به گزارش پایگاه خبری اقتصادبازار، ساختار بیماری‌ها در ایران طی دهه‌های اخیر تغییر کرده است. بیماری‌های واگیر که زمانی عامل اصلی مرگ‌ومیر بودند، اکنون جای خود را به بیماری‌های غیرواگیر مانند دیابت، سرطان، فشار خون و بیماری‌های قلبی-عروقی داده‌اند؛ بیماری‌هایی که سال‌ها پیش از بروز علائم، قابل شناسایی و کنترل هستند.
با این حال، داده‌های موجود نشان می‌دهد نرخ پوشش غربالگری بیماری‌ها در ایران پایین‌تر از استانداردهای جهانی است و اجرای بسیاری از برنامه‌ها با چالش‌های مالی، ساختاری و فرهنگی مواجه است.
غربالگری: سرمایه‌گذاری بلندمدت با بازده اجتماعی بالا
کارشناسان حوزه سلامت تأکید می‌کنند که غربالگری نه‌تنها یک سیاست بهداشتی، بلکه یک راهبرد اقتصادی است. به گفته دکتر مهدی مقیمی، پژوهشگر سیاست‌گذاری سلامت، «هر یک ریال هزینه در حوزه غربالگری، می‌تواند تا ده برابر از هزینه‌های درمانی آینده بکاهد. به‌ویژه در کشورهایی مانند ایران که با رشد سریع جمعیت سالمند و محدودیت منابع مواجه‌اند، غربالگری می‌تواند به کاهش فشار بر زیرساخت‌های درمانی منجر شود.»
با این حال، اجرای موفق غربالگری نیازمند زیرساخت‌هایی است که بسیاری از آن‌ها یا ناقص‌اند یا در مرحله طراحی باقی مانده‌اند؛ از جمله نظام‌های ثبت اطلاعات، پوشش بیمه‌ای کامل، آموزش کارکنان، مشارکت عمومی و تخصیص منابع پایدار.
نقاط قوت و تجربه‌های داخلی
ایران در برخی حوزه‌ها تجربه‌های موفقی در زمینه غربالگری دارد. برنامه غربالگری کم‌کاری تیروئید نوزادان، غربالگری پیش از ازدواج برای تالاسمی و طرح بسیج ملی کنترل فشار خون از نمونه‌هایی هستند که توانستند با پوشش بالا، الگوهایی برای سایر برنامه‌ها فراهم کنند. با این حال، تداوم و توسعه این برنامه‌ها نیازمند تثبیت ساختار اجرایی، پایش مستمر و به‌روزرسانی پروتکل‌هاست.
چالش‌های سیاست‌گذاری و اجرا
یکی از مهم‌ترین موانع غربالگری در ایران، نگاه درمان‌محور در نظام بودجه‌ریزی سلامت است. در بسیاری از موارد، تأمین دارو و هزینه‌های بیمارستانی اولویت بیشتری از پیشگیری دارد. از سوی دیگر، همپوشانی نظام‌های بیمه‌ای، ضعف در پرونده سلامت الکترونیک، نبود پایگاه اطلاعاتی یکپارچه و فقدان نظام ارجاع کارآمد از جمله موانعی است که بهره‌وری غربالگری را کاهش داده است.
همچنین، نبود آموزش کافی برای اقشار مختلف جامعه و بی‌اعتمادی به برخی مداخلات غربالگری، باعث کاهش مشارکت مردم در این برنامه‌ها شده است. بر اساس یک بررسی میدانی در سال ۱۴۰۲، کمتر از ۴۰ درصد زنان واجد شرایط در شهرهای کوچک و روستاها، در برنامه غربالگری سرطان پستان شرکت کرده‌اند.
غربالگری در دیگر کشورها؛ از شفافیت داده تا مشارکت مردمی
در کشورهای توسعه‌یافته، غربالگری بخشی جدانشدنی از نظام سلامت است. در بریتانیا، هر فرد بالای ۵۰ سال به‌صورت منظم برای سرطان کولورکتال غربالگری می‌شود و نتایج آن در سامانه‌های ملی ثبت می‌شود. ژاپن، با تکیه بر فرهنگ سلامت فردی و مشارکت محلی، غربالگری‌های سالانه برای فشار خون، قند، چربی و سرطان‌ها را با موفقیت اجرا می‌کند.
نکته کلیدی در این کشورها، نهادینه‌شدن غربالگری در زندگی مردم و حمایت مؤثر دولت از این برنامه‌هاست. در ایران، فاصله میان تدوین سیاست و اجرای عملیاتی هنوز زیاد است.
جمع‌بندی: ضرورت بازنگری در سیاست سلامت
تحلیل کارشناسان حوزه سلامت و اقتصاد نشان می‌دهد که بدون تقویت سیاست‌های پیشگیرانه از جمله غربالگری، نظام سلامت ایران در آینده‌ای نه‌چندان دور با بحران جدی تأمین منابع و فشار بر بیمارستان‌ها مواجه خواهد شد.
پیشنهادهای مشخص برای بهبود وضعیت غربالگری در کشور عبارت‌اند از:
• تدوین سند ملی غربالگری مبتنی بر شواهد علمی و بار بیماری‌ها
• ایجاد پایگاه داده الکترونیکی و اتصال آن به پرونده سلامت
• افزایش مشارکت بیمه‌ها در تأمین مالی غربالگری
• آموزش همگانی با استفاده از ظرفیت رسانه‌های جمعی
• هدف‌گذاری مناطق محروم و گروه‌های پرخطر با برنامه‌های مداخله‌ای خاص
نظام سلامت ایران، برای پایداری مالی و ارتقاء سلامت عمومی، ناگزیر از حرکت به‌سوی سیاست‌های پیشگیرانه و ارتقاء کیفیت غربالگری است؛ سیاستی که نه‌تنها سودمند، بلکه اجتناب‌ناپذیر است.