مواجهه بورس با عوامل غیراقتصادی

پس از یک هفته پرشور معاملاتی دیگر در بازار سهام بار دیگر تعطیلات پایان هفته با اخباری تلخ همراه شد. صبح روز جمعه خبر ترور سردار سپهبد قاسم سلیمانی به تیتر کلیه خبرگزاری‌های داخلی و خارجی تبدیل شد و انتظار برای واکنش کشورمان به این حمله تروریستی اوج‌ گرفت. بازارهای داخلی و جهانی از همان دیروز (با وجود تعطیلی بازارهای داخلی) به استقبال این اخبار رفتند. معاملات کاغذی دلار از رشد نرخ در این بازار حکایت داشت و در بازار جهانی نیز فضای ملتهب از اقدام نابخردانه آمریکایی‌ها در به شهادت رساندن این شخصیت مهم در معادلات منطقه‌ای را شاهد بودیم. نفت و طلا جهش داشتند و تا لحظه تنظیم این گزارش (ساعت ۱۶ روز جمعه) قیمت طلا به بیش از ۱۵۵۰ دلار به ازای هر اونس و هر بشکه نفت برنت نیز به بیش از ۶۹ دلار رسیده بود. در چنین شرایطی این سوال مطرح می‌شود که واکنش احتمالی بورس چیست؟ باید در همین ابتدا ذکر کرد که در اتفاقات این‌چنینی و وقوع حادثه‌های ناگوار نمی‌توان پیش‌بینی دقیقی داشت. از طرفی نیز این بار نخستی نیست که عوامل غیراقتصادی به تهدیدی برای بورس تبدیل شده اما نکته جالب توجه اینکه در دوره‌های پیشین، بورس به این موضوع واکنشی موقت داشته است و با پشت‌سر گذاشتن آن اتفاقات معاملات بورس به رویه عادی و بعضا صعود پرشتاب رسیده است. علت واکنش موقت سهام و در ادامه در پیش گرفتن مسیر صعودی این بود که سناریوی بدبینانه یا همان وقوع یک درگیری مستقیم، به دنبال هر رخداد کمرنگ‌تر از قبل می‌شد. اما باید گفت که شهادت سپهبد سلیمانی ابعاد بسیار متفاوت‌تری از اتفاقات پیشین دارد و همین موضوع فضا را برای معامله‌گران سهام نیز مبهم نگه داشته است.

مرور واکنش بورس به شوک‌های غیراقتصادی

بورس تهران بارها و بارها طی یک دهه اخیر به عوامل غیراقتصادی واکنش نشان داده است. اگر حتی نخواهیم زمان را خیلی به عقب برگردانیم می‌توان به واکنش سهام به شلوغی‌های بنزینی اخیر اشاره کرد. جهش قیمت بنزین در هفته پایانی آبان اعتراضات خیابانی در سراسر کشور را به همراه داشت که این اعتراضات در روزهای بعد از افزایش قیمت بنزین اوج گرفت. بورس گرچه در روز‌های بعد از گران شدن بنزین به اعتراضات واکنش نشان داد و صف‌های فروش سنگینی را در معاملات روزهای نخست هفته پایانی آبان شاهد بودیم اما این هیجان فروش دوام چندانی نداشت و اتفاقا بورس یک رویه پرشتاب صعود در ادامه آغاز کرد و در یک رالی قدرتمند از کانال ۳۰۲ هزار واحد ۲۶ آبان به کانال ۳۸۵ هزار واحد در معاملات پایان هفته گذشته رسید.

حمله به تاسیسات نفتی عربستان در هفته پایانی شهریور نیز نمونه‌ای دیگر از اوج‌گیری‌ تنش‌ها در منطقه بود که به‌عنوان یک عامل غیراقتصادی معاملات بورس تهران را نیز تا حدودی درگیر ساخت با این حال بورس از این موضوع نیز عبور کرد و در ادامه نیز رشد پرشتابی را تجربه کرد. همیشه آنچه اهمیت داشته اتفاقات و اخباری بوده که پس از شوک‌های غیراقتصادی رخ داده و در تمامی موارد پیشین چشم‌انداز بازگشت سریع آرامش به وضعیت سیاسی وجود داشته و همین موضوع باعث شده که سهام نیز پس از یک واکنش موقت در ادامه مسیر صعودی را در پیش بگیرد.

در سال ۹۸ همچنین تعرض به نفتکش‌ها در بازه‌های زمانی مختلف یکی از عوامل غیراقتصادی قابل‌توجه بوده که بازار نفت و دیگر بازارها را بارها تحت‌تاثیر قرار داده است. شاید آخرین آنها را بتوان حمله به نفتکش ایرانی سابیتی در هفته‌های پایانی مهر عنوان کرد. توقیف نفتکش استنا ایمپرو در روزهای پایانی تیر سال‌جاری، توقیف نسبتا طولانی‌مدت نفتکش ایران در آب‌های جبل‌الطارق یا حمله به دو تانکر نفتی در دریای عمان در خرداد و حمله به چهار نفتکش در بندر فجیره را می‌توان در این خصوص مطرح کرد. در روزهای بعد از حمله به چهار نفتکش در بندر فجیره بورس مسیر منفی را در پیش گرفته بود. گرچه در روز ۲۲ اردیبهشت شاخص بورس تهران با افت بیش از ۲ درصدی تا ۲۰۴ هزار واحد افت کرد اما ریزش موقت بورس در ادامه با رشد پرقدرت همراه شد و شاخص سهام یک هفته بعد در رقم ۲۱۵ هزار واحد به‌کار خود پایان داد. ادامه مسیر بورس نیز با توجه به جایگاه کنونی شاخص کل بورس تهران قابل حدس است.

در حمله نفتکش‌ها عامل حمله چندان مشخص نبود. در حمله نفتکش‌ها در خلیج‌فارس معمولا طرف‌های عربی و آمریکایی پیکان اتهام را متوجه ایران می‌دانستند درحالی‌که مدرک معتبری در این خصوص ارائه نشد. در نتیجه مباحث به درگیری کلامی خاتمه پیدا می‌کرد اما یکی از اتفاقات نادر سرنگونی پهپاد آمریکایی بود که نیروهای سپاه پاسداران با توجه به تعرض این پهپاد به حریم ایران در خلیج‌فارس مجبور به انهدام آن شده بودند. به‌دنبال آن احتمال آغاز یک جنگ به اوج خود رسید زیرا در چنین شرایطی به‌صورت علنی ایران یکی از تجهیزات گران‌قیمت آمریکایی را منهدم کرده بود، با این حال در اینجا نیز تیم دیپلماسی کشور بر تعرض این پهپاد به مرزهای ایران تاکید داشتند و ترامپ نیز پس از رجزخوانی‌های فراوان در عرصه توییتری خود در نهایت پاسخی به این موضوع نداد. نقض حریم هوایی ایران توسط پهپاد موضوعی بود که دلیلی برای شلیک به این پرنده مطرح می‌شد. شاخص سهام در روز نخست تابستان (شنبه) و پس از پشت‌سر گذاشتن پایان هفته پراسترس در نتیجه انهدام پهپاد آمریکایی افت اندکی را تا میانه کانال ۲۳۷ هزار واحد تجربه کرد و اما تا پایان هفته شاخص سهام به میانه کانال ۲۴۸ هزار واحد رسیده بود. در تمامی موارد بالا به‌صورت مشخص واکنش موقت بورس به شوک‌های غیراقتصادی و در ادامه اتفاقا صعود پرشتاب سهام را شاهد بودیم.

مروری بر شوک‌های غیراقتصادی در سال‌های قبل

اگر دامنه بررسی واکنش بورس به اتفاقات غیراقتصادی را به سال‌های قبل نیز گسترش دهیم مشخص می‌شود که ترامپ در بسیاری از آنها نقش اساسی داشته است. خبر غافلگیرکننده انتخاب ترامپ به‌عنوان ریاست‌جمهوری آمریکا در آبان ۹۵ یکی از مواردی بود که بورس تهران نیز به آن واکنش نسبتا تندی نشان داد. در روز بعد از انتشار این خبر بورس افت بیش از ۸/ ۱ درصدی را تجربه کرد. شاخص کل بورس تهران در معاملات چهارشنبه بعد از انتخاب ترامپ به‌عنوان سکاندار چهار ساله کاخ سفید در میانه کانال ۷۸ هزار واحد به‌کار خود پایان داد اما این شوک نیز موقت بود و شاخص سهام در پایان هفته بعد (۲۶ آبان) رشد حدود ۸۰۰ واحدی را تجربه کرد. در این میان البته بعضا مشاهده شده که حتی سهام به عوامل غیراقتصادی مانند خروج ترامپ از برجام در اردیبهشت ۹۷ نیز واکنش مشخصی که بتوان به‌صورت مستقیم به آن مرتبط دانست نشان نداده است. ترامپ از زمان ورود خود به کاخ سفید نه‌تنها بورس تهران و کل بازار جهانی را بارها تکان داده است که واکنش‌های بورس تهران به مراتب نسبت به واکنش بازار جهانی کمتر بوده است. گزافه‌گویی‌های ترامپ در حوزه‌های مختلف و ادبیات وی در توییت‌هایش در عمده موارد بازارهای مختلف را دستخوش نوسان قابل‌توجهی کرده است.

از ترامپ که بگذریم یکی دیگر از شوک‌های غیراقتصادی که احتمالا به خوبی در ذهن معامله‌گران بورس تهران باقی‌مانده است حمله داعش به مجلس شورای اسلامی در خرداد ۹۶ بود. شاخص بورس در چهارشنبه، ۱۷ خرداد به حمله تروریستی به مجلس واکنش نشان داد. در این خصوص نیز باید گفت واکنش مستقیم بازار به این موضوع به همان تاریخ محدود شد و در ادامه بازار رویه عادی معاملات خود را در پیش گرفت.

واکنش بورس به شهادت سردار

اما با همه مواردی که در بالا اشاره شد این‌بار ابعاد داستان بسیار متفاوت‌ از شوک‌های پیشین است. واقعا نمی‌توان شهادت سپهبد سلیمانی توسط نیروهای آمریکایی را با دوره‌های پیشین و شدت اثر آن در منطقه یکسان دانست. یکی از موارد با اهمیت اینکه آمریکا به‌صورت علنی مسوولیت عملیات تروریستی را پذیرفته است. در چنین شرایطی همچنان انتظار برای واکنش مقامات عالی کشور به این موضوع وجود دارد. در لحظه تنظیم این خبر همچنان اخبار رسمی از این مواضع منتشر نشده بود و واکنش‌های احتمالی از اهمیت زیادی برخوردار است. آیا واقعا بنا است درگیری مستقیمی در پاسخ به این جنایت را شاهد باشیم. درحالی‌که در پایان هفته گذشته مقامات بلندپایه حکومتی و نظامی از عدم حرکت کشور به سمت جنگ می‌گفتند واکنش نسبت به اتفاق دیروز بیش از همیشه موردتوجه است.  شاید بیش از همیشه کشورهای عربی همسایه از ندانم‌کاری‌های ترامپ نگران هستند. به صراحت باید گفت در دفعات قبلی اگر بورس واکنش موقت داشت سناریوی بدبینانه (درگیری مستقیم) تا حدود زیادی کنار گذاشته می‌شد و به این ترتیب واکنش هیجانی نسبت فروش سهام در اندک زمانی جای خود را به نوسان براساس متغیرهای اقتصادی و رویه عادی معاملات بازار می‌داد. در شرایط کنونی اما با ابعاد متفاوتی مواجه هستیم و نمی‌توان اظهارنظر قطعی در این خصوص کرد. با این حال اگر بنا بر وقوع درگیری مستقیمی نباشد (جنگی رخ ندهد) حتی با احتمال واکنش هیجانی در سمت فروش سهام باید به بازگشت سریع آرامش به معاملات امیدوار بود. در چنین شرایطی باید منتظر واکنش فعالان بازار به این اتفاق از ابتدای معاملات امروز بود آیا بنا است بار دیگر واکنش تند معامله‌گران در ابتدای معاملات و در ادامه هجوم احتمالی تقاضا برای مثبت شدن قیمت‌ها را شاهد باشیم یا با انتقام‌ ایران از ترور سردار باید واکنشی متفاوت را از سوی معامله‌گران سهام شاهد باشیم؟ بر این اساس تنها باید منتظر معاملات این هفته و اخبار و وقایع پیش‌رو بود.