها نشان می‌دهد که از ابتدای انقلاب تاکنون تعداد مشترکان برق از 4/3میلیون نفر به 2/41میلیون نفر رسیده که این افزایش نشان‌دهنده گسترش قابل توجه دسترسی به برق در سراسر کشور است. این در حالی است که ظرفیت نامی نیروگاه‌ها اگرچه از ۷۰۲۴مگاوات در سال ۱۳۵۷ به ۹۴هزار و ۵۱۱مگاوات در سال ۱۴۰۳ رسیده اما متقابلا مصرف برق هم به تبع آن افزایش یافته و به ۷۹هزار و ۸۷۲مگاوات در سال ۱۴۰۳ رسیده است. این افزایش مصرف، نیاز به توسعه زیرساخت‌های برق را بیش از پیش آشکار می‌کند. 1404 ناترازی برق وارد چهارمین سال خود خواهد شد و قطع برق صنایع، امری محتمل است. هرچند وزیر نیرو از برنامه‌ریزی گسترده برای فصل گرم سال آینده خبر داد و گفته که پیش‌برنامه‌های متنوعی را در سه محور اساسی استفاده حداکثری از ظرفیت نیروگاهی موجود، افزایش تولید برق حرارتی و تجدیدپذیر و مدیریت مصرف طراحی و عملی شده، با این حال واقعیت‌ها بیانگر رشد تقاضاست.
آنطور که علی‌آبادی پیش‌بینی کرده است، در فصل گرم سال آینده تقاضای مصرف برق ناشی از سامانه‌های سرمایشی به 36هزار مگاوات برسد. او چاره کار را اقداماتی مانند آگاهی‌بخشی، نصب کنتورهای هوشمند و بهینه‌سازی مصرف برق عنوان کرده که به گفته او می‌تواند حداقل یک‌سوم از این تقاضا را کاهش دهد؛ راهکاری که کارشناسان می‌گویند بعید است به ثمر بنشیند.
وعده‌ها باید اجرایی باشند، نه توخالی
هاشم اورعی، کارشناس برق و استاد دانشگاه شریف درباره اولویت‌های مهم دولت در حوزه انرژی برای سال آینده به «جهان‌صنعت» گفت: این موضوع مختص به سال آینده نیست. معتقدم که از سال آینده باید کار را شروع کنیم. اولین گام این است که واقعیات وضعیت انرژی کشور را با مردم به‌طور صادقانه، شفاف و با شجاعت مطرح کنیم. منظورم این است مثلا می‌بینیم که سه‌شنبه بعد از ظهر، برق در شمال تهران قطع می‌شود و وزارت نیرو پیامک می‌فرستد که به علت عدم تحویل سوخت از سوی وزارت نفت، برق قطع شده است. به عبارت دیگر، وزارت نیرو می‌گوید که مسوولیتی ندارد و تمام تقصیرات متوجه وزارت نفت است. فردای آن روز، روابط عمومی وزارت نفت رسما اعلام می‌کند که آنها بیش از گذشته سوخت تحویل داده‌اند و این بی‌عرضگی وزارت نیرو بوده است. مردم وقتی چنین مواردی را می‌بینند، احساس می‌کنند قضیه در هواست و این برخوردها از دولت بیشتر به نفاق شباهت دارد تا وفاق. چرا بر وفاق تاکید می‌کنم؟ زیرا بحران انرژی به گونه‌ای بوده که برای حل آن همدلی و همراهی جامعه ضروری است.
اورعی با بیان اینکه این مدل اداره کشور باعث می‌شود دیگر چیزی از سرمایه اجتماعی باقی نماند، تصریح کرد: دولت باید بیاید و به مردم بگوید که اعتمادشان را بازسازی کنند، بدون اینکه به دنبال مقصر بگردد. باید صادقانه بگوییم که وضعیت فعلی ما نتیجه سال‌ها بی‌توجهی است و این وضعیت کوتاه‌مدت حل نمی‌شود. هر کسی که بگوید تابستان یا زمستان سال آینده مشکل برق یا گاز حل می‌شود، یا دروغ می‌گوید یا صداقت ندارد.
وی افزود: باید به مردم بگوییم از سال آینده این مسیر را شروع خواهیم کرد. در گام اول، باید تلاش کنیم تا شیب منفی ناترازی انرژی را کاهش دهیم و به تدریج آن را به خطی ثابت تبدیل کنیم. اکنون در همه بخش‌ها با ناترازی فزاینده مواجه‌ایم و وضعیت هر سال بدتر از سال گذشته است. یک‌شبه نمی‌توان وضعیت را بهبود بخشید. در ابتدا باید شیب ناترازی را کاهش دهیم و سپس آن را ثابت کنیم. برای رسیدن به یک وضعیت پایدار، نیاز به سه تا پنج سال زمان داریم.
تشکیل اتاق فکر برای تدوین برنامه جامع انرژی
این استاد دانشگاه صنعتی شریف پیشنهاد کرد: دولت باید در کنار انجام وظایف خود، یک گروه اندک از افراد متخصص، سالم و وطن‌پرست را جمع کند. این افراد نباید از دولت باشند بلکه باید خارج از بدنه دولت قرار داشته باشند. این گروه باید در یک اتاق دربسته به برنامه‌ریزی در زمینه سیاست‌های انرژی بپردازند. در آغاز این گروه باید یک برنامه جامع انرژی را برای 10سال آینده تدوین کنند. در حالی که این برنامه در حال پیگیری است، باید گام‌های اولیه برای حل بحران‌های کوتاه‌مدت نیز برداشته شود.
اورعی با بیان اینکه برای کوتاه‌مدت، برنامه‌ای ضربتی باید تدوین شود، تاکید کرد: تابستان پیش‌رو، یعنی سه ماه دیگر، در شرایطی که مصرف برق در پیک خود قرار دارد، می‌توانیم ظرفیت نیروگاه‌ها را با انجام تعمیرات و بهبود عملکرد افزایش دهیم. طبق گزارش وزارت نیرو، ظرفیت۹۱۰مگاواتی افزایش ظرفیت از طریق تعمیرات امکان‌پذیر است، همچنین پروژه‌های نیمه‌تمام باید سریعا به مدار بیایند.
به گفته او، یک طرح ضربتی ۱۰۰روزه برای عبور از بحران تابستان نیز باید طراحی شود که به جای قطع برق و ایجاد نارضایتی، از سیستم تشویقی بهره بگیرد. پس از آن می‌توان به کارخانه‌ها و صنایع پیشنهاد داد که در ساعات پیک مصرف، برق کمتری استفاده کنند و به آنها مشوق‌های مالی بدهیم. این کار می‌تواند با ارائه قیمت پایین‌تر برای برق یا حتی رایگان انجام شود. در برخی کشورهای دنیا، حتی قیمت برق منفی شده است تا مردم بیشتر مصرف کنند. این نوع سیستم تعرفه‌ای باید در کشور ما نیز به کار گرفته شود.
رییس اتحادیه انجمن‌های علمی انرژی ایران با بیان اینکه در حال حاضر تمام تمرکز خود را روی منابعی مانند خورشید گذاشته‌ایم، در حالی که بخش‌های دیگری هم در تجدیدپذیرها برای سرمایه‌گذاری وجود دارند، گفت: باید واقع‌بین باشیم. این منابع به‌زودی وارد شبکه نخواهند شد. در مملکت ما، در سه ماه آینده با اوج مصرف روبه‌رو هستیم و هر وعده‌ای که برای بهبود فوری وضعیت داده شود، بیشتر از آنکه عملی باشد، توخالی به نظر می‌رسد. اگر در خرداد و تیر مردم شاهد وعده‌های تحقق‌نیافته باشند، اعتماد عمومی روزبه‌روز کمتر خواهد شد.