هفته‌ای که در آن شاهد وقوع رویدادها و تحولات مهمی بودیم که نه‌تنها منجربه انتشار اخباری ازجمله «نخستین دیدار هیات دولت چهاردهم با رهبری»، «انتصاب یک زن بهعنوان سخنگوی دولت» و «انتصاب یک مدیر اهل سنت بهعنوان معاون رییس‌جمهور در امور توسعه روستایی و مناطق محروم» شد، بلکه در عین حال زمزمه‌هایی درخصوص اقدامات رییس‌جمهور در راستای «رفع حصر»، «رفع فیلترینگ» و «تعطیلی گشت ارشاد و طرح نور» نیز شنیده شد. با این همه اما در میان این اخبار خوش، یک خبر دیگر نیز منتشر شد که شاید در نگاه نخست، در مقایسه با مواردی که پیشتر به آن اشاره شد، چندان حائز‌اهمیت نباشد، اما به این لحاظ که بسیار کم‌سابقه بود، می‌توان آن را نیز کنار سایر اخبار مهم هفته گذشته، فهرست کرد. خبری که باشگاه خبرنگاران‌جوان بهعنوان خبرگزاری وابسته به صداوسیمای جمهوری اسلامی منتشر کرد و از این حکایت داشت که «علی انتظاری، رییس دانشکده علوم‌اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی درپی طرح مباحثی به دور از ادبیات ایرانی و اسلامی و استفاده از تعابیری نادرست در یک گفت‌وگو از سمت خود برکنار شد.» آن هم در حالی که آنچه در متن این خبر بهعنوان علت اخراج انتظاری مطرح شده بود، مشخصا به لحن و گفتار او در برنامه تلویزیونی «شیوه» درباره «زنان ایرانی» و مشخصا «مهسا امینی» مرتبط بود. خبری که مطابق انتظار با واکنش مثبت افکار عمومی نیز مواجه شد.
با این همه اما به فاصله کمتر از 48ساعت پس از انتشار خبر اخراج این مدیر ارشد در دانشگاه علامه طباطبایی، خبر دیگری نیز منتشر شد که هم به دانشگاه مربوط بود و هم به نحوه برخورد با دانشگاهیان. با این تفاوت که این‌بار آنچه منجربه خرسندی و استقبال افکار عمومی شد، نه خبری درباره برخورد با یک چهره دانشگاهی تندرو، بلکه خبری بود درباره بازگشت دانشگاهیانی که طی این چندسال اخیر، به دلایل واهی از دانشگاه‌ها اخراج شده بودند و از قضا مسعود پزشکیان نیز در جریان تبلیغات انتخاباتی خود، صراحتا وعده داده بود که در صورت پیروزی در انتخابات، زمینه بازگشت این دانشگاهیان به دانشگاه‌ها را فراهم خواهد کرد.
وعده انتخاباتی که تنور انتخابات را گرم کرد
خردادماه 1403 کم‌کم به روزهای پایانی خود نزدیک می‌شد و 6کاندیدای انتخابات ریاست‌جمهوری چهاردهم، کم‌کم خود را برای روزهای حساس پایانی مهلت تبلیغات آماده می‌کردند که انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه تهران و علوم‌پزشکی تهران با برگزاری یک نشست دانشجویی و دعوت از مسعود پزشکیان بهعنوان تنها کاندیدای اصلاح‌طلب حاضر در انتخابات، فضایی را در تالار شهید چمران دانشکده فنی دانشگاه تهران ایجاد کردند که به باور بسیاری از ناظران نخستین و البته یکی از مهم‌ترین تحولاتی بود که در ادامه منجربه آن شد که به‌تدریج فضای سرد و رخوت‌ناک حاکم بر انتخابات تغییر کند؛ نشستی که در حالی کمتر از 24ساعت پس از برگزاری نخستین مناظره تلویزیونی کاندیداهای انتخاباتی برگزار شد که ناظران بر این باور بودند که حتی برگزاری آن مناظره تلویزیونی نیز برخلاف ادوار گذشته، نتوانسته تغییر چشمگیری در فضای سرد انتخاباتی ایجاد کند. شرایطی که چنان از آنچه معمولا در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری در خاطر داریم، دور بود و به قدری با آن تفاوت داشت که نه‌تنها حتی خود پزشکیان را نیز شگفت‌زده کرد، بلکه چنان او را متعجب ساخت که نتوانست نسبت به آنچه پیش‌رویش در حال رقم خوردن بود، بی‌تفاوت نشان دهد و طوری وانمود کند که انگار اتفاق خاصی نیفتاده و درنتیجه در همان آغاز خطاب به دانشجویان حاضر در تالار شهید چمران دانشکده فنی دانشگاه تهران گفت: «فکر نمی‌کردم چنین استقبالی از من شود!» هرچند این واکنش پزشکیان به آن استقبال کم‌نظیر در آن میتینگ دانشجویی، در عین حال ناشی از آن روراستی و صداقتی بود که حتی همان زمان هم، در شرایطی که هنوز تنور انتخابات داغ نشده بود، موردتوجه افکار عمومی قرار گرفته بود.
با این همه اما مهم‌ترین اتفاقی که در آن میتینگ دانشجویی رقم خورد، نه این شگفت‌زدگی پزشکیان بود و نه حتی آن استقبال پرشوری که ازسوی دانشجویان صورت گرفته بود. اتفاق و رویداد مهم آن روز، زمانی رقم خورد که پزشکیان در واکنش به پرسشی درخصوص «آزادی زندانیان سیاسی»، ابتدا تاکید کرد که این مساله خارج از حیطه اختیارات رییس‌جمهور و قوه مجریه است و در ادامه گفت: «تا جایی که به قوه مجریه برمی‌گردد، قطعا آیین‌نامه انضباطی در زمینه برخورد با دانشجویان و دانشگاهیان را عوض خواهم کرد. هیچ دانشجو و اندیشمند و عالمی نباید به خاطر عقیده خود از کشور طرد شود، بلکه باید منت آنها را بکشیم که در ایران بمانند. قطعا نوع برخورد با دانشجویان را تغییر خواهم داد. نوع برخورد با استادان دانشگاه را نمی‌پذیرم و اجازه نخواهم داد با آنها برخورد شود. حتی اگر اعتقادشان با من نخواند، به آنها احترام می‌گذارم. دست کسانی را که در ایران می‌مانند و خدمت می‌کنند، می‌بوسم.»
تاکید پزشکیان بر لزوم تکریم نخبگان
درست 72روز پس از آن وعده پزشکیان در تالار شهید چمران دانشکده فنی دانشگاه تهران، در حالی که در این حدود 10هفته، تحولات مهمی در کشور رقم خورده، مسعود پزشکیان این‌بار در یک نشست دیگر در حضور دانشگاهیان به آنچه در آن میتینگ انتخاباتی در دانشگاه تهران وعده داده بود، اشاره کرد و نشان داد که آماده است که برای تحقق وعده‌هایش گام‌های عملی بردارد. او که پیش از نیمروز پنجشنبه در آیین تودیع و معارفه وزیران پیشین و کنونی علوم، تحقیقات و فناوری سخنرانی می‌کرد، «علم و عملِ» خالصانه را مهم‌ترین فلسفه و دلیل آفرینش انسان از سوی خدای متعال عنوان کرد و گفت: «اگر انسان‌های جامعه باور داشته باشند که حیات زمین به خاطر اوست، حیات او به خاطر علم است، حیات علم به عمل است و حیات عمل به اخلاص و انجام کارها برای خدا و مردم، آیا ممکن است چنین جامعه‌ای به عقب‌ماندگی، فقر، فساد و تبعیض گرفتار شود؟!»
فرمان بازگشت دانشگاهیان به دانشگاه‌ها
رییس‌جمهور در بخش دیگری از سخنانش از یکی از مهم‌ترین اهداف دولت در حوزه آموزش عالی پرده برداشت و گفت: «ما به دنبال تهیه و تدوین ابزار سنجش توانمندی‌های افراد و انتخاب و انتصاب آنان بر این مبنا هستیم؛ از همه نخبگان و فرهیختگان خواسته و می‌خواهم که به دولت در این زمینه کمک کنند.» او بر لزوم تهیه و تدوین دستورالعملی علمی و دقیق در همه زمینه‌ها و سطوح مختلف تاکید کرد و گفت: «دانشگاه می‌تواند مملکت ما را نجات دهد به شرط آنکه به علما و نخبگان به دور از هر سلیقه، باور، گرایش و عقیده‌ای احترام بگذاریم. حضرت علی(ع) می‌گوید: هرکس یک کلمه به من بیاموزد مرا بنده خویش کرده است، آن وقت ما می‌آییم جوانی که تربیت‌شده استادان بزرگ ماست بهعنوان رییس آنها انتخاب می‌کنیم و او هم بی‌توجه به اینکه در اثر زحمات همین استادان به این جایگاه رسیده، به آنها بی‌احترامی می‌کند.» پزشکیان سپس در مهم‌ترین بخش از سخنانش در این مراسم گفت: «به وزیران بهداشت و آموزش‌و‌پرورش هم گفته‌ام و اینجا هم تاکید می‌کنم، وضعیت همه آن استادانی که به هر طریقی از دانشگاه لغو قرارداد یا اخراج شدند، مورد بازنگری قرار دهید و دانشجوها را برگردانید.» او گفت: «طبیعی است که دانشجو حرف دارد و اعتراض می‌کند، من باید جوابش را بدهم، یا حرفش حق است که باید اطاعت کنم، یا نه اشتباه می‌کند که باید هدایتش کنم.»
پزشکیان که معتقد است «دانشجو نمی‌تواند آدم بدی باشد»، گفت: « او امید و سازنده فردای مملکت ماست و باید سوال کند؛ کرسی آزاداندیشی که رهبری بر تشکیل آن تاکید دارند، یعنی اینکه دانشجو آزادانه حرفش را بزند و با منطق جواب بگیرد، هرکدام منطق نداشت، باید منطق طرف مقابل را بپذیرد. اینها مسائل روشن علمی است و باید براساس شواهد تصمیم بگیریم. دانشجو را می‌شود هدایت و توجیه کرد، اگر حق با اوست، خودمان را باید اصلاح کنیم، نه اینکه با او برخورد کنیم. اگر این مساله را دریافتیم و توانستیم بپذیریم، آن وقت مملکت را آباد می‌کنیم.» رییس‌جمهور در پایان سخنانش تاکید کرد که «جامعه به ما امید بسته» و بر این اساس گفت: «اگر دانشگاه، علما و دانشمندان به ما کمک نکنند و با هم وحدت و انسجام نداشته باشیم، بنده نمی‌توانم کاری کنم. همچنین قرار نیست هر حرفی که من گفتم به آن عمل شود، بلکه هرکس توانست شواهد و مستندات محکم‌تر و علمی‌تر بیاورد، حرفش را به کرسی می‌نشاند.»
حمایت جلال میرزایی از دستور رییس‌جمهور
در شرایطی که این اظهارات و فرمان رییس‌جمهور مبنی بر بازنگری در وضعیت دانشگاهیان اخراجی، مطابق انتظار با واکنش گسترده و مثبت افکار عمومی مواجه شد، همزمان بسیاری از چهره‌های دانشگاهی و سیاسی نیز از این تصمیم و اقدام به‌موقع و مثبت پزشکیان استقبال کردند. در این میان جلال میرزایی که هم به‌دلیل سال‌ها تدریس در دانشگاه بهعنوان یکی از اعضای هیات علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه باهنر کرمان با فضای دانشگاه‌ها و تحرکات و جنبش دانشجویی ایران آشناست و هم به دلیل سال‌ها فعالیت در عرصه سیاسی و نیز حضور در مجلس، با مناسبات کار و فعالیت سیاسی در عرصه عمل آشنایی دارد، با اشاره به زمینه برخوردهایی که در این چندسال با دانشگاهیان صورت گرفت، می‌گوید: «واقعیت این است که پس از اعتراضات و جنبش «زن، زندگی، آزادی» که از روزهای پایانی تابستان 1401 تا اوایل زمستان آن سال، در اقصی نقاط کشور شاهد بودیم و همزمان به فضای دانشگاه‌ها نیز تسری پیدا کرده بود، طبیعتا شماری از استادان دانشگاه‌ها نیز همسو با معترضان نسبت به برخی رویه‌هایی که در کشور شکل گرفته بود، انتقاد کردند؛ انتقاداتی که البته با توجه به شناختی که این استادان دانشگاه از فضای کشور داشته و دارند، عمدتا از سر دلسوزی بود. با این حال اما درسوی مقابل برخورد مناسبی با آنان صورت نگرفت.» این نماینده پیشین مجلس که در این رابطه با «جهان‌صنعت» گفت‌وگو می‌کرد، اضافه کرد: «بر این اساس، شاهد بودیم برخی مسوولان برای آنکه به‌زعم خود فضای حاکم بر دانشگاه‌ها در آن مقطع را مدیریت کنند، دست به تصمیماتی زدند و در این راستا با شماری از استادان دانشگاه برخورد کردند. در واقع مدیران وقت در دولت پیشین سعی کردند استادانی را که به وضعیت آن زمان انتقاد داشتند و آن برخوردهای شدید و نادرست با دانشجویان را نامناسب می‌دانستند، حذف کنند.»
آگاهی حاکمیت نسبت به
ضرورت انسجام
میرزایی با بیان اینکه «همزمان شمار چشمگیری از دانشجویان نیز همچون استادان دانشگاه‌ها هدف این برخوردهای قهری قرار گرفتند»، گفت: «حال در شرایطی که کاملا از آن فضا عبور کرده‌ایم و دولت جدیدی بر سر کار آمده، آقای پزشکیان بهعنوان رییس‌جمهور نسبت به آنچه در آن مقطع انجام گرفته، واکنش نشان داده و در همین اولین روزهای کار خود بهعنوان رییس‌جمهور، در حالی که کمتر از یک ماه تا آغاز سال تحصیلی نیز باقی مانده، نسبت به بازنگری در برخی دستورالعمل‌ها و اقدامات صورت‌گرفته علیه دانشگاهیان، دستورهایی را صادر کرده که به‌واقع اقدام مناسبی است.» رییس کمیته سیاسی فراکسیون امید در مجلس دهم با یادآوری آنچه رییس‌جمهوری درخصوص «رعایت عدل و انصاف» مطرح کرده و می‌کند، دستور اخیر پزشکیان مبنی بر بازنگری در وضعیت دانشگاهیانی که در این چند سال گذشته اخراج شدند را اقدامی در راستای تحقق شعارها و وعده‌های رییس‌جمهور تفسیر کرد و گفت: «به نظر من بهعنوان یک عضو هیات علمی دانشگاه که با فضای دانشگاه آشنا هستم، این اقدام آقای پزشکیان علاوه‌بر آنکه می‌تواند فضای حاکم بر دانشگاه‌ها را بهبود بخشد، منجربه بهبود وضعیت وفاق ملی در کشور نیز خواهد شد.»
تحقق وفاق ملی درگرو همدلی و هماهنگی
این استاد علوم سیاسی و روابط بین‌الملل همچنین با تاکید بر تحولاتی که در ماه‌ها و سال‌های گذشته در بدنه حاکمیت رقم خورده، گفت: «به نظرم بسیاری از افراد در هسته سخت قدرت و بدنه حاکمیت متوجه هزینه‌هایی که رفتار و اقدامات گروه‌های تندرو برای کشور ایجاد کرده و می‌کند، شده‌‌اند و در نتیجه اگر وزیر علوم بتواند با تعامل با دستگاه‌های مختلف، این دستور رییس‌جمهور را اجرا کند، نه‌تنها با مشکل مواجه نخواهد شد، بلکه احتمالا ازسوی نهادهای مختلف نیز با او همکاری می‌شود.» او با تاکید بر اینکه «شیوه پیگیری مسائل در این دست اقدامات، بسیار مهم است»، گفت: «اگر شیوه پیگیری در راستای تعامل با نهادهای مسوول باشد، هم منجربه آن می‌شود که مشکلات حل شود و هم مانع از ایجاد سوءتفاهم میان دستگاه‌ها شده و درمجموع باعث می‌شود مجموعه حاکمیت به‌سمت تحقق وفاق ملی گام بردارند.» میرزایی با اشاره به مصادیق متعدد و گوناگون تحقق همبستگی و وفاق ملی در حوزه‌هایی همچون «حقوق زنان»، «اقوام و مذاهب»، «جوانان»، «احزاب»، «دانشگاه‌ها و دانشگاهیان»، «سمن‌ها و سازمان‌های مردم‌نهاد» و هر آنچه تحت عنوان «جامعه مدنی» قابل بحث است، گفت: «تنها هنگامی می‌توانیم از تحقق وفاق ملی و انسجام سخن بگوییم که بتوانیم تمامی این قطعات پازل را کنار هم قرار دهیم. طبیعتا اگر هر دستگاه و وزارتخانه، بتواند چالش‌های حوزه خود را مشخص کند و با همدلی با همه دستگاه‌ها و بخش‌های دیگر، در راستای رفع این چالش‌ها گام بردارد، در مجموع به می‌توانیم نسبت به تحقق وفاق ملی خوش‌بین باشیم.»