درحال حاضر چیزی حدود دو هزار و 111 عنوان مجوز کسب‌وکار در ایران وجود دارد که در واقع استعلام از دستگاه‌های خاص و تاییدیه مراکز مختلف است تا فردی بتواند در ایران مشغول به کار شود! علی فیروزی، رئیس مرکز پایش بهبود محیط کسب‌وکار وزارت اقتصاد با اعلام این موضوع گفته است که تلاش می‌کنند مقررات زائد کسب‌وکار را حذف کنند و تاکنون 600 مجوز اضافه حذف شده است. با این حال، تعدد مجوز کسب‌وکار هنوز هم در ایران یکی از چالش‌های بزرگ است و ایران از نظر رتبه جهانی سهولت کسب‌وکار شرایط خوبی در فهرست کشورهای جهان ندارد.
بازار داغ خریدوفروش مجوز کسب‌وکار
بازار خریدوفروش مجوز کسب‌وکار مکاره بازار جالبی است که این روزها دامنه آن به فضای مجازی و سایت‌های اینترنتی هم کشیده است. بازه قیمتی فروش مجوز در سایت‌هایی مثل دیوار و شیپور از یک‌میلیون تومان شروع می‌شود و به 2میلیارد تومان هم می‌رسد؛ البته بستگی به سهم افراد از مجوز هم دارد. مجوزهای ارزان‌تر، مجوزهای شراکتی هستند که افراد تنها بخشی از سهم‌شان را از مجوز اجاره می‌دهند یا به مشاغلی مربوط می‌شود که بازارش راکد است.
گران‌ترین مجوزها مربوط به دفاتر هواپیمایی یا کلینیک‌های زیبایی است و البته در این میان مجوز بهره‌برداری از نیروگاه برق هم به چشم می‌خورد.
آگهی فروش مجوز دفتر هواپیمایی 100میلیون تومان به اشتراک گذاشته شده بود. آگهی‌دهنده فروش مجوز شرکت نمایندگی کشتیرانی را 150میلیون تومان برای فروش گذاشته است. آگهیدهندهای هم فروش مجوز فعالیت موسسه فرهنگی و هنری چندمنظوره را با قیمت 650میلیون تومان به اشتراک گذاشته است. قیمت‌های پیشنهادی فروش مجوز کلینیک‌های مراقبت و زیبایی هم بازه قیمتی بین 60 تا 80میلیون تومانی دارد؛ البته در میان آگهی‌هایی که روی دیوار گذاشته شده، فروش مجوز نیروگاه 10مگاواتی خورشیدی هم دیده می‌شود که با قیمت یک‌میلیارد و 900میلیون تومانی برای عرضه گذاشته شده است.
بازار داغ مجوز آموزشگاه‌های فنی و حرفه‌ای
برخی از مجوزها از جمله مجوز آموزشگاه فنی و حرفه‌ای به دلیل اشباع بازار، دیگر صادر نمی‌شود، به همین جهت این مجوزها بازار خریدوفروش داغی به هم زده‌اند
یکی از مجوزهایی که بازار آن حسابی داغ و پرمتقاضی است، مجوز آموزشگاه فنی و حرفه‌ای است. سازمان فنی و حرفه‌ای کشور درحال حاضر بيش از 600 مركز آموزش فني و حرفه‌اي دولتي و بیش از 17هزار آموزشگاه فني و حرفه‌اي آزاد در سطح كشور دارد. آموزشگاه‌هایی که خودشان صادرکننده مجوز فعالیت افراد در سایر مشاغل هستند.
شاید برای همین است که تقاضای خرید مجوز آموزشگاه‌های فنی و حرفه‌ای بیش از هر مجوزی در سایت‌هایی چون دیوار و شیپور خودنمایی می‌کند و البته برای این مجوزها گاهی تا 2 یا 3میلیارد تومان هم قیمت تعیین شده است.
آن‌گونه که فعالان این بازار می‌گویند خریدوفروش مجوزهای فنی و حرفه‌ای مشکلی ندارد و با تأیید هیأت نظارت مجوزهایی که خریداری شده، به نام خریدار می‌شود و درصورت عدم تأیید هیأت نظارت پول به خریدار برمی‌گردد.
یلدا راهدار، رئیس کمیسیون کسب‌وکار اتاق شیراز به شهروندآنلاین می‌گوید: «برخی از مجوزها از جمله مجوز آموزشگاه فنی و حرفه‌ای به دلیل اشباع بازار، دیگر صادر نمی‌شود، به همین جهت این مجوزها بازار خریدوفروش داغی به هم زده‌اند.» او در ادامه با اشاره به این‌که چنین شرایطی نباید وجود داشته باشد، چرا که موجب هرج‌ومرج می‌شود در این زمینه توضیح داد: «زمانی که با صدور جواز کسب ممانعت شود، مشکلاتی مانند قیمت‌های نامعقول و اجاره یا خریدوفروش آنها به‌وجود می‌آید، برای همین است که این روزها با قیمت‌های نجومی خریدوفروش این مجوزها مواجه شده‌ایم.»
راهدار در ادامه با انتقاد از رویه صدور مجوز کسب‌وکار در ایران می‌گوید: «زمانی که افراد به اصناف ورود پیدا می‌کنند، باید بدانند ممکن است روزی از این صنف خارج شوند نه این‌که امتیازهایی را که گرفته‌اند خریدوفروش کنند.»
اجاره مجوز چند؟
بازار مجوزها اما به خریدوفروش خلاصه نمی‌شود و بساط اجاره مجوز حسابی داغ است. هزینه اجاره مجوز دست کمی از هزینه اجاره خانه در تهران ندارد و معمولا مجوز مشاغل مختلف را بین 30 تا 120میلیون تومان رهن می‌دهند و در کنار آن اجاره‌ای بین 2 تا 7میلیون تومان هم در نظر میگیرند. بیشتر صاحبان مجوز هم آگهی‌هایی با این عنوان منتشر کرده‌اند: «ملک از شما و مجوز با ما.»
آنها می‌گویند یکی از شرایط دریافت مجوز داشتن ملک است و چون کاسبان مجوز نمی‌خواهند خودشان حرفه‌ای را اداره کنند، تأمین ملک را به مستاجران مجوزشان می‌سپارند. با یکی از آگهی‌دهنده‌هایی که مجوز سفره‌خانه خود را اجاره می‌دهد، تماس می‌گیرم و او توضیح می‌دهد که مجوز سفره‌خانه و قهوه‌خانه یکی از گران‌ترین مجوزهاست، زیرا این مجوزها با سختگیری زیادتری برای افراد صادر می‌شود. به همین دلیل هزینه اجاره مجوز قهوه‌خانه و سفره‌خانه در تهران به طور میانگین چیزی حدود یک تا دو‌میلیون تومان از بقیه مجوزها گران‌تر است.
او توضیح می‌دهد: «برای دریافت مجوز نیاز به ملک داریم، ملک از شما و مجوز با ما، اما یادتان باشد که ملک‌تان شرایط دریافت مجوز را داشته باشد.»
وقتی شرایط دریافت مجوز را می‌پرسم، توضیح می‌دهد:«ملک باید بالای 120 متر باشد و البته نزدیک اماکن مذهبی نباشد. اگر مشتری باشید کنار می‌آییم و به شما ارزان‌تر می‌دهیم.»
او درباره قیمت اجاره مجوز سفره‌خانه در تهران می‌گوید: «50میلیون رهن و ماهی 7 میلیون تومان اجاره، ولی اگر مشتری باشید تا 5میلیون تومان اجاره هم کوتاه می‌آییم.»
ارزان‌ترین مجوزها هم مربوط به مشاغلی است که بازار راکدتری دارند. مشاغلی مانند گلفروشی، خیاطی، تعمیرات کفش و … که معمولا رهن آنها 10 تا 20میلیون تومان و یکی – دو‌میلیون تومان اجاره است.
ارزان‌ترین مجوزها هم مربوط به مشاغلی است که بازار راکدتری دارند. مشاغلی مانند گلفروشی، خیاطی، تعمیرات کفش
همه مجوزها قابل معامله نیستند
در این میان نکته جالب توجهی وجود دارد، بیشتر آگهی‌دهنده‌ها علت واگذاری جواز خود را مهاجرت عنوان کرده‌اند. البته همه مجوزها هم قابل فروش و واگذاری نیستند. این موضوع درحالی اتفاق افتاده است که مهدی پور قاضی، عضو اتاق بازرگانی به شهروندآنلاین می‌گوید: «انتقال پروانه یا همان جواز کسب شرایط و ضوابط خود را دارد و به همین راحتی‌ها هم نیست. در صورتی که دارنده پروانه کسب بخواهد محل کسبش را به دیگری واگذار کند، باید درخواست کتبی خود را به اتحادیه ارایه کند. همچنین در صورتی که فرد معرفی‌شده واجد شرایط قانونی باشد و مورد تایید هیأت نظارت قرار بگیرد، پس از ابطال پروانه کسب قبلی، پروانه جدیدی به نام فرد معرفی‌شده صادر می‌شود. این پروسه کمی زمان‌بر است.»
مسعود دانشمند، کارشناس اقتصادی در این زمینه به شهروندآنلاین می‌گوید: «در گذشته هم چنین اتفاقاتی می‌افتاد، اما ملموس نبود. زیرا برخی از مشاغل قابل واگذاری هستند و برخی نه. به‌عنوان مثال مجوز مطب‌ها قابل واگذاری نیست، در صورتی که سوپر مارکت‌ها قابل واگذاری است. برای همین، امکان خریدوفروش مجوز برخی از مشاغل وجود دارد.»
خرید و فروش مجوز فسادآور است
مسعود دانشمند، کارشناس اقتصاد و عضو سابق اتاق بازرگانی با اشاره به این‌که نباید از خریدوفروش مجوز سوءاستفاده شود، به شهروندآنلاین می‌گوید: «با جلوگیری از صدور مجوز برای برخی از مشاغل، راه برای برخی از سوءاستفاده‌ها و فساد در حوزه کسب و کار باز شده است.»
او در ادامه توضیح می‌دهد: «با توجه به شرایط پیش آمده باید تدبیری برای این موضوع در نظر گرفته شود و این اتفاق در صورتی ممکن می‌شود که دوباره صدور مجوز این مشاغل آزاد شود. آن هم به صورت گسترده تا بازار آن بشکند یا تدابیری در نظر بگیرند مانند این‌که مجوزها غیرقابل انتقال به غیرباشد.»
دانشمند همچنین نسبت به غیرتخصصی شدن مشاغل با خریدوفروش مجوزها نیز هشدار می‌دهد و می‌گوید: «به‌عنوان مثال کسی که برای دریافت مجوز آژانس هواپیمایی درخواست داده است، یک نفر به عنوان مدیر آن شرکت باید دوره‌هایی را پشت سر بگذارد. چنین فردی نباید بتواند مجوز خود را نقل و انتقال بدهد. چرا که فردی که خریدار مجوز است، ممکن است مهارت‌های لازم را نداشته باشد.»